Ο καπιταλισμός προωθεί τον ατομισμό και τον καταναλωτισμό. Η αγορά ως μηχανισμός ελέγχου της συμπεριφοράς στηρίζεται στο ατομικό συμφέρον, ένα μείγμα φόβου και απληστίας. Η καπιταλιστική οργάνωση της οικονομίας καλλιεργεί την ανταγωνιστική εξατομίκευση και τον καταναλωτισμό. Η ιδεολογία του ατομισμού και η κυριαρχία της αγοράς δεν μπορούν να εξαλείψουν τα βασικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο «άλλος» άνθρωπος και οι κοινωνικές σχέσεις και δομές – η γλώσσα, οι θεσμοί, τα νοήματα, οι αξίες – έρχονται πριν τον εαυτό μας. Η οικογένεια, οι φίλοι, οι συνάδελφοι και οι σύντροφοι καλλιεργούν τις αξίες της κοινότητας και της αλληλεγγύης, παρά τους θατσερικούς και μητσοτακικούς δονκιχωτισμούς «ότι δεν υπάρχει κοινωνία».

Ads

Αλλά στο ίδιο έδαφος, αναδύονται και οι αντίθετες αξίες, της αλληλεγγύης και μέριμνας για τον άλλο, της δικαιοσύνης και της συμμετοχικής δράσης, της συλλογικότητας και της γενναιοδωρίας. Δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Τα κίνητρα, οι αξίες και οι διαθέσεις που κινητοποιούνται στον αγώνα για την υπέρβαση του καπιταλισμού αντανακλούν την ανθρώπινη ουσία. Ο «άλλος» έρχεται πάντα πριν από μένα: ο άλλος άνθρωπος που με καλωσορίζει στον  κόσμο, οι κοινωνικές δομές, η γλώσσα, οι θεσμοί, τα νοήματα και οι αξίες. Αυτά που μαθαίνω από μικρός και με ακολουθούν σε όλη τη ζωή. 

Αυτά που μας κάνουν ταυτόχρονα κοινωνικές και μοναδικές υπάρξεις. Η ταυτότητα μου, το τι σημαίνει να λέω «εγώ», δημιουργείται μέσα από την αναγνώριση που μας δίνουν ή μας αρνούνται οι άλλοι. Η αίσθηση αξιοπρέπειας, σεβασμού και εκτίμησης εξαρτάται από αυτή την αναγνώριση. Ο πολιτισμός μας περιλαμβάνει τις κυρίαρχες αξίες και τις αντίθετές τους, και τον ανταγωνισμό και την αγάπη, και τον ατομικισμό και την αλληλεγγύη. Η οικογένεια, οι φίλοι, οι συνάδελφοι και οι σύντροφοι εκπροσωπούν τις αξίες της κοινότητας και της αλληλεγγύης. Αλλά όσο απομακρυνόμαστε από τους χώρους των «κοινών», οι αξίες και οι συμπεριφορές που υποστηρίζουν υποχωρούν στη σαγήνη της αγοράς. Βασική υποχρέωση της Αριστεράς είναι να ενδυναμώνει τις κοινότητες, τις συλλογικότητες, τη συνεργασία και να καταπολεμήσει τον ατομικισμό του καπιταλισμού.

Δουλειά της Αριστεράς είναι να ενδυναμώνει τις κοινωνικές σχέσεις και θεσμούς, βασικούς αντίπαλους του ατομισμού. Η Αριστερά απευθύνεται στη λογική και στο συναίσθημα, κάτι που ξέχασαν και ο στεγνός Μαρξισμός και η εκσυγχρονιστική σοσιαλδημοκρατία. Γι’ αυτό ο δημοκρατικός και διεθνιστικός πατριωτισμός –πέρα από γεωπολιτικές αναλύσεις – αλλά και η κοινωνική θρησκευτικότητα – πέρα από την ορθή κριτική της θρησκείας από τον Διαφωτισμό – αποτελούν προνομιακά πεδία αριστερής παρέμβασης. Όταν εγκαταλείπονται χάνεται και η μαζικότητα και η ριζοσπαστικότητα της Αριστεράς.

Ads

Η πάλη των τάξεων είναι και πάλη ιδεών. Στην αντιπολίτευση, η Αριστερά ιδεολογικοποιεί τις προγραμματικές της προτάσεις. Το όραμά για το μέλλον πέρα από τη συγκυρία, το ιδεολογικό στίγμα, το κτίσιμο ηγεμονίας αποτελούν βασική μέριμνα. Το πρόγραμμα συνεισφέρει στην αύξηση της κοινωνικής και ιδεολογικής επιρροής και δεν χρειάζεται λεπτομέρειες. Ο τρόπος εφαρμογής του θα αποφασιστεί την στιγμή της υλοποίησης. Όλες οι συλλογικότητες, οι ιδέες και  προτάσεις που αποσκοπούν στην κοινωνική απελευθέρωση έχουν επομένως θέση σ’ αυτήν τη συζήτηση που δεν έχει σχέση με συνθηματολογία. Όσοι πιστεύουν στις ιδέες τους καλωσορίζουν την αντιπαράθεση. Αποτελεί αξίωμα της Αριστεράς ότι η διαλεκτική βελτιώνει και τις δικές μας απόψεις και το τελικό αποτέλεσμα. 

Η κρίση του κορονοϊού είναι μια ρήξη και μια τεράστια υπαρξιακή κρίση που δημιουργεί δυναμικές για την ανάπτυξη του σοσιαλισμού και της αλληλεγγύης αλλά και για τον περιορισμό των ελευθεριών, την ενδυνάμωση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού που μας έφερε εδώ και τη μονιμοποίηση της κατάσταση εξαίρεσης που ζούμε αυτήν τη στιγμή.  Όμως η πανδημία μας θύμισε μεγάλες αλήθειες που είχαμε ξεχάσει: την ανθρώπινη ευαλωτότητα, τη σημασία των δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών, την παρηγοριά της αλληλεγγύης, την υπόσχεση της ισότητας. Ο εμβολιασμός και η φυσική απόσταση που κρατάμε για να προφυλάξουμε τον εαυτό μας και τους πιο ευάλωτους αποτελεί την καλύτερη έκφραση της κοινωνικότητας, του «είμαστε όλοι μαζί». Ανακαλύψαμε πάλι ιδανικά, μάθαμε να μοιραζόμαστε οφέλη και βάρη, να κάνουμε θυσίες ο ένας για τον άλλο. Αν κάνουμε μόνιμα αυτά που εφαρμόσαμε προσωρινά μπορούμε να ελπίζουμε για το μέλλον.

Ακούγεται συχνά η ατάκα περί της ιστορίας που επαναλαμβάνεται ως φάρσα. Ο Μαρξ καταγγέλλει στην «18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη» την απλοϊκή ιδέα ότι η επανάσταση του 1848 ήταν μια επανάληψη αυτής του 1789. Αποτελούσε πανέξυπνη φιλοσοφική παρωδία του δασκάλου του. Ο Χέγκελ είχε υποστηρίξει ότι μια ριζική αλλαγή πρέπει να επαναληφθεί για να πετύχει, μια και την πρώτη φορά η κοινωνία δεν είναι έτοιμη να την αποδεχτεί. Μόνο η δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα επέτρεψε στον διάδοχο του Αύγουστο να γίνει Καίσαρας και να ιδρύσει την αυτοκρατορία. Το όνομα ενός  ανθρώπου έγινε θεσμός και, σύμφωνα με τον Χέγκελ έσωσε την Ρώμη. Η άποψη του Χέγκελ ισχύει ακόμη. Μόνο αν η Αριστερά κερδίσει ξανά, η ριζική αλλαγή στη χώρα μας θα βάλει ρίζες. Και όπως πάμε δυστυχώς η «πρώτη φορά Αριστερά» κινδυνεύει να μείνει ορφανή. Ας γυρίσουμε λοιπόν στην προ-πανδημίας συζήτηση με ιδέες, με πάθος, με επιχειρήματα. Αλλά με την τεράστια εμπειρία όχι μόνο της διακυβέρνησης αλλά και της αντιμετώπισης της αρρώστιας.