Στα πλαίσια της έρευνας για την εικόνα της Ελλάδας στα ξένα ΜΜΕ εξετάστηκαν οι ηλεκτρονικές ιστοσελίδες των γερμανικών εφημερίδων die Welt, Süddeutsche Zeitung Bild, και του εβδομαδιαίου περιοδικού Focus, στο χρονικό διάστημα Ιανουάριος 2010 με Δεκέμβριο του 2013.

Ads

Τα συγκεκριμένα Μέσα ανήκουν, θα λέγαμε, σε 2 ομάδες: στην 1η ομάδα τοποθετείται η die Welt και η Süddeutsche Zeitung που είναι εφημερίδες οικονομικού-πολιτικού περιεχομένου και καλύπτουν τόσο το κεντροδεξιό και συντηρητικό όσο και το κεντροαριστερό φάσμα με αναγνώστες ανώτερης/ ανώτατης μόρφωσης. Στη δεύτερη ομάδα είναι η Bild, που αποτελεί σημείο αναφοράς σχετικά με τη δημιουργία στερεοτυπικών χαρακτηρισμών για τον ελληνικό λαό, είναι μια λαϊκή εφημερίδα ταμπλόιντ με μέσο αναγνώστη τον άντρα, Γερμανό χωρίς πανεπιστημιακή μόρφωση και με χαμηλά εισοδήματα.

Τα Μέσα αυτά επιλέχθηκαν γιατί έχουν τις μεγαλύτερες πωλήσεις- συγκεκριμένα η Bild βρίσκεται στην 1η θέση (ανάμεσα στις 7 εφημερίδες που κυκλοφορούν σε εθνικό επίπεδο στη Γερμανία) με 2,5 (περίπου) εκατ. αντίτυπα ημερησίως, η SZ στη δεύτερη θέση με 390.000 και η die Welt στην 4η θέση με 200.000. Κατέχουν ένα μεγάλο μέρος του πολιτικού φάσματος και κατά συνέπεια και ένα μεγάλο μέρος του αναγνωστικού κοινού συνδυάζοντας διαφορετικά μορφωτικά/κοινωνικά/οικονομικά επίπεδα.

To Focus επιλέχθηκε αν και είναι 3ο σε πωλήσεις σε σχέση με το περιοδικό Stern και το Der Spiegel λόγω των συνεχών προκλητικών άρθρων σε σχέση με την Ελλάδα και φυσικά λόγω του περίφημου εξωφύλλου με την Αφροδίτη της Μήλου το 2010. Σκοπός αυτής της έρευνας ήταν, λοιπόν, εκτός των άλλων, να παρατηρηθεί ο τρόπος σχολιασμού, η θεματολογία αλλά και το είδος του δημοσιογραφικού λόγου που χρησιμοποιείται σε αυτά τα Μέσα μιας και απευθύνονται σε διαφορετικούς τύπους Γερμανών αναγνωστών.  

Ads

Η συγκεκριμένη έρευνα πραγματοποιήθηκε αναζητώντας τις λέξεις-κλειδιά «Ελλάδα» και «κρίση» στις ηλεκτρονικές ιστοσελίδες των προαναφερθέντων εφημερίδων και του περιοδικού στο διάστημα των 4 αυτών χρόνων, όταν είχε ήδη εκδηλωθεί και βρισκόταν σε εξέλιξη η ελληνική οικονομική κρίση. Η μελέτη που έγινε βασίζεται σε ποσοτική και ποιοτική ανάλυση. Η ποσοτική ανάλυση δείχνει το πλήθος των δημοσιευμάτων που αφορούν στην Ελλάδα αλλά και τις διαφοροποιήσεις στο ενδιαφέρον των γερμανικών αυτών εντύπων και η ποιοτική ανάλυση εντοπίζει τις συγκεκριμένες θεματικές ενότητες στα κείμενα και στα άρθρα. Οι θεματικές ενότητες που, βέβαια, έγιναν με υποκειμενικά  κριτήρια, δημιουργήθηκαν ανάλογα με τη συχνότητα και την επιμονή εμφάνισης κάποιων θεμάτων και χαρακτηρισμών, οι οποίοι ομαδοποιήθηκαν στη συνέχεια.

Ενδεικτικά κάποια ποσοτικά στοιχεία:

Ο γενικός όρος αναζήτησης και στις 4 ηλεκτρονικές σελίδες ήταν «Griechenland Krise».

Στην εφημερίδα Die Welt ο συνολικός αριθμός ήταν 3500

Στην εφημερίδα Süddeutsche Zeitung ο συνολικός αριθμός άρθρων ήταν 3000

Στην εφημερίδα Bild ο συνολικός αριθμός άρθρων ήταν 4500

Στο περιοδικό Focus ο συνολικός αριθμός άρθρων ήταν 7000

Τα αποτελέσματα της ποσοτικής ανάλυσης δείχνουν, ότι οι οικονομικές/πολιτικές εφημερίδες (die Welt, SZ) έχουν τα λιγότερα δημοσιεύματα ενώ τα πιο λαϊκά έντυπα όπως  η Bild και το Focus είχαν τα περισσότερα. Η περίοδος με τα περισσότερα δημοσιεύματα για την Ελλάδα ήταν το 2011 και 2012

Με την ποιοτική ανάλυση αναδεικνύονται κοινά θέματα και στερεοτυπικές πολιτισμικές αναφορές ως προς την κάλυψη της ελληνικής κρίσης από αυτά τα γερμανικά μέσα. Οι γενικότερες κατηγορίες που διακρίνονται αφορούν στον τρόπο ζωής, στην καθημερινότητα και στη νοοτροπία του Έλληνα, ενώ υπάρχουν και κάποια άλλα επαναλαμβανόμενα θέματα που προέκυψαν στη διάρκεια της κρίσης, όπως είναι η εκποίηση της δημόσιας περιουσίας και η πώληση των νησιών.

Ο γερμανικός Τύπος με αφορμή την ελληνική οικονομική κρίση ασχολήθηκε (στην προσπάθεια του να «αιτιολογήσει» κάποιες καταστάσεις) με πολλά προβληματικά σημεία της ελληνικής κοινωνίας και με παθογένειες του ελληνικού συστήματος, προέκυψε, όμως, μια πληθώρα δημοσιευμάτων όπου άλλα ήταν αντικειμενικά και άλλα ψευδή και υπερβολικά. Πρωτοστάτης σε αυτή τακτική ήταν η εφημερίδα Bild, γνωστή για την ελαφριά, σκανδαλοθηρική της θεματολογία και τον απλουστευτικό λόγο της. Το παράδειγμα της ακολούθησαν σύντομα και άλλα έντυπα γερμανικά Μέσα.

Μετά την οικονομική κρίση που ακολούθησε την κατάρρευση της αμερικανικής τράπεζας Lehman Brothers το 2008, οι Γερμανοί φοβήθηκαν ότι η Ελλάδα απειλεί την ευρωζώνη και ότι οι επιπτώσεις από την κρίση θα επεκταθούν σε κείνη και σε όλο τον κόσμο. Το 2010 τα γερμανικά Μέσα αρχίζουν να κάνουν αναφορές στην οικονομική κατάσταση της χώρας μας εκθέτοντας τους κινδύνους που θα είχε μια πιθανή έξοδος από την Ευρωζώνη ή μια πιθανή πτώχευση του ελληνικού κράτους. Ακόμη δεν έχουν ξεκινήσει οι αναφορές στους Έλληνες και τις συνήθειες τους. Σταδιακά ξεκινούν τα πρώτα δημοσιεύματα για  την φοροδιαφυγή, τις υπερβολικές συντάξεις ακόμη και το σύνολο των ημερών που απεργεί ή που κάνει διακοπές ο μέσος Έλληνας συγκριτικά με το μέσο Γερμανό. Πλέον, δίπλα στη λέξη «Έλληνες» βρίσκεται πάντα το επίθετο «πτωχευμένοι» και η λέξη «Griechenland» αντικαθίσταται από τον όρο «Krisenland». Έχει ξεκινήσει ήδη η 1η περίοδος που αφορά στην αντιμετώπιση της Ελλάδας από τα γερμ. Μέσα, αποσκοπεί στη δημιουργία ενός «αποδιοπομπαίου τράγου» και χαρακτηρίζεται από πολύ σκληρή μεταχείριση, υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς και τη δημιουργία ενός προφίλ λαού, που αποτελείται από τεμπέληδες και διεφθαρμένους ανθρώπους, που ζούσαν πάνω από τις δυνάμεις τους μέσα στον πλούτο και πρέπει να τιμωρηθούν.

Χαρακτηριστικό άρθρο εκείνης της περιόδου είναι το «Die Griechenland-Pleite» από την έντυπη έκδοση του περιοδικού Focus στις 22.02.2010, όπου γίνεται λόγος για την διαφθορά, τη φοροδιαφυγή και τον ανεξέλεγκτο τρόπο ζωής των Ελλήνων. Γίνεται αναφορά και στα ψευδή στοιχεία με τα οποία πραγματοποιήθηκε η είσοδος της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, κάτι το οποίο χρεώνεται στον ελληνικό λαό (το εξώφυλλο έχει λεζάντα: απατεώνες στην Ευρω-οικογένεια). Η εικόνα του Έλληνα έχει αρχίσει να «χτίζεται». Συνήθεις χαρακτηρισμοί είναι: χρεωκοπημένοι, φοροφυγάδες, τεμπέληδες, ανεύθυνοι, απατεώνες, διεφθαρμένοι, αλλά και πλούσιοι λόγω ακίνητης περιουσίας, τραπεζικών καταθέσεων στο εξωτερικό και ενεργειακών κοιτασμάτων στο Αιγαίο και Ιόνιο πέλαγος. Οι Έλληνες παρουσιάζονται ως μια ομοιογενής ομάδα με κοινά αρνητικά χαρακτηριστικά. Η Ελλάδα παρουσιάζεται παραλυμένη από τις απεργίες, πνιγμένη στη γραφειοκρατία και την αναξιοκρατία, γεμάτη σκουπίδια και έξαρση ασθενειών.  Από την άλλη οι Γερμανοί (αντιπαράθεση που παρατηρείται συχνά στο Focus) είναι εργατικοί, τίμιοι, συνετοί, που αγωνιούν για τη σύνταξη τους και δεν κάνουν υπερβολές. Έτσι, δημιουργείται ένα δίπολο, όπου στη μια πλευρά είναι η Γερμανοί ή η Ευρωζώνη και στην άλλη η Ελλάδα. Η Ελλάδα είναι το «αιώνιο παιδί, που χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή» ή «ο κακός μαθητής» της Ευρώπης και πρέπει να κάνει «τα μαθήματα του», αλλιώς θα εκδιωχτεί από την ευρωπαϊκή οικογένεια. Την ίδια περίοδο η περίπτωση της Ελλάδας λειτουργεί και ως προειδοποίηση (αναφέρεται συχνά η λέξη «προειδοποίηση») και δημιουργεί αίσθηση ανασφάλειας στους Γερμανούς για την οικονομική τους κατάσταση.

Σημαντική στιγμή στο 2010 είναι ένα εξίσου ιδιαίτερα επιθετικό άρθρο που δημοσιεύτηκε από τη Bild στις 27.10.2010 με τίτλο: «Verkauft doch eure Inseln, ihr Pleite-Griechen… und die Akropolis gleich mit!». Με αυτό το άρθρο εγκαινιάζεται η θεματική της πώλησης και της εκποίησης δημόσιας περιουσίας, νησιών και εθνικών μνημείων της Ελλάδας, όπου αναπαράγεται, αν και μετριασμένα, από τα υπόλοιπα Μέσα.

Οι εφημερίδες die Welt και SZ στα πρώτα χρόνια της οικονομικής κρίσης προσπαθούν να παραμείνουν σε σχετικά με την οικονομία και την πολιτική θέματα, χωρίς να αποφεύγουν όμως κι αυτές τα στερεότυπα και τους χαρακτηρισμούς σε πιο ήπιους, φυσικά, τόνους, τονίζοντας πάντα τα ποσά που παρέχονταν για την οικονομική στήριξη της Ελλάδας και δημιουργώντας την εντύπωση, ότι εκταμιεύονται από τον μέσο Γερμανό φορολογούμενο.  

Τα γερμανικά Μέσα επέλεγαν να φωτίσουν μονομερώς κάποια φαινόμενα της ελληνικής κοινωνίας παρουσιάζοντας τα ως αιτίες για την οικονομική κρίση στην Ελλάδα. Τόνιζαν τις όποιες απειλές ή κινδύνους για τον γερμανικό λαό και «δαιμονοποίησαν» τους Έλληνες σχολιάζοντας με συγκεκριμένο τρόπο. Με επιλεγμένους χαρακτηρισμούς απευθύνονταν στη λογική προσπαθώντας να δημιουργήσουν σχέση αιτίας και αποτελέσματος (οι Έλληνες φταίνε γι αυτό που τους συμβαίνει και πρέπει να τιμωρηθούν) αλλά και στο συναίσθημα των αποδεκτών (με δημοσιεύματα που προκαλούσαν φόβο αλλά και θυμό θίγοντας ευαίσθητα θέματα για τη Γερμανία).

Έτσι, στην γερμανική κοινή γνώμη έχει επικρατήσει ότι η οικονομική κρίση στην Ελλάδα δεν περιορίζεται στην οικονομία, αλλά είναι ριζωμένη σε πιο παλιές συνήθειες και παγιωμένες συμπεριφορές των Ελλήνων. Στο επίκεντρο των συζητήσεων και των αναφορών βρίσκονται οι όροι διαφθορά και φοροδιαφυγή που συνοδεύουν πλείστα θέματα. Σύμφωνα με κάποιες γερμανικές αναλύσεις και έρευνες, στόχος των γερμανικών Μέσων ήταν να χρησιμοποιήσουν το παράδειγμα της Ελλάδας για να προειδοποιήσουν τους Γερμανούς, αλλά και να εκφράσουν τον θυμό τους για τον ελληνικό λαό, που τους «εξαπάτησε» και με την είσοδο του στην Ευρωζώνη και με τον τρόπο ζωής του. Στην ουσία έπρεπε να επιρρίψουν κάπου τις ευθύνες και χωρίς ποτέ να γίνονται αναφορές για το ρόλο που έπαιξε η οικονομική πολιτική της Γερμανίας στην εξέλιξη της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα αλλά και χωρίς να φαίνονται οι πραγματικές αιτίες της κρίσης. Η αλήθεια, όμως, σε σχέση με τα ρεπορτάζ και τις αναφορές στην Ελλάδα πίσω από τη μονόπλευρη ενημέρωση είναι κάτι παραπάνω από προφανής. Γιατί,  όπως αναφέρει και ο συντάκτης της εφημερίδας Handelsblatt, Harald Schumann, τα ΜΜΕ είναι μόνο ο καθρέφτης των κοινωνικών σχέσεων εξουσίας που καθορίζονται από την εγχώρια πολιτική και  οικονομία. 

* Το παρόν κείμενο αποτελεί την εισήγηση της Μαίρης Μελανίτη κατά την παρουσίαση της έρευνας: Η εικόνα της Ελλάδας σε Γερμανικά και Βρετανικά Μέσα και η προβολή της σε Ελληνικά Μέσα Ενημέρωσης: Σε αναζήτηση Πολιτισμικών Στερεοτύπων. Η εισήγηση έχει τον τίτλο: Η Ελλάδα στον γερμανικό Τύπο: Ανα-παραγωγή στερεοτυπικών εικόνων από τις εφημερίδες Bild, die Welt, Süddeutsche Zeitung και το περιοδικό Focus. Η έρευνα παρουσιάστηκε  κατά την  Διημερίδα του Εργαστηρίου Τεχνών και Πολιτιστικής Διαχείρισης με θέμα: Η εικόνα της Ελλάδας: Πολιτισμός και ΜΜΕ.

** Η Μαίρη Μελανίτη είναι μέλος της ερευνητικής ομάδας

Διαβάστε επίσης: