Καλοκαίρι του 1943. Οι Γερμανοί κατακτητές εισβάλουν στα καμποχώρια του Αχέροντα. Στην Αχερουσία, στη «χώρα του Άδη». Ο επικεφαλής τους, όρθιος πάνω στο τζίπ, αγναντεύει τον κάμπο. «Ο αντάρτης που τον σημάδευε πίσω από τον βράχο είπε μετά ότι ο Γερμανός είχε μια έκφραση θαυμασμού στο πρόσωπό του πριν η σφαίρα τον βρει κατακούτελα.» (πηγή: Λιολιούση, arvanitika.blogspot.gr). Η τρομερή διαταγή του Γερμανού στρατηγού αποκαλύπτει σε μια φράση όλην τη βαρβαρότητα της συλλογικής ενοχής και της ιεραρχικής κλίμακας όπου ένας Γερμανός αξίζει όσο 1000 σκουλήκια «ιθαγενών».: «Δεν γλύτωσε ο συνταγματάρχης όλο το ρωσικό μέτωπο για να τον φάει ένας Έλληνας ρέμπελος, κάψτε όλο το Φανάρι!»

Εικοσιτέσσερα (24!) χωριά, τα καμποχώρια του Φαναρίου, στην περιοχή όπου κατά τον Όμηρο ο Οδυσσέας συναντήθηκε με τον Θάνατο (η κάθοδος στον Άδη) για να πληροφορηθεί από τον μάντη Τειρεσία για τη ζωή (την επιστροφή του στην Ιθάκη) γεμίζουν κραυγές και αίμα παιδιών, γυναικών ηλικιωμένων κι ανδρών, σε ένα ναζιστικό «φεστιβάλ ολοκαυτωμάτων» που κράτησε μέχρι τις αρχές του Σεπτέμβρη και το Ολοκαύτωμα του Σταυροχωρίου….

Κι ανάμεσά τους το Καστρί, με την περίφημη βιβλιοθήκη του σχολείου  (σύμφωνα με τη μαρτυρία του λαογράφου Σπύρου Μουσελίμη που σώθηκε 3 χρονών γιατί ένας θειός του, επτάχρονος, τον πήρε στην πλάτη) που έστεκε σαν νησί καταμεσής της Αχερουσίας, πριν η ίδια αποστραγγιστεί τη δεκαετία του 1960 από τη Βρετανική εταιρεία Boots. Εκεί είχαν βρει καταφύγιο πολλοί φαναριώτες πριν οι όλμοι και το ριπίδι του μίσους ξεσπάσει πάνω τους.

Όσοι κρύφτηκαν λέει στην άνυδρη Κορύτιανη, κοντά στο Σούλι, θερίστηκαν από τον τύφο αφού δεν υπήρχε πόσιμο νερό…

Σε βοήθεια των Γερμανών τρέξαν πολλοί εθνικιστές (με το όνειρο της μεγάλης Αλβανίας) Τσάμηδες, ξεκληρίζοντας ένα ένα τα χωριά του Σουλίου. Οι ίδιοι, με το μίσος των ντόπιων που έχουν και προσωπικούς μα και οικονομικούς, βλέπε γη και περιουσίες, λογαριασμούς να ξεπληρώσουν (κάτι που επαναλήφθηκε από τους έλληνες ταγματαλήτες στον Χορτιάτη) χρησιμοποίησαν την ευκαιρία να εκδικηθούν τους άμαχους, μα και να «δώσουν» τους αντάρτες στους Γερμανούς:  – «Στο Σούλι, εκεί πάνω στο Σούλι είναι η φωλιά των ανταρτών».

«Έτσι κίνησε ένα τάγμα Γερμανών από το Φανάρι για το Σούλι. Πέρασαν από τη Γλυκή, πήραν το μονοπάτι της Τζαβέλαινας, αλλά εκεί στη γέφυρα τού Ντάλα τούς είδε κάποιος απ’ το Τσεκούρι κι’ απ’ τα κρυφά περάσματα έτρεξε και ειδοποίησε τους Σουλιώτες. Oι Γερμανοί έπιασαν ένα τσομπάνο εκεί λίγο πιο κάτω από τη Σαμονίβα και άρχισαν να τον δέρνουν αλύπητα για να μαρτυρήσει πού κρύβονται οι αντάρτες. Του κάκου αυτός φώναζε στον Τσάμη διερμηνέα πώς δεν υπάρχουν αντάρτες στο Σούλι, αλλά αυτοί συνέχιζαν μέχρι που λιποθύμησε. Στη θέση αυτή έμεινε το μισό τάγμα με τον συνταγματάρχη και οι υπόλοιποι Γερμανοί, μ’ έναν λοχαγό, ανηφόρησαν με όλες τις προφυλάξεις για το Σούλι.» (πηγή: Λιολιούση, arvanitika.blogspot.gr ).

«Φάνηκαν σε λίγο ν’ ανηφορίζουν από τη Σαμονίβα, καμμιά διακοσαριά ήταν ,σε γερές γραμμές,τετράδες,βαράγαν τα ποδάρια τους με βήμα στρατιωτικό.Παιδιά αμούστακα ήταν,δεκαέξη-δεκαεφτά χρονών τα κάναμαν.» Δεν μας έφτανε το χάλι μας,γελάγαμαν κιόλας.Πώς γένεται να περπατάνε με βήμα πάνω στις πέτρες; Ήρθαν στην πλατεία του σχολείου,πέρασαν στα πηγάδια των καπεταναίων κι’ ύστερα άρχισαν να ψάχνουν σπίτι με σπίτι, πάντοτε με βήμα.

Μπήκαν σε μια αυλή όπου είχε ξωμείνει ένας γάϊδαρος,φαίνεται πρώτη φορά βλέπανε τέτοιο ζουλάπι,το ζυγώσανε, τρώει ένας Γερμανός μια γερή κλωτσιά. Παιδιά ήταν,άρχισαν κι’ αυτοί να κλωτσάνε το γάϊδαρο, κλώτσαγε κι’ αυτός με τα δυο του ποδάρια, γέλια και γκαρίσματα, μας έπιασαν κι’ εμάς τα γέλια. Ο λοχαγός τούς άφηνε, κατάλαβε ότι το χωριό ήταν έρημο… Και δεν ξαναπάτησαν στο Σούλι μέχρι που τελείωσε ο πόλεμος.» [Σπύρος Μουσελίμης, λαογράφος από την Παραμυθιά, “Η λάκκα του Μπότσαρη»). Το Σούλι που στον λοιμό του 1943 λίγους μήνες μετά έκαναν οι κάτοικοι του νέα έξοδο για να βρουν τρόφιμα σε ένα ακόμα ξεχασμένο επεισόδιο εκείνου του φριχτού πολέμου.

Αυτήν τη μαρτυρική επέτειο, για την οποία η δραστήρια Φαναριώτισσα Κατερίνα Ντάση (από τις ψυχές της εκδήλωσης) έχει γράψει το Θεατρικό «Εν Οδώ» τιμούν σήμερα το απόγευμα τα καμποχώρια στο Σταυροχώρι (7.30 μμ) με τα αποκαλυπτήρια του Αγάλματος Τιμής και Μνημοσύνης, παρουσία των κκ Βασίλη Μπρακατσούλια και του Δρ Αριστομένη Συγγελάκη από το Εθνικό Συμβούλιο για τις Γερμανικές Αποζημιώσεις, αλλά και του Δημάρχου Πράγας κ Νάστα και του Προέδρου του Σταυροχωρίου Β. Κατσούλη . Η ομιλία χρονικό θα γίνει από τον Θωμά Μπάκα, καθ. του πανεπιστημίου Ιωαννίνων, ενώ ηπειρώτικα τραγούδια θα ακουστούν από τους Δημήτρη και Βαγγέλη Αηδόνη, συνοδεία απαγγελίας ηπειρώτικου μοιρολογιού από την Μαρκέλα Τριάντη. Στον συντονισμό και στην λήξη της εκδήλωσης μετέχουν ακόμα οι Όλγα Μπαρκαμπά, Π. Νάκας και Κ. Πάνου…

Σε μέρες θλίψης και σκότους όπως αυτές, εν μέσω αναίσθητων πολιτικών κι επιλεκτικά ευαίσθητων πολιτών, όταν οι τοπικές κοινωνίες αυτενεργούν κι αναλαμβάνουν το θάρρος και το βάρος της Μνήμης δύσκολων εποχών που όμως δεν οδήγησαν σε παθητικότητα κανενός είδους, θυμίζουν γιατί η ελπίδα μπορεί να ξαναγεννηθεί μέσα από τα χαλάσματα. Όπως στα 1943…