«Είσαι η ελπίδα μας, πήδα πήδα πήδα μας!» Ίσως σπάνια χιουμοριστικό σύνθημα θέτει με τόση σοβαρότητα τα διακυβεύματα μιας εποχής όπου, όπως κάθε οριακή εποχή, τα διακυβεύματα που θέτει είναι ταυτόχρονα πρωτόφαντα μα κι αιώνια ή έστω σταθερά στην ματαιόδοξη μα και τρομακτική  επαναληψιμότητά τους. Η σύγχυση και η σύγκρουση, στην περίπτωση της πανδημίας,  μεταξύ του ορθολογισμού και της συνομωσιολογίας που παρεπιδημεί στον περιθωριακό λόγο της κοινωνικοπολιτικής ζωής  (που μια χαρά θα κεντροποιηθεί εφόσον χρειαστεί), αλλά και η στρεβλή, απόλυτα αυθαίρετη από τον κυρίαρχο λόγο, ταύτιση της κριτικής σκέψης που αναδεικνύει την πολιτική χειραγώγηση ενός υπαρκτού υγειονομικού κινδύνου (μιας πανδημίας) και της συνομωσιολογίας που αρνείται την ίδια την ύπαρξη του τελευταίου,  καταφάσκει δυνατά για τις ποικίλες δυναμικές μιας υπο διαμόρφωση οριακής εποχής, όπου το «Ιερό», κι ακόμη περισσότερο το «Ιεροποιημένο», αποτελεί βασικό εργαλείο των με το αζημίωτο «επιτροπών διαχείρισης»  φαύλων καθεστώτων και αποχαυνωμένων, άρα ακυρωμένων, πολιτών. 

Έτσι εξηγείται γιατί αντί η οργή κάποιων να κατευθυνθεί στις οικονομικές δομές στον χώρο της υγείας και σε πολιτικές αποφάσεις στον χώρο της οικονομίας, που ευνόησαν και ευνοούν την πανδημία παγκόσμια, κατευθύνεται σε ομιχλώδεις κύκλους παγκόσμιων συνομωσιών, στις οποίες συμμετέχουν από κοινού φαίνεται εθνικές ηγεσίες και επικριτές τους (όλοι προδότες!). Αναγνώσεις τις οποίες ημίτρελοι (κυρίως στο όνομα της άκρας δεξιάς μα με -τριτεύουσα μεν υπαρκτή όμως- συμμετοχή και της άκρας αριστεράς) διαχέουν ως θέσφατα στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, υπό την σκέπη του… Μπίλυ Γκέιτς, αμφισβητώντας (ένα πχ από τα πολλά) ακόμη και την ύπαρξη ενός έστω θανάτου, αλλά μη διερωτώμενοι γιατί τότε δεν κατασκευάζουν οι διεθνείς και τοπικοί συνωμότες χιλιάδες άλλους θανάτους ώστε να καταρρεύσουμε πραγματικά! Έτσι όμως αποιεροποιείται το μόνο ιερό: Η Ζωή (και κάθε αμφισβήτηση ακόμη κι αν έχει δικαίωμα ύπαρξης, και έχει, θα πρέπει να δρα υπέρ της προστασίας της και όχι της έκθεσης της). Και ξάφνου ιεροποιείται η ελευθερία από τους αιώνιους υπέρμαχους της καταστολής (πλάκα μας κάνετε τώρα ΡΕ;)

Ο «μοντερνισμός αντιπροσωπεύει αυτό το αποκρουστικό ρεύμα που μετατόπισε τον πυρήνα της αυθεντίας από το ιερό στο βέβηλο» έγραψε ο  Ντ. Ντάνιελ Μπελ, ο γκουρού της νεοσυντηρητικής φιλοσοφίας, περιγράφοντας σε μία φράση την σύγκρουση μεταξύ του άβολου ορθολογισμού που αργά ή γρήγορα θα σε φέρει προ των ευθυνών σου και της πιασάρικης μεταφυσικής, που ακυρώνει και τις βαθύτερες μεταφυσικές αγωνίες, αφήνοντας ταυτόχρονα τους αληθινούς ενόχους να διαφεύγουν «με τη γίδα στην πλάτη».

Όλη η σύγκρουση, οικονομική, ηθική, πολιτική, φιλοσοφική, γύρω από τις αναγνώσεις της πανδημίας βρίσκεται εδώ ακριβώς. Όλη η στάση των ακροδεξιών ποπουλιστών, από τον Τραμπ και τον Μπολσονάρο ως τον Βελόπουλο και, ως εξαίρεση, κάτι υπερεπαναστάτες της αριστεράς (τραγικοί όλοι τους στο θέμα της μάσκας ακόμη κι αν εκκινούν από διαφορετικές αφετηρίες) μπορεί σε σημαντικό βαθμό να εξηγηθεί μέσα από το δίπολο αυτό και τις ποικίλες δυναμικές του.

Για μια ακόμη φορά μια βαθιά κρίση, παγκόσμια όπως κάθε κρίση παρά τις σεβαστές τοπικές εκφορές της, εξηγείται ως ένα μεταφυσικό εύρημα, αποκομμένο από τις υλικές και πολιτικές διαστάσεις, διαπλοκές και λύσεις του, ξεπλένοντας ως ηθικό πλυντήριο στα όρια του συστημικού λόγου το σύστημα που το δημιούργησε. Εύρημα σκοτεινών κύκλων που έχουν στοχοποιήσει την χώρα, την «Αμερική» ή «τον Έλληνα που προσπαθείτε κύριοι να παθητικοποιήσετε μέσα από την μάσκα» όπως είπε (δίχως να αντιγράφω με ακρίβεια αλλά και δίχως να αλλάζω τα νόημα) ο κ. Βελόπουλος στην Βουλή.

«Η νεωτερικότητα του (κοινωνικού) φιλελευθερισμού που οδηγεί στη δημοκρατία βρίσκεται απέναντι σε μια άλλη νεωτερικότητα, που εμφανίζεται στις αρχές του 20ού αιώνα, λαμβάνοντας τη μορφή  της επαναστατικής, εθνικιστικής, κοινοτιστικής δεξιάς, που είναι ορκισμένος εχθρός των οικουμενικών αξιών», θύμιζε ο  Zeev Sternhell. Αλλά όχι μόνο. Γιατί δεν είναι το μόνο πρόβλημα η ανάγνωση μιας παν-δημίας, μιας παγκόσμιας κρίσης δηλαδή, μέσα από τα μυωπικά γυαλιά του επιλεγμένου, και φολκλορικού τελικά, τοπικισμού. Είναι και η βαθιά απολιτικοποίηση, η βαθιά απαξίωση απέναντι στην κριτική σκέψη, η τελική (θαρρούν) αναμέτρηση με τον «καταραμένο» διαφωτισμό που φέρει ως κρυφό πρόταγμα μαζί της.

Ιδού, συνεχίζει ο Sternhell την περιδιάβαση του στους νεοσυντηρητικούς think tankers όπως ο Kristol, «ποιο είναι το μεγάλο επίτευγμα του νεοσυντηρητισμού: το ότι κατόρθωσε να πείσει την πλειονότητα των Αμερικανών ότι τα βασικά ζητήματα της κοινωνικής ζωής δεν είναι οικονομικά αλλά  ηθικά. (Μια ηθική ξεκομμένη από την ζωή, ενας ηθικισμός στ’ αλήθεια).  Η σύγχρονη εκκοσμίκευση είναι σε τέτοιο βαθμό συνδεδεμένη με τον ηθικό μηδενισμό ώστε ακόμη και όσοι απλώς επιθυμούν να επιβεβαιώσουν τη δέσμευσή τους σε ηθικές αξίες, δεν έχουν άλλη επιλογή: πρέπει να προσδέσουν τις πεποιθήσεις τους στη θρησκεία. Όσοι/ες ακόμη παραμένουν σε ένα βαθμό πιστοί στις αξίες του διαφωτισμού κατηγορούνται πως  είναι ευαίσθητοι στις οικονομικές και όχι στις ηθικές απογοητεύσεις. Να γιατί οι νεοσυντηρητικοί συμπαρατάχθηκαν τελικά με τους θρησκευόμενους συντηρητικούς και να γιατί κατόρθωσαν να δημιουργήσουν από κοινού τον λαϊκιστικό συντηρητισμό».  (βλ.https://booksjournal.gr/%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B5%CE%BC%CE%B2%CE%AC%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82/item/3041-emeis-kai-oi-alloi)

Αν δεν είναι αλήθεια είναι πάντως καλό εύρημα που έγραψε ο ξάφνου εκ νέου κυνηγημένος Τζορντάνο Μπρούνο, και να γιατί οι τηλευαγγελιστές από την Βραζιλία ως τις ΗΠΑ, κι όσοι μεταφράζουν την επιχειρηματολογία τους στα καθ ημάς μέσα από τις εκπομπές τους,  αντεπιτίθενται από τρς μάσκες ως τις εκτρώσεις ακόμη κι όταν αφορούν βιασμένες δεκάχρονες. Ούτε είναι τυχαίο το επιχείρημα «κι όμως η γη είναι επίπεδη, όπως μου είπε φίλος μου αστρονόμος» του Άνθιμου. Αλλά αυτό αναδεικνύει το ευρύτερο, εφιαλτικό όραμα του ΝεοΜεσαιωνισμού που απεργάζονται, και που ως σκοτεινό παγόβουνο αναδύεται μέσα από τα νερά, (ακριβώς την ίδια ώρα που αρνούνται και την κλιματική αλλαγή επιτιθέμενοι στην επιστήμη που δεν αρνείται τους κλιματικούς κύκλους του παρελθόντος μεν, αλλά αποδεικνύει σταθερά την πρωτοφανή σε ένταση και χρονικό παλμό εμφάνιση τους στην εποχή μας.) Δεν είναι τυχαίο άλλωστε, που το ερώτημα της «ταυτότητας» ξαναβρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο του δημόσιου λόγου. 

Eίναι’ πάντα κανείς ‘όπως’ ο άλλος, έγραψε ο  Freud στο έργο του ‘Ψυχολογία των μαζών και ανάλυση του εγώ’ (Φρόϋντ 1977), θυμίζοντας ότι η σχέση που αναπτύσσει κάθε υποκείμενο με τον άλλο, έχει διττό τουλάχιστον χαρακτήρα: ο άλλος είναι είτε αντικείμενο επιθυμίας είτε αντικείμενο ταύτισης. Η επιλογή του ποιον επιλέγεις ως κοινωνία ως σημαντικό άλλον που θέλεις να μιμηθείς υποδηλώνει το συμβολικό στοιχείο κάθε ταύτισης. Αλλά εδώ, όπως λέμε και θα ξαναλέμε, το παιχνίδι είναι ανοιχτό στις χειραγωγήσεις των από πάνω και στις βολέψεις των από κάτω. 
Εάν το κράτος αποτελεί όντως επιτροπή διαχείρισης των συμφερόντων της αστικής τάξης (και της κρατικοποιημένης «αστικής» -σε εισαγωγικά- τάξης όπως συνέβη στον υπαρκτό…) η διαχείριση αυτή δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι επιτυχημένη αν δεν θεμελιωνόταν πάνω στις ιδεοληψίες, τις προκαταλήψεις, τις -συμπαγείς για μεγιστοποίηση της ψυχολογικής ασφάλειας- συνήθειες (υλικές, ψυχολογικές, ιδεολογικές) των πολλών. Σωστά ο κοινωνικός ψυχολόγος S. Moscovici έλεγε αποκαλύπτοντας τα δύσμορφα όρια του παιχνιδιού, ότι αν θέλουμε να εξηγήσουμε την ύπαρξη του πολιτιστικού ρατσισμού θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι οι «από πάνω» είναι οι πρώτοι που «υπνωτίζονται» από των ιδεοληψίες των από κάτω. «Ο Χρόνος είναι ο πατέρας της αλήθειας, μητέρα της είναι ο νους μας.» έγραψε ο Τζ. Μπρούνο. Αλλά γιατί να αναλάβεις την ευθύνη της δικής σου ελπίδας όταν μπορείς να την εναποθέσεις στους ώμους υπερβατικών οντοτήτων (απόλυτου καλού ή κακού, ανάλογα τι βολεύει) ζητώντας στο βάθος να σε «πηδήξουν» κι από πάνω; Είσαι η ελπίδα μας, πήδα πήδα πήδα μας!

Βέβαια, εφόσον θέλουμε να κατανοήσουμε βαθύτερα το παρόν μας, θα πρέπει να δούμε τα ζητήματα στην ιστορική τους διάσταση, με όρους μακράς διαρκείας, όπως λέγεται. Ποτέ μια κοινωνία δεν είναι ίδια μετά από μία πανδημία. Το σίγουρο είναι πως η νέα πανδημία δεν πέφτει σε ουδέτερο περιβάλλον, ούτε θα ενισχύσει ουδέτερες δυναμικές. (βλ. https://www.documentonews.gr/article/h-pandhmia-ws-propompos-toy-summis-des-iderantes-affectibus)

Γενικότερα οι πανδημίες και η διαχείριση της Δημόσιας Υγείας έχουν παίξει έναν εμβληματικό ρόλο στην πολιτική ηθική ιδεολογική και οικονομική χειραγώγηση των μαζών. Αλλά αυτό, ακριβώς επειδή δεν είναι συνομωσιολογία αλλά πολιτικοκοινωνική ανάλυση, δεν μπορεί να αγνοεί το πολύτιμο και το προφανές: Πως αντί να το γραφικοποιούμε μόνο πρέπει να έχουμε σε μια πλευρά καθαρά τα πολύ σοβαρά διακυβεύματα που παίζονται από πίσω και να τα αναδεικνύουμε με επάρκεια. Θυμίζοντας (ανάμεσα σε άλλα) ότι κάθε επίθεση ενάντια στον ορθολογισμό, (αρκεί να μην καταντά κι αυτός κακοφορμισμένο  δόγμα φυσικά) ακυρώνει την ηρωική προσπάθεια που κατέβαλαν οι στοχαστές/τριες,  οι ακτιβιστές/τριες και οι μάρτυρες  του διαφωτισμού (όπως κι αν λεγόταν κάθε φορά στην ιστορία) ώστε να υπερνικήσουν την ίδια μας την ματαιότητα, κι απελευθερώνοντας το άτομο από ιδεοληψίες και χειραγωγήσεις, να του δώσουν υπόσταση. Δηλαδή κριτική σκέψη όταν αντικρίζει την πραγματικότητα και την ίδια τη ζωή του ανάμεσα της κι αυτονομία στις επιλογές όταν πρόκειται να τα αντιμετωπίσει και τα δυο.