Ήρθε η ώρα και για την Ελλάδα, στο πλαίσιο της Αλληλέγγυας Κοινωνικής και Συνεργατικής Οικονομίας,  να δημιουργηθούν Ηθικές Τράπεζες των κινημάτων σαν την Ιταλική Banca Etica, την Βραζιλιάνικη Banco Palmas που το 2008 πήρε το βραβείο Αναπτυξιακών Στόχων της χιλιετίας απ’ τον ΟΗΕ και την Grameen Bank στο Μπανγκλαντές ή «Τράπεζα των Φτωχών», η οποία ιδρύθηκε το 1983 από τον Muhammed Yunus και τιμήθηκε με Νόμπελ Ειρήνης το 2006. 

Η Συνεταιριστική Τράπεζα Καρδίτσας ανακοίνωσε κατά τη διάρκεια του Φόρουμ Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας 2015, την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ηθικών και Εναλλακτικών Τραπεζών (FEBEA), ως πρώτο μέλος από την Ελλάδα, γεγονός που την καθιστά και την πρώτη Ηθική Τράπεζα στην χώρα μας.

O Πρόεδρος της Συνεταιριστικής Τράπεζας Καρδίτσας,  Γεώργιος Μπούκης παρουσιάζοντας την δράση της τράπεζας δήλωσε: «Τα χρόνια αυτά της κρίσης, επεκταθήκαμε, θέλοντας έτσι να είμαστε κοντά στον κόσμο. Οι τράπεζες παρέχουν πίστη. Χωρίς πίστη, τράπεζα δεν υπάρχει. Η δική μας τράπεζα δεν διατρέχει αυτήν την στιγμή κανένα απολύτως κίνδυνο, που μπορεί να διατρέχουν άλλες τράπεζες. Η μόνη πηγή των χρημάτων μας είναι τα μέλη και οι καταθέτες μας. Ο ρόλος μιας συνεταιριστικής τράπεζας είναι να βρίσκεται κοντά στις ανάγκες και την τοπική κοινωνία». 

Ο αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής  Τουρναβίτης Παναγιώτης αναφέρθηκε στην προσπάθεια της Τράπεζας για την προώθηση των μικρο – πιστώσεων και μικρο – χορηγήσεων μέσω της συνεργασίας της με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. 

Σε αυτό το πλαίσιο, η Συνεταιριστική Τράπεζα Καρδίτσας ήταν η μοναδική Ελληνική Τράπεζα καλεσμένη στο 18ο Παγκόσμιο Συνέδριο MFC στην Πράγα 4-5/11/2015, για να παρουσιάσει την εμπειρία της στον σχεδιασμό και στήριξη καινοτόμων δράσεων στήριξης της κοινωνικής οικονομίας και τον αντίκτυπο που έχει η λειτουργία της Συνεταιριστικής Τράπεζας στην στήριξη της απασχόλησης και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. 

Παράλληλα, ολοκληρώνονται εντός του Δεκεμβρίου, οι διαδικασίες αξιολόγησης και διεύρυνσης της συνεργασίας της με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων με σκοπό την κατεύθυνση πόρων, απευθείας μέσω της Τράπεζας μας, για την στήριξη των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών του Νομού.

Eκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ηθικών και Εναλλακτικών Τραπεζών, ο κ. Sorrosal (Policy and Advocacy Manager), τόνισε την σημασία της κοινής απόφασης για την ένταξη της Συνεταιριστικής Τράπεζας Καρδίτσας στο δίκτυό της.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση Ηθικών και Εναλλακτικών Τραπεζών (FEBEA), ο ρόλος μιας Ηθικής Τράπεζας είναι να εργάζεται για το κοινό καλό. 

Μέσω των δραστηριοτήτων της προωθεί την κοινωνική ενσωμάτωση, τη βιώσιμη ανάπτυξη, την ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας και της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας. 

Τι είναι οι Ηθικές Τράπεζες και πως απαντάνε στο δίλημμα που έθεσε ο Μπρεχτ στην «Όπερα της Πεντάρας»

Για τον Μπρεχτ, ο οποίος έγραψε, μεσούσης της ηθικής και οικονομικής κρίσης στη δεκαετία του 1930, την «Όπερα της Πεντάρας», το δίλημμα ήταν: «Ποιό είναι το μεγαλύτερο έγκλημα: η ληστεία ή η ίδρυση μιας τράπεζας;»

Οι Ηθικές Τράπεζες είναι τράπεζες που αντιλαμβάνονται την τραπεζική ως μια συνεχή και συνειδητή διαδικασία κατεύθυνσης του χρήματος εκεί που πραγματικά χρειάζεται. 

Η συμβολή τους στον δημόσιο διάλογο για την σημασία και το ρόλο του χρήματος, όπως και των αδυναμιών της οικονομίας, είναι καίρια.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση Ηθικών και Εναλλακτικών Τραπεζών (FEBEA) είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που ενώνει κάτω από την ομπρέλα του χρηματοοικονομικά και χρηματοπιστωτικά  ιδρύματα που έχουν ως στόχο την χρηματοδότηση της κοινωνικής και αλληλέγγυο-κεντρικής οικονομίας. 

Επίσης, η FEBEA στοχεύει στην δημιουργία χρηματοοικονομικών εργαλείων που θα στηρίξουν τις Ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες και θα ενδυναμώσουν την ανάπτυξη νέων πρωτοβουλιών στον τομέα της Εναλλακτικής Χρηματοοικονομικής.

Στο πλαίσιο της στρατηγικής της πορείας για την ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας και των επιχειρήσεων της, έχει αποδείξει με τον ενεργό ρόλο της, στο Δίκτυο Στήριξης Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας (Social Entrepreneurhsip Supporting Network – SES Net), ένα από τα 22 Ευρωπαϊκά πιλοτικά προγράμματα για ανάπτυξη εργαλείων Κοινωνικής Χρηματοοικονομικής (Social Finance), ότι η ένταξη στην FEBEA δείχνει το δρόμο προς ένα μοντέλο τραπεζικής  και υπηρεσιών πιο κοντά στην κοινωνία.

Oι Χρονοτράπεζες και οι Ηθικοί τραπεζίτες…

Οι τράπεζες χρόνου είναι  δίκτυα ανταλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών που στηρίζεται από το δικό του εσωτερικό «νόμισμα – χρόνο» ή «νόμισμα – εργασία». 

Κάθε μέλος της χρονοτράπεζας μπαίνει στο ηλεκτρονικό δίκτυο και δηλώνει το είδος της υπηρεσίας που έχει τη δυνατότητα να προσφέρει και το χρόνο που μπορεί να απασχοληθεί.
Κάθε ώρα εργασίας «αμείβεται» το ίδιο. Η νταντά αμείβεται όσο και ο γιατρός. Μία ώρα μαθήματος Ισπανικών εξισώνεται με μία ώρα φροντίδας των παιδιών. Θες να χωρίσεις με τον άντρα σου αλλά δεν μπορείς να πληρώσεις τον δικηγόρο; Κανένα πρόβλημα! Αυτός σου βγάζει το διαζύγιο και εσύ του καθαρίζεις για ένα μήνα το σπίτι. Δηλαδή, στους λογαριασμούς του κάθε μέλους καταγράφονται οι ώρες που εργάστηκε και επομένως οι ώρες που του αναλογούν προκειμένου να λάβει κάποιο προϊόν ή υπηρεσία από ένα άλλο μέλος.

Οι τράπεζες χρόνου αξιοποιούν τους εθελοντές και βοηθάνε να στηριχθούν οικογένειες με οικονομικά προβλήματα. 

Ενεργές τράπεζες χρόνου λειτουργούν σήμερα σε περισσότερες από 26 χώρες, μεταξύ των οποίων οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία, η Μεγάλη Βρετανία, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής, η Ιταλία αλλά και η Ελλάδα.

Ηθικοί τραπεζίτες …

Εκτός από τις τράπεζες που ενδιαφέρονται μόνο για το κέρδος, υπάρχουν και οι λεγόμενες «ηθικές τράπεζες», oι οποίες έχουν διαμορφώσει ένα κοινωνικό, περιβαλλοντικό προφίλ και υποστηρίζουν ότι επενδύουν με όρους κοινωνικής ευθύνης. Όλες οι τράπεζες ενδιαφέρονται να φιλοτεχνήσουν ανάλογο προφίλ. 

H Ιταλική Banca Etica

H Ιταλική Banca Etica με 27.000 μετόχους (εκ των οποίων οι 4.000 είναι νομικά πρόσωπα) παρέχει όλα τα προϊόντα και τις υπηρεσίες των γνωστών εμπορικών τραπεζών. 

Με τη διαφορά ότι το μοντέλο λειτουργίας της δεν στοχεύει στη μεγιστοποίηση του δικού της κέρδους, αλλά στην ανάπτυξη υγιών επενδύσεων με γνώμονα την κοινωνική ευθύνη, την αλληλεγγύη, την προστασία του περιβάλλοντος.

Εξ ου και συμπληρωματικά αποκαλείται και «Πράσινη Τράπεζα». 

Οι δραστηριότητές της επικεντρώνονται αποκλειστικά στην πραγματική οικονομία και όχι στη χρηματιστηριακή, ενώ οι μόνοι τίτλοι στους οποίους έχει επενδύσει είναι κρατικά ομόλογα. 

Είναι ένα εναλλακτικό τραπεζικό ίδρυμα, μια «αντι-τράπεζα», όπως αποκαλείται στη γενέτειρά της την Πάδοβα, που λειτουργεί με όρους κοινωνικής ευαισθησίας και όχι αναλγησίας.

Oι καταθέσεις της Banca Etica αυξήθηκαν κατά 100% σε σχέση με τις αντίστοιχες περσινές, η τράπεζα δεν αντιμετωπίζει το παραμικρό πρόβλημα ρευστότητας, ενώ τα «τοξικά προϊόντα» που τόσες αναστατώσεις έφεραν στην παγκόσμια οικονομία και την καθημερινότητά μας δεν την άγγιξαν καθόλου!

Βασική αρχή της είναι ότι η πίστωση αποτελεί δικαίωμα όλων και ιδίως των ασθενέστερων ομάδων που τη χρειάζονται για την άμεση επιβίωσή τους. Δεν είναι τυχαίο ότι χορηγεί δάνεια σε άτομα που δεν έχουν πρόσβαση σε άλλα πιστωτικά ιδρύματα, όπως σε μετανάστες, άστεγους και ανέργους. 

Είναι χαρακτηριστικό ότι με το πρόγραμμα «Τα πάντα ρει» που χρηματοδοτήθηκε από την «Ηθική Τράπεζα» δημιουργήθηκαν συνεταιρισμοί που έχτισαν κατοικίες για την προσωρινή φιλοξενία πρώην κρατουμένων!

Όσο για τα δάνεια που χορηγεί στις επιχειρήσεις, εγκρίνονται μόνον εφόσον οι επιχειρήσεις πληρούν 60 κριτήρια (αυστηρές προϋποθέσεις) μεταξύ των οποίων ο σεβασμός στην εργατική νομοθεσία και το περιβάλλον, το κοινωνικό όφελος από τη δραστηριότητα της εταιρείας, η απουσία σεξισμού και ρατσισμού.

Όλα ξεκίνησαν το 1994 από 22 μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς (περιβαλλοντικές οργανώσεις, κοινωνικοπολιτιστικούς συλλόγους, δήμους και νομαρχίες) που συνενώθηκαν και το 1998 συγκέντρωσαν το απαιτούμενο κεφάλαιο για την ίδρυση της «Ηθικής Τράπεζας».

Το πρώτο υποκατάστημα άνοιξε στην Πάδοβα και μέσα σ’ ένα χρόνο – λόγω της θερμής ανταπόκρισης – η τράπεζα απέκτησε υποκαταστήματα στο Μιλάνο, τη Ρώμη, το Τρεβίζο, τη Φλωρεντία, τη Βιντσέντζα και την Μπρέσια.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τα κεφάλαια της τράπεζας προέρχονται κυρίως από τον ανεπτυγμένο Βορρά, αλλά μεγάλο μέρος επενδύεται στον Νότο, με στόχο να εξυγιανθεί η οικονομία και να ξεφύγει από τον έλεγχο της μαφίας. 

Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2006, ενώ οι καταθέσεις που προέρχονταν από τον Νότο ανέρχονταν σε 16 εκατομμύρια ευρώ, οι χρηματοδοτήσεις στην ίδια περιοχή ξεπέρασαν τα 43 εκατομμύρια ευρώ.

Η Triodos

Από τις πιο γνωστές αυτού του χώρου είναι η Triodos η οποία ιδρύθηκε το 1980 στην Ολλανδία και  κέρδισε τον τίτλο που απένειμαν οι Financial Times «the most sustainable bank of the year». Έχει υποκαταστήματα στην Αγγλία, την Ισπανία και το Βέλγιο. 

Μεταξύ των δανειοληπτών είναι και η Αγροπεριβαλλοντική Ομάδα Βιοκαλλιεργητών Δυτικής Ελλάδος, τα προϊόντα της οποίας προωθεί σε αγορές της Κεντρικής Ευρώπης. 

Η Triodos στηρίζει τους πελάτες που παίρνουν πρωτοβουλίες για τον πολιτισμό, το περιβάλλον και τον άνθρωπο. Στους στόχους της αναφέρεται η προσπάθεια διασφάλισης της ποιότητας ζωής, γι’ αυτό χρηματοδοτεί μόνο όσους κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση. 

Μεγάλη ηθική τράπεζα είναι και η GLS η οποία υποστηρίζει πολιτισμικές, κοινωνικές και οικολογικές πρωτοβουλίες και δίνει χαμηλότοκα δάνεια σε αυτοδιοικούμενα σχολεία, θεραπευτήρια, βιολογικές καλλιέργειες, σε κοινόβια και ανέργους.

Από την άλλη υπάρχει και η Charity Bank, η οποία χρηματοδοτεί κι εκείνους που οι συμβατικές τράπεζες δεν τολμούν, λόγω υψηλού ρίσκου.

Δεκάδες εναλλακτικές, ηθικές ή συνεταιριστικές τράπεζες  λειτουργούν στην Ευρώπη

Δεκάδες είναι τα παραδείγματα των εναλλακτικών, ηθικών ή συνεταιριστικών  τραπεζών που λειτουργούν στην Ευρώπη, οι οποίες χορηγούν μικροπιστώσεις, χωρίς όμως, όπως δηλώνουν, να κάνουν φιλανθρωπία. 

Αυτές οι «περίεργες» τράπεζες όχι μόνο δεν έχουν πληγεί από την οικονομική κρίση, αλλά  τα τελευταία χρόνια πολλαπλασίασαν τον τζίρο τους!

ΑSΝ – Ολλανδία. Ιδρύθηκε το 1961 από το μεγαλύτερο συνδικάτο στην Ολλανδία. Προτεραιότητές της, η κοινωνική και πολιτική δικαιοσύνη. Ο αριθμός των πελατών συνεχώς αυξάνεται: 2005 – 264.000, 2008 – 420.000.

ABS (Alternativ Bank Swiss) – Ελβετία. Ιδρύθηκε το 1990 ως απάντηση στο σκάνδαλο με καταθέσεις δικτατορικών καθεστώτων σε ελβετικές τράπεζες. Δανειοδοτεί κυρίως βιοκαλλιεργητές, επενδυτές, ΑΠΕ και οργανώσεις κοινωνικού, οικολογικού ή πολιτιστικού χαρακτήρα. 

Νef (Nouvelle economie fratenelle) – Γαλλία. Λειτουργεί από το 1988.  Δίνει πίστωση κυρίως σε συνεταιρισμούς και ΜΚΟ.

CAJAMAR: Έτσι φτιάχτηκε η μεγαλύτερη αγροτοσυνεταιριστική πιστωτική τράπεζα της Ισπανίας. 

Το μοντέλο αγροτικού συνεταιρισμού της Αλμερία: Χτίζει επιτυχημένες οικονομικά και κοινωνικά κοινωνίες

Το 1955, η επαρχία της Αλμερία (πληροφορίες από την Wikipedia, the free encyclopedia) της Ανδαλουσίας, στην νοτιοανατολική Ισπανία, ήταν μια περιοχή που είχε πληγεί από την ξηρασία, με μικρή υποδομή και με ένα κατά κεφαλήν ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) μικρότερο από το μισό του εθνικού μέσου όρου. 

Οι περισσότεροι κάτοικοι, όσοι δεν είχαν ήδη εγκαταλείψει την επαρχία σε αναζήτηση καλύτερων ευκαιριών, ίσα που επιβίωναν. Σήμερα, είναι η κορυφαία παραγωγός φρούτων και λαχανικών ισπανική αναπτυσσόμενη περιοχή με εισόδημα μεταξύ των τριών πλουσιότερων επαρχιών στην Ισπανία στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ (Economy of Spain), η Οικονομία της Ισπανίας από την Wikipedia, the free encyclopedia). 

Αυτή η μεταστροφή από τους εξαθλιωμένους αγρότες σε μια επαρχία «βιομηχανική περιοχή» ή «σύμπλεγμα» γεωργικών συνεταιριστικών είναι μια μοναδική περίπτωση, καθώς δεν προήλθε από τεράστια βιομηχανία. 

Ο μέσος όρος γαιοκτησίας στην Αλμερία είναι ακόμα μόλις 1,5 εκτάρια (περίπου το μέγεθος δύο γηπέδων ποδοσφαίρου), και τα περισσότερα βρίσκονται στην κατοχή 13.500 αγροτών ή οικογένειες αγροτών της επαρχίας που τα χρησιμοποιούν για θερμοκήπια. 

Η ταχεία αύξηση της Αλμερία είναι η ιστορία των δύο αλληλένδετων συνεργατικών ιδρυμάτων – της συνεταιριστικής τράπεζας και των συνεργατικά οργανωμένων αγροτών στους συναφείς οργανισμούς τους.

Το δικτατορικό καθεστώς του Φράνκο ξεκίνησε την «ανάπτυξη», με προσπάθειες που έγιναν τη δεκαετία του ’50 και του ’60, με την εγκατάσταση ενός σχεδίου ηλεκτροδότησης και εγκατάστασης αντλιών νερού που χρησιμοποιούν τα υπόγεια ύδατα για να προσελκύσει τους αγρότες σε ένα υποτυπώδες σύστημα καλλιέργειας με στόχο να αυξηθεί η γεωργική παραγωγή της περιοχής. 

Ωστόσο, ήταν ένα καθεστώς εκμετάλλευσης, περιβαλλοντικά μη βιώσιμο και σχεδιασμένο για να διασφαλίσει ότι οι αγρότες θα συνεχίσουν να είναι αγρότες και φθηνό εργατικό δυναμικό για τους άλλους. Εξωτερικοί αγοραστές  προσέφεραν καταχρηστικές τιμές. 

Οίκοι δημοπρασιών για τον καθορισμό τιμών ξεπήδησαν. Οι αγρότες διαπίστωσαν ότι ήταν εξαιρετικά δύσκολο να πάρουν δάνεια. Απογοητευμένοι από την έλλειψη διαφάνειας και την έλλειψη ευκαιριών για ανάπτυξη, αρκετοί ντόπιοι της Αλμερία ίδρυσαν τον πιστωτικό συνεργατικό οργανισμό Caja Rural Provincial de Αλμερία το 1963 (CAJAMAR, Cajas Rurales Unidas, τώρα Cajamar).

Παρά το γεγονός ότι η Cajamar παρέχει χρηματοδότηση, πιο σημαντικό είναι ότι λειτούργησε ως καταλύτης στη δημιουργία οργανωτικής δύναμης, παρέχοντας τα μέσα με τα οποία οι φτωχοί αγρότες θα μπορούσαν να μετατρέψουν την εργασία τους σε κάτι που είχε αξία. 

Αρχικά η συνεταιριστική τράπεζα προσφέρει ακάλυπτα δάνεια και έτσι είχε σημαντικό ενδιαφέρον η διασφάλιση ότι, οι δραστηριότητες των γεωργικών συνεταιρισμών άξιζαν χρηματοδότηση. 

Με απόντα τα κανάλια για άμεση εξαγωγή των προϊόντων, η COEXPHAL (η ένωση των συνεταιρισμών και των οργανώσεων παραγωγών) ιδρύθηκε το 1977 με την υποστήριξη της Cajamar, προκειμένου να μπορέσουν οι γεωργοί να έχουν πρόσβαση στις εξωτερικές αγορές.

Ο αρχικός καταλυτικός ρόλος της Cajamar και των συνεταιρισμών εξελίχθηκε σε στρατηγικό επίπεδο καινοτομίας στον τομέα. Στη δεκαετία του 1970, πειραματικά αγροκτήματα δημιουργήθηκαν για να εξετάσουν, να αναπτύξουν και να μοιραστούν τα αποτελέσματα των νέων γεωργικών τεχνολογιών, όπως η βελτίωση του σχεδιασμού θερμοκηπίων και νέες τεχνικές άρδευσης, κατ’ ουσία, μεταφέροντας τον χρηματοοικονομικό κίνδυνο της καινοτομίας από τον καλλιεργητή προς τον πιστωτικό συνεταιρισμό. 

Οι συνεταιρισμοί της Αλμερία ανταποκρίθηκαν στις νέες προκλήσεις που επιφέρει η παγκοσμιοποίηση, επενδύοντας περαιτέρω στην R+D+i (Research – έρευνα, Development – ανάπτυξη, innovation – καινοτομία): τα βιώσιμα θερμοκήπια, τον βιολογικό έλεγχο των καλλιεργειών, την έρευνα του γονιδιώματος, τις άμεσες  μικρότερες αλυσίδες εφοδιασμού και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Οι συνέργειες που δημιουργούνται από τα διάφορα συνεργατικά ιδρύματα δίνουν την δυνατότητα στους γεωργικούς και πιστωτικούς συνεταιρισμούς της Αλμερία να ευδοκιμήσουν: Η Cajamar είναι πλέον η μεγαλύτερη συνεταιριστική τράπεζα της Ισπανίας, και η περιοχή καλλιέργειας είναι σήμερα η μεγαλύτερη συνεταιριστική, στην καλλιέργεια λαχανικών, αναπτυσσόμενη περιοχή στην Ευρώπη, με την πλειοψηφία των συνεταιρισμών να κάνει χρήση του βιολογικού ελέγχου των επιβλαβών οργανισμών. 

Παρά το γεγονός ότι η γεωργική παραγωγή των 2,5 εκατ. τόνων και ο κύκλος εργασιών ύψους 1,8 δισ. ευρώ είναι εντυπωσιακά, πιο εντυπωσιακή είναι η άμεση απασχόληση που παρέχεται σε περισσότερους από 40.000 εργαζόμενους, με μια δίκαιη κατανομή του πλούτου που παράγεται στην περιοχή.

Περισσότεροι από 250 συμπληρωματικές ή βοηθητικές επιχειρήσεις, τόσο συνεταιριστικές όσο και επιχειρήσεις επενδυτών έχουν δημιουργήσει έναν κύκλο εργασιών άνω των 1.500 εκατ. ευρώ.

Η καταγραφή αυτής της ιστορίας έγινε δυνατή μέσω της έρευνας που διεξήχθη από τους Cynthia Giagnocavo, David Uclés Aguilera και Luis Fernández-Revuelta Pérez και δημοσιεύθηκε ως: Giagnocavo, C. et al (2012, υπό έκδοση) «Η υπόθεση για την δυναμική των συνεταιριστικών τραπεζών στην τοπική ανάπτυξη: την καινοτομία, την ανάπτυξη, και την οικοδόμηση της κοινότητας στην Αλμερία της Ισπανίας», Goglio S., Alexopoulos Y., επιμ., Οικονομίες Συνεταιρισμών και Τοπική Ανάπτυξη, (London: Routledge).

Η Λαϊκή Εργατική Τράπεζα (Caza Laboral Popular – CLP) στην Χώρα των Βάσκων από το 1946 με 132 υποκαταστήματα

Η χώρα των Βάσκων λειτουργεί το μεγαλύτερο σύστημα συνεταιρισμών. Μοναδικό σε μέγεθος, δυναμικότητα αλλά και σε κοινωνικό αντίκτυπο  στη συνολική οικονομία της περιοχής. Το σύστημα αυτό ονομάζεται Μοντραγκόν και πήρε το όνομά του από την πόλη που εφαρμόστηκε πρώτα, η οποία βρίσκεται κοντά στο Μπιλμπάο.

Σήμερα καλύπτει όλη την χώρα των Βάσκων, ενώ έχει κερδίσει τη διεθνή φήμη και πλέον λειτουργεί ως πρότυπο για την ανάπτυξη παρόμοιων συστημάτων στην Αγγλία, την Ουαλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

Μολονότι οι σχέσεις του με την αναρχική παράδοση της Ισπανίας δεν είναι ξεκαθαρισμένη, το Μοντραγκόν αποτελεί ένα παράδειγμα ελευθεριακής οργάνωσης το οποίο, όπως και τα προηγούμενα κατά την εποχή του Ισπανικού εμφυλίου, αποτελεί μια ουτοπική πραγματικότητα.

Το δίκτυο του Μοντραγκόν ιδρύθηκε από έναν καθολικό ιερέα, τον Δον Χοσέ Μαρία Αριζμέντι, ο οποίος παραλίγο να σταλεί από τον Φράνκο στο εκτελεστικό απόσπασμα, για τη συμμετοχή του στον Ισπανικό εμφύλιο με την παράταξη των δημοκρατικών. 

Ο Χοσέ Μαρία Αριζμέντι, με την οικονομική συμβολή μερικών κατοίκων του Μοντραγκόν, ίδρυσε το 1943 μια πρωτοβάθμια σχολή τεχνικής εκπαίδευσης. 

Το 1956, οι πρώτοι 5 πτυχιούχοι της σχολής ίδρυσαν ένα μικρό, αυτοδιαχειριζόμενο εργοστάσιο, που ονομαζόταν ULGOR, αριθμούσε συνολικά 24 άτομα και παρήγαγε φασόν μια μικρή κουζίνα πετρελαίου.

Αυτό το συνεταιριστικό εγχείρημα απεδείχθη επιτυχές και μεταβλήθηκε στη ναυαρχίδα του συνολικού συστήματος που δημιουργήθηκε στη συνέχεια. 

Η ULGOR – που σε κάποια στιγμή αριθμούσε 3000 μέλη, θεωρήθηκε υπερβολικά μεγάλη και συρρικνώθηκε – αποτέλεσε το πρότυπο για τις επιχειρήσεις που ακολούθησαν.

Σύμφωνα με τις αρχές του Ροσντέϊλ, η συμμετοχή είναι ελεύθερη για τους πάντες και στηρίζεται στη σχέση ένα μέλος, μία ψήφος ̇ οι μετοχές ανήκουν στα μέλη αποκλειστικά και κατά συνέπεια η άντληση κεφαλαίων από εξωτερικούς πόρους πραγματοποιείται μέσω δανεισμού και όχι με έκδοση μετοχών ̇ και η εκπαίδευση είναι διαρκής.

Τρία χρόνια μετά την ίδρυση της ULGOR, ο Ντόν Αριζμέντι πρότεινε την ίδρυση ενός πιστωτικού οργανισμού που θα συνέβαλε στην χρηματοδότηση και την τεχνική υποστήριξη των νέων συνεταιριστικών επιχειρήσεων. 

Έτσι, ιδρύθηκε η Λαϊκή Εργατική Τράπεζα (Caza Laboral Popular – CLP), που περιλάμβανε ένα πιστωτικό ίδρυμα και μια υπηρεσία παροχής τεχνικών συμβουλών. 

Η Λαϊκή Εργατική Τράπεζα, διαθέτει ένα Επιχειρηματικό Τμήμα δυναμικότητας 100 ατόμων, το οποίο συνεργάζεται με ομάδες που σχεδιάζουν την ίδρυση νέων συνεταιρισμών ή παρεμβαίνει στις σπάνιες περιπτώσεις όπου μια επιχείρηση που ήδη λειτουργεί εντάσσεται στο συνεταιριστικό δίκτυο.

Το τμήμα αυτό υλοποιεί όλες εκείνες τις δραστηριότητες που έχουν σχέση με την ίδρυση της επιχείρησης (αρχιτεκτονικές μελέτες, αναλύσεις αγοράς, έρευνα κ.λ.π.) αλλά και παραμένει σε συνεργασία με τα στελέχη της για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρις ότου επιβεβαιωθεί η εμπέδωση των αρχών του δικτύου. 

Σε αντάλλαγμα, η επιχείρηση υπογράφει ένα συμβόλαιο ένταξης στο σύστημα του Μοντραγκόν και μόνιμης συνεργασίας με την Τράπεζα, η οποία διατηρεί επικουρική σχέση μαζί της. 

Το πλεόνασμα των βιομηχανικών συνεταιρισμών τοποθετείται στην Λαϊκή Εργατική Τράπεζα για να διοχετευτεί στην ίδρυση άλλων συνεταιρισμών.

Η Λαϊκή Εργατική Τράπεζα θεωρείται δευτεροβάθμιος συνεταιρισμός και το διοικητικό συμβούλιο συγκροτείται τόσο από μέλη των πρωτοβάθμιων βιομηχανικών συνεταιρισμών όσο και της ίδιας της Τράπεζας.

Παράλληλα με την Λαϊκή Εργατική Τράπεζα, λειτουργούν και άλλοι δευτεροβάθμιοι συνεταιρισμοί, όπως ένας συνεταιρισμός κοινωνικών υπηρεσιών που εγγυάται συντάξεις που αναλογούν στο 100% των κρατήσεων αλλά και άλλες παροχές, μια κλινική και ένας συνεταιρισμός γυναικών που προσφέρει ελαστική, μερική απασχόληση. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι, οι γυναίκες που απασχολούνται σ’ αυτό τον συνεταιρισμό μπορούν εάν το θελήσουν να μεταπηδήσουν και στους πρωτοβάθμιους βιομηχανικούς συνεταιρισμούς. 

Επίσης, λειτουργεί κι ένας εκπαιδευτικός συνεταιρισμός που περιλαμβάνει κι ένα τεχνικό λύκειο. Το λύκειο αυτό διαθέτει και παραγωγικά τμήματα στα οποία οι σπουδαστές κάνουν την πρακτική τους και αμείβονται ως μερικώς απασχολούμενοι εργάτες. Όπως και σε κάθε δευτεροβάθμιο συνεταιρισμό στη διοίκηση της σχολής συμμετέχουν σπουδαστές και καθηγητές.

Σήμερα, το σύστημα του Μοντραγκόν περιλαμβάνει ένα δίκτυο καταναλωτικών, οικιστικών, γεωργικών και κατασκευαστικών συνεταιρισμών. Η συνολική αξία του εγχειρήματος αποτιμάται σε δισεκατομμύρια. 

Το Μοντραγκόν αποτελείται από 86 παραγωγικούς συνεταιρισμούς που απασχολούν κατά μέσο όρο μερικές εκατοντάδες άτομα ο κάθε ένας, 44 εκπαιδευτικά ιδρύματα, 15 κατασκευαστικούς συνεταιρισμούς, ένα δίκτυο καταναλωτικών συνεταιρισμών το οποίο έχει 75.000 μέλη και την Τράπεζα.

Η Λαϊκή Εργατική Τράπεζα έχει 132 υποκαταστήματα στην Χώρα των Βάσκων και πρόσφατα άνοιξε γραφείο στη Μαδρίτη, χαρακτηριστικό για τις διαθέσεις επέκτασης και πέραν της χώρας των Βάσκων. Το ενεργητικό της υπολογίζεται ότι ξεπερνάει το ένα δισεκατομμύριο δολάρια.

Το Μοντραγκόν παράγει τα πάντα, από οικιακές συσκευές (είναι η δεύτερη εταιρία κατασκευής ηλεκτρικών ψυγείων στη Ισπανία) μέχρι ανταλλακτικά κινητήρων και ferry boats, τα οποία και εξάγει. Οι εξαγωγές αντιπροσωπεύουν πάνω από το 1% των ισπανικών εξαγωγών. Με τους 18.000 εργάτες του, κατέχει το 15 % των θέσεων εργασίας στην επαρχία Guipuzkoa και το 5% στη Χώρα των Βάσκων.

Η ιδέα ωστόσο δεν είναι και τόσο καινούργια…

Το 19ο αιώνα στη Γαλλία ιδρύεται η πρωτοποριακή συνεργατική τράπεζα Credit Cooperatif, που βασίζεται στην αλληλέγγυα χρηματοδότηση και είναι από τις πλέον ανεπτυγμένες σήμερα. 

Στην Ισπανία, την Colonya – Caixa Polenca άνοιξε το 1880 ο δικηγόρος και παιδαγωγός Γκιλιέμ Σιφρ, που ανάμεσα σε άλλες δραστηριότητες για την κοινωνική προαγωγή της πόλης του θεμελίωσε και το Ίδρυμα Ελεύθερης (δωρεάν) Παιδείας. 

Το 1923 έξι μη κυβερνητικοί οργανισμοί κοινωνικής πρόνοιας (Ένωση Πρόνοιας Εργατών, Γερμανικός Ερυθρός Σταυρός, Ένωση Κάριτας, υπηρεσίες πρόνοιας τόσο της Προτεσταντικής Εκκλησίας όσο και των Εβραίων, Ένωση Ανεξάρτητων Φιλανθρωπικών Ιδρυμάτων) δημιουργούν την Bank Fur Sozialwirtschaft στη Γερμανία, η οποία χρηματοδοτεί υπηρεσίες κυρίως στον τομέα της υγείας.

Μία ομάδα παιδιών του δρόμου στην Ινδία, άνοιξαν τη δική τους τράπεζα!

Η τράπεζα, η οποία είναι γνωστή ως Children’s Development Khazana (CDK), συστάθηκε και σήμερα διευθύνεται από τα παιδιά της γειτονιάς Fatehpuri στο Δελχί. Η τράπεζα ιδρύθηκε έχοντας ως αρχή πως τα παιδιά θα διαμορφώνουν όλους τους κανόνες και τις αποφάσεις.

Εθελοντές της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης “Πεταλούδες” για τα δικαιώματα του παιδιού, βοηθούν στην καθημερινή λειτουργία της τράπεζας για να λύσουν τυχόν οργανωτικά ζητήματα.

Παιδιά ηλικίας από 9 έως 18 ετών μπορούν να καταθέτουν στην τράπεζα οτιδήποτε, από μερικές πένες ως και λίρες και να παίρνουν το 3,5% των καταθέσεών τους. Μπορούν κάθε φορά να κάνουν αναλήψεις μέχρι 5 λίρες κάθε φορά.

Είναι ανοικτή επτά μέρες την εβδομάδα και διευθύνεται ίσως από τον νεότερο τραπεζίτη στον κόσμο, τον 13χρονο Sonu. Όπως λέει ο ίδιος: «Έφυγα από το σπίτι μου και άρχισα να εργάζομαι σε έναν πάγκο που πουλούσε τσάι. Τότε γνώρισα κάποιους εθελοντές που μου είπαν για την τράπεζα. Έτσι ήρθα εδώ. Τώρα πηγαίνω σχολείο και είμαι επίσης και ο διευθυντής της τράπεζας. Τα παιδιά κάνουν καταθέσεις. Μπορούν να κάνουν αναλήψεις ανά πάσα στιγμή, εάν πρέπει να αγοράσουν κάτι για να φάνε ή ρούχα. Η τράπεζα είναι ανοικτή επτά ημέρες την εβδομάδα».

Ο 14χρονος Sheru, ο οποίος ζούσε σε μία αποβάθρα ενός σταθμού, είναι τακτικός πελάτης της τράπεζας. Όπως λέει: «Έχω ξεκινήσει να εξοικονομώ χρήματα στην Παιδική Τράπεζα. Πουλάω μπουκάλια νερού. Έβαλα όλα τα χρήματα που κερδίζω στον λογαριασμό μου. Έχω καταθέσει περίπου 5.000 – 6.000 ρούπιες (50-60 λίρες) μέχρι σήμερα. Θέλω στο μέλλον να καταθέσω περισσότερα στον λογαριασμό μου».

Ο Sheru λέει πως όταν μεγαλώσει θέλει να γίνει φωτογράφος. Ελπίζει να εξοικονομήσει αρκετά χρήματα για να αγοράσει μία φωτογραφική μηχανή.

Η Raheemam, 15 χρόνων που εργάζεται μαζεύοντας υφάσματα και κουρέλια έχει επίσης λογαριασμό. Είπε: «Συνήθιζα να χάνω τα χρήματά μου. Μία μέρα γνώρισα μια εθελόντρια. Μου είπε για την τράπεζα των παιδιών και έτσι ήλθα εδώ. Τώρα δουλεύω πιο ελεύθερα. Ξέρω ότι τα χρήματά μου είναι ασφαλή. Μπορώ να αποσύρω τα χρήματα, όταν παραστεί κάποια ανάγκη». 

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ: Ο ουτοπικός σοσιαλιστής Βρετανός βιομήχανος Ρόμπερτ Οουεν μέσα από το βιβλίο «Αντι – Ντύρινγκ» του Φρίντριχ Ενγκελς. Από τις πραγματικές ουτοπίες τους στις – παραπάνω αναφερόμενες – ουτοπικές πραγματικότητες μας …

Ρόμπερτ Όουεν, ο άνθρωπος που κοίταξε στα μάτια την Ουτοπία

Οι πρώτες προσπάθειες για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης μέσα στον καπιταλισμό έγιναν από τους ουτοπικούς σοσιαλιστές.

Κορυφαίος  ήταν ένας Βρετανός βιομήχανος, ο Ρόμπερτ Οουεν, ο οποίος αφιέρωσε όλη του τη ζωή στην υπόθεση της κοινωνικής απελευθέρωσης της εργατικής τάξης.
Η ιστορία του αποτυπώθηκε από τον Φρίντριχ Ενγκελς στο βιβλίο του «Αντι-Ντύρινγκ», από όπου και το παρακάτω απόσπασμα:

«Από το 1800 ως το 1829, εφάρμοσε τις αρχές του σαν διευθύνων συνέταιρος, στο μεγάλο νηματουργείο του Νιου Λάναρκ της Σκωτίας. Εδώ μάλιστα είχε περισσότερη ελευθερία κινήσεων, και μια επιτυχία που τον έκανε πασίγνωστο σ’ όλη την Ευρώπη. Μεταμόρφωσε ένα πληθυσμό, που έφτασε σιγά-σιγά τις 2.500 ψυχές και που αρχικά αποτελούνταν από τα πιο ποικίλα και κατά το μεγαλύτερο ποσοστό διεφθαρμένα ηθικά στοιχεία, σε μια τέλεια υποδειγματική κοινότητα, όπου η μέθη, η αστυνομία, οι ποινικοί δικαστές, οι δίκες, η κοινωνική πρόνοια και η φιλανθρωπία ήταν άγνωστα πράγματα. Και όλα αυτά τα πέτυχε γιατί έφερε απλώς όλον αυτό τον κόσμο σε συνθήκες πιο άξιες για τον άνθρωπο και ιδίως γιατί φρόντισε ώστε η γενιά που μεγάλωνε να παίρνει μια φροντισμένη αγωγή.

Υπήρξε ο πρώτος που καθιέρωσε τα νηπιαγωγεία και τα εισήγαγε για πρώτη φορά στο Νιου Λάναρκ. Από τα δύο χρόνια τους, τα παιδιά πήγαιναν στο σχολειό, όπου διασκέδαζαν τόσο πολύ, ώστε τα ξανάφερναν με κόπο στο σπίτι. Ενώ οι ανταγωνιστές του έβαζαν τους εργάτες να δουλεύουν κάθε μέρα δεκατρείς ως δεκατέσσερις ώρες, στο Νιου Λάναρκ δούλευαν μόνο δεκάμιση ώρες. Όταν μια κρίση του βαμβακιού έφερε αναγκαστικά ένα τετράμηνο σταμάτημα των εργασιών, αυτός εξακολούθησε να πληρώνει τους άνεργους εργάτες ολόκληρο το μεροκάματό τους.

Αυτή η ενέργεια δεν εμπόδισε το ίδρυμα να υπερδιπλασιάσει τα κεφάλαιά του και να δίνει ως το τέλος άφθονα κέρδη τους ιδιοκτήτες.

Όλα αυτά ωστόσο δεν ικανοποιούσαν τον Οουεν. Η ζωή που είχε δημιουργήσει για τους εργάτες του πολύ απείχε από του να είναι η άξια ζωή για τον άνθρωπο, όπως αυτός την ήθελε. «Οι άνθρωποι είναι σκλάβοι μου» έλεγε. Οι καλύτερες σχετικώς συνθήκες ζωής που τους είχε δημιουργήσει απείχαν πολύ από το να τους επιτρέπουν μια ολόπλευρη και λογική ανάπτυξη του χαρακτήρα και της διανοίας τους κι ακόμα λιγότερο μια ελεύθερη δραστηριότητα στη ζωή. «Κι όμως το εργαζόμενο τμήμα αυτών των 2.500 ανθρώπων παρήγε τόσο πραγματικό πλούτο για το σύνολο, όσο μπορούσε να παράγει, μόλις μισό αιώνα πριν ένας πληθυσμός 600.000 ψυχών. Αναρωτιόμουνα: Τί γίνεται λοιπόν η διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στον πλούτο που καταναλώνουν τα 2.500 πρόσωπα από εκείνον που θα έπρεπε να καταναλώνουν οι 600.000;».

* Ο εμπνευστής του enallaktikos.gr, δημοσιογράφος και συγγραφέας, Ανδρέας Ρουμελιώτης είναι υποψήφιος στην Β2 Αθήνας με το ΜέΡΑ25