Η 16 Απρίλη έχει χαρακτηρισθεί ως η Παγκόσμια Ημέρα  του Τσίρκου. Το τσίρκο, συνδεδεμένο με ένα βαθύ ανθρωπολογικό ταξίδι, είναι συνδεδεμένο με πλήθος πρακτικών που χαρακτηρίζουν την κουλτούρα μας, κι ως όρος χρησιμοποιήθηκε γλωσσικά για να εκθέσει αλλά και για να επιβεβαιώσει την ‘σοβοροφάνεια’ ενός πολιτισμού που δεν κατήργησε αλλά έντυσε πολύχρωμα την βαρβαρότητα.

Η προέλευση της λέξης είναι αβέβαιη, αν και πιθανώς μπορεί να εντοπιστεί στο μεσαιωνικό λατινικό carnem levare ή carnelevarium, που σημαίνει αφαιρώ ή αφαιρώ κρέας. Η ιστορική προέλευση του Καρναβαλιού είναι επίσης ασαφής. Πιθανώς έχει τις ρίζες του σε ένα πρωτόγονο φεστιβάλ που τιμά την αρχή του νέου έτους και την αναγέννηση της φύσης, αν και είναι επίσης πιθανό οι αρχές του Καρναβαλιού στην Ιταλία να συνδέονται με το παγανιστικό φεστιβάλ του Κρόνου της αρχαίας Ρώμης. Έχοντας λοιπόν ρίζες στις τελετές που ‘επιτελούνταν’ στην αρχαία Ρώμη, όπου και συχνά η θανάτωση ανθρώπων και ζώων ήταν η κορωνίδα, μα  και με τον Ελληνικό και τον Βυζαντινό Ιππόδρομο , ‘συνδέεται’ τους τελευταίους αιώνες με τα ‘γλέντια’ που  γίνονται σε πολλές Ρωμαιοκαθολικές χώρες τις τελευταίες μέρες και ώρες πριν από την περίοδο της Σαρακοστής, ως ανιμιστική γέφυρα και προπομπός του ‘Πάσχα’.

Τα τσίρκα της Ρώμης ήταν παρόμοια με τους αρχαίους ελληνικούς ιππόδρομους, αν και εξυπηρετούσαν διαφορετικούς σκοπούς και διέφεραν στο σχεδιασμό και την κατασκευή, δομημένα όσον αφορά την διάταξη των θέσεων γύρω από την κοινωνική ιεραρχία.

Περιέργως, το τσίρκο, εκεί όπου συνδέονταν κι αποθεώνονταν, η διασκέδαση με την τιμωρία, ήταν το μόνο δημόσιο θέαμα στο οποίο οι είσοδος επιτρέπονταν σε άνδρες και γυναίκες. Ορισμένοι ιστορικοί του τσίρκου, όπως ο George Speaight, έχουν επισημάνει πως είναι λάθος να εξισώνουμε απόλυτα αυτά τα μέρη ή τις διασκεδάσεις που παρουσιάζονται εκεί με το σύγχρονο τσίρκο.

Συχνά, το Μεσαιωνικό τσίρκο χρησιμοποιήθηκε ως χώρος κοινωνικοπολιτικής κριτικής και στο Βυζάντιο, και πιο συγκεκριμένα στην Θεσσαλονίκη υπήρξε το περίφημο θέατρο του δρόμου που συνέβαλλε στην εξέγερση των Ζηλωτών.

Στην σύγχρονη μορφή του συνδέεται με τον αγγλοσαξωνικό κόσμο και τις οικονομικές κοινωνικές μεταβολές που επηρέασαν πλανητικά την διασκέδαση και τις ‘προβολικές’ για το σύνολο κοινωνικές αναφορές και λειτουργίες της. Αν και δεν είναι ο εφευρέτης του μέσου, ο Philip Astley πιστώνεται ως ο πατέρας του σύγχρονου τσίρκου. Το 1768, ο Astley, ένας επιδέξιος ιππέας, άρχισε να εκτελεί εκθέσεις ιππασίας στη νότια πλευρά του ποταμού Τάμεση. Το 1770, προσέλαβε ακροβάτες, σχοινοβάτες, ζογκλέρ και έναν κλόουν για να συμπληρώσουν τα διαλλείμματα μεταξύ των ιππικών διαδρομών του και έτσι ‘συμπλήρωσε’ το σχήμα που αργότερα ονομάστηκε «τσίρκο».

Οι παραστάσεις αναπτύχθηκαν σημαντικά τα επόμενα πενήντα χρόνια, με μεγάλης κλίμακας θεατρικές αναπαραστάσεις μάχης να γίνονται ένα σημαντικό χαρακτηριστικό καθώς το έθνος-κράτος εδραιώνονταν. Στο δεύτερο μέρος του 19ου αιώνα διαμορφώθηκε η πιο σύγχρονη εκδοχή με την εισαγωγή χορευτικών/ ακροβατικών σχημάτων η οποία παρέμεινε το κυρίαρχο ‘σχήμα’ μέχρι τη δεκαετία του 1970.

Όπως τα στυλ παράστασης εξελλίσσονταν από την εποχή του Άστλεϋ, έτσι και οι ‘χώροι’ όπου τα τσίρκα εμφανίζονταν. Τα παλαιότερα σύγχρονα τσίρκα πραγματοποιούνταν σε υπαίθριες κατασκευές με περιορισμένα καλυμμένα καθίσματα. Από τα τέλη του 18ου έως τα τέλη του 19ου αιώνα, καθώς η εμπορική του αξία είχε παγιωθεί, χτίστηκαν κατά παραγγελία κτίρια τσίρκου (συχνά ξύλινα) με διάφορους τύπους καθισμάτων, έναν κεντρικό δακτύλιο και μερικές φορές μια σκηνή.

Οι παραδοσιακές τεράστιες σκηνές που είναι κοινώς γνωστές ως «μεγάλες κορυφές» και που προαναγγέλλουν την άφιξη ενός τσίρκου στις παρυφές ενός αστικού, συνήθως, ιστού, εισήχθησαν στα μέσα του 19ου αιώνα, καθώς τα ‘τσίρκο περιοδείας’ αντικατέστησαν τους στατικούς χώρους. Αυτές οι σκηνές έγιναν τελικά ‘το σήμα κατατεθέν’, αν και πια παραστάσεις προσφέρονται προς τέρψη του κοινού σε διάφορους χώρους, όπως σκηνές, θέατρα και καζίνο. Πολλές παραστάσεις τσίρκου γίνονται ακόμα σε ένα ρινγκ, συνήθως διαμέτρου 13 μέτρων (42 πόδια). Αυτή η διάσταση υιοθετήθηκε από τον Astley στα τέλη του 18ου αιώνα ως η ελάχιστη διάμετρος που επέτρεπε σε έναν ακροβατικό αναβάτη να στέκεται όρθιος πάνω σε ένα άλογο για να επιτελέσει την παράστασή του.

Τσίρκο και Ετερότητα

Αλλά το τσίρκο καθρέφτισε κι αναπαρήγαγε όχι μόνο την τέχνη των ανθρώπων (συχνά συνδεδεμένη στα πλαίσια του με την δεξιοτεχνία κι όχι την φιλοσοφία) μα και τις ποικίλες ιεραρχικές προσλήψεις σε σχέση με την ετερότητα. Συμβάλλοντας σε μια ανθεκτική μα και δυναμικά εξελισσόμενη ταυτότητα κι απ’ τις δυο μεριές, κυρίως όμως, και παρόλο που τα σύνορα μεταξύ τους είναι διαπερατά, ΌΧΙ μέσα από την τέχνη, μα την δεξιοτεχνία. Εάν ΠΧ το αρχαίο θέατρο, ως ‘ο τόπος της όρασης’ (θεώμαι) σου προσέφερε τις ερωτήσεις για ‘να δεις’ τον κόσμο και τον εαυτό σου μέσα σε αυτόν, το τσίρκο συχνά τις απέφευγε κάτω από την πολυχρωμία των «προϊόντων» που σου προσέφερε ως καταναλωτή και καταναλώτρια, συνεχίζοντας τους τρόπους δόμησης του κοινωνικού υποκειμένου τους τελευταίους αιώνες. Σωματικά και διανοητικά ανάπηροι, αλλόφυλοι, ζώα, εξωτικοί πολιτισμοί, αποτέλεσαν συχνά θέμα με κακοποιητικές αναφορές στο μακρύ ταξίδι του μέσα στον χρόνο.

Η έκθεση και οι συνεχείς βιασμοί της Μαύρης Αφροδίτης, της Αφρικάνας σκλάβας διπλά καταδικασμένης και λόγω χρώματος και λόγο σωματικής δυσπλασίας, θυμίζει την τραγικότητα του υπερτιμημένου (κι όμως. Την ίδια στιγμή και υποτιμημένου σε σχέση με το κακό και το καλό) είδος μας.  Ήταν (και) εκεί που το παιχνίδι της επιβολής στον και στην αδύναμο/η επιβεβαιώνονταν από ‘καταναλωτές’ και καταναλώτριες που συμμετέχοντας σε αυτό το πολύπλοκο ανθρωπολογικό ταξίδι αποδείκνυαν γι’ άλλη μια φορά πως οι εξουσιαστικές πρακτικές μπορεί να μην ισομερίζονται (εξακολουθούν να εξασκούνται προνομιακά και να νομιμοποιούνται στην συνείδησή μας μέσα από κρυφές πρακτικές από τους από πάνω) αλλά διαχέονται κι αναπαράγονται όποτε το πλαίσιο το επιτρέπει και από τους από κάτω. Π.χ στις παραδόσεις της Κολωνίας,  τα μέλη ντύνονταν ως διάφορα είδη ιστορικών ή «εξωτικών» πολιτισμών όπως Ινδιάνοι ιθαγενείς της Αμερικής, Αφρικανοί, Βίκινγκς, Ρωμαίοι και, ειδικότερα, Ούννοι και Μογγόλοι. Η παράδοσή τους χρονολογείται από τον 19ο αιώνα, όταν η γερμανική αποικιακή πολιτική τοποθετήθηκε στο κέντρο των παρελάσεων του καρναβαλιού.

Η χρήση του γκροτέσκο ήταν ένα ‘προκλητικό εργαλείο’ ακόμη για την ανάδειξη της δυσχερής κατάστασης των φτωχών και μειονεκτούντων, κάποιοι από τους οποίους συνεργάζονταν ή δούλευαν σε τσίρκα, ως βήμα κοινωνικής ενσωμάτωσης, όπως συνέβη πχ με το κύμα των νέων μεταναστών στις αρχές του 20ου αιώνα στο Μόντρεαλ, διακηρύσσοντας, επιφανειακά έστω, το ‘καναδικό πολυπολιτισμικό ιδανικό’ αποδοχής της εθνικής και φυλετικής διαφοράς. Λειτουργώντας, όπως στην περίπτωση των τσιγγάνων, ως αποδιοργανωτικός λόγος αντίστασης  για την αστική πραγματικότητα και τις  χωρικές μεταφορές στο πλαίσιο της κοινωνικής αποξένωσης και περιθωριοποίησης.

Ο Πάμπλο Φάνκε για παράδειγμα, ο οποίος έχασε την σύζυγο του σε ένα ατύχημα τσίρκου λόγω των πρόχειρων κατασκευών, είναι ‘αξιοσημείωτος’ ως ο μοναδικός μαύρος ιδιοκτήτης τσίρκου της Βρετανίας, ο οποίος μάλιστα ‘διαχειριζόταν’ ένα από τα πιο διάσημα περιοδεύοντα θεάματα στη βικτωριανή Αγγλία. Γενικότερα όμως η θεωρία της Julia Kristeva για την ‘αποστροφή’ ρίχνει φως στην αίσθηση του φόβου που προκαλούσαν έξω από το πλαίσιο της παράστασης και της απώθησης που αισθάνονταν τα μεσοαστικά στρώματα των καταναλωτών προς τους φτωχούς των πόλεων και η σκόπιμη ταύτιση τους με τα παράσιτα.

Όμως τα πιο «εμβληματικά» παράσιτα ήταν τα ζώα, η μορφή «ξενότητας» που χρησίμευσε (και) για να ‘νομιμοποιήσει’, για να παγιώσει τις σχέσεις εκμετάλλευσης μεταξύ μας, θυμίζοντας πως παραμένοντας κτήνη έχουμε μακρύ δρόμο για να γίνουμε ζώα. Εάν στην αρχαία Ρώμη συχνά η θανάτωση ενός καταδίκου μιμούνταν στα ‘τσίρκο’ της εποχής τον μύθο ενός ζώου με φρικιαστικό ‘τέλος’, στα τσίρκο των τελευταίων αιώνων, κι όπως η αποικιοκρατία γενίκευε και γιγάντωνε όπως ποτέ την εμπορική εκμετάλλευση του ‘εξωτικού’ μια ποικιλία ελεύθερων μέχρι πρότινος ζωών (κι όχι απλά ζώων) άρχισαν να χρησιμοποιούνται: Λιοντάρια, τίγρεις και λεοπαρδάλεις, καμήλες, λάμα, ελέφαντες με τα τραγικά μωρά τους, ζέβρες, άλογα, γαϊδούρια, πουλιά (όπως παπαγάλοι, περιστέρια και κοκατού), θαλάσσια λιοντάρια, αρκούδες, πίθηκοι και κατοικίδια ζώα όπως (οι μονίμως αντιστεκόμενες και σπάνια προσαρμοσμένες) γάτες και σκύλοι είναι τα πιο κοινά.

Ιστορικά η  πρώτη εμπλοκή ζώων στο τσίρκο ήταν απλώς η εμφάνιση εξωτικών πλασμάτων σε ένα θηριοτροφείο. Από τις αρχές του δέκατου όγδοου αιώνα, τα εξωτικά ζώα μεταφέρθηκαν στη Βόρεια Αμερική για προβολή και τα θηριοτροφεία ήταν μια δημοφιλής μορφή ψυχαγωγίας. Οι πρώτες όμως ‘αληθινές πράξεις’ με ζώα στο τσίρκο ήταν οι ιππικές πράξεις, αν και σχετικά σύντομα εμφανίστηκαν και ελέφαντες και μεγάλες γάτες.

Ο Isaac A. Van Amburgh πχ μπήκε, χρησιμοποιώντας το γκροτέσκο προς τέρψην και πάλι των θεατών,  σε ένα κλουβί με πολλές μεγάλες γάτες (τίγρεις) το 1833, ο πρώτος εκπαιδευτής άγριων ζώων στην ιστορία του αμερικανικού τσίρκου. Ενώ η Mabel Stark ήταν μια διάσημη γυναίκα δαμάστρια τίγρεων. Ομάδες για τα δικαιώματα των ζώων έχουν τεκμηριώσει πολλές περιπτώσεις κακοποίησης των ζώων κατά την εκπαίδευση των ζώων του τσίρκου. Η ομάδα για τα δικαιώματα των ζώων People for the Ethical Treatment of Animals (PETA) υποστηρίζει ότι τα ζώα στα τσίρκα ξυλοκοπούνται συχνά για να υποταχθούν και ότι η σωματική κακοποίηση ήταν πάντα η μέθοδος για την εκπαίδευση των ζώων του τσίρκου. Σύμφωνα με την PETA, κατά τη διάρκεια μιας μυστικής έρευνας στο Carson & Barnes Circus, καταγράφηκε βίντεο που δείχνει τον διευθυντή φροντίδας ζώων, Tim Frisco, να εκπαιδεύει ασιατικούς ελέφαντες με ηλεκτρικό σοκ και να δίνει οδηγίες σε άλλους εκπαιδευτές να “κτυπήσουν τους ελέφαντες με ένα bullhook όσο πιο δυνατά μπορούν και βυθίστε το κοφτερό μεταλλικό άγκιστρο στη σάρκα του ελέφαντα και στρίψτε το μέχρι να ουρλιάξουν από τον πόνο».

Εικάζεται επίσης ότι τα ζώα φυλάσσονται σε πολύ μικρά κλουβιά και τους δίνεται πολύ μικρή ευκαιρία να περπατήσουν έξω από το περίβλημά τους, παραβιάζοντας έτσι το δικαίωμά τους στην ελευθερία. Πολλές σπαρακτικές ιστορίες δικής τους εξέγερσης για την ελευθερία κατέληξαν στον εύκολο θάνατό τους.

Όπως οι φιλοσοφικές και  πολιτικές προσλήψεις και τα κινήματα για την απελευθέρωση κάθε ζωής, κι ανάμεσα τους των ζώων, δυνάμωναν, ως απάντηση σε αναφορές για κακομεταχείριση ζώων μα και ποικίλες, ενίοτε ‘έντονες’ δράσεις αντίστασης, διάφορες χώρες ψήφισαν νόμους που απαγορεύουν τη ‘χρήση’ τους, και πολλά τέθηκαν στην διάθεση των  (επίσης προβληματικών αλλά καλύτερων εν συγκρίσει) ζωολογικών κήπων που ενδιαφέρονταν να πάρουν τα ζώα.

Ενώ μία πανεπιστημιακή  έρευνα για την καλή διαβίωση των ζώων του τσίρκου το 2008 Διαπίσωσε μεταξύ άλλων τα ακόλουθα ζητήματα:

• Το 71% των ζώων που παρατηρήθηκαν είχαν ιατρικά προβλήματα.
• Το 33% των τίγρεων και των λιονταριών δεν είχαν πρόσβαση σε εξωτερικό περίβολο.
• Τα λιοντάρια περνούν κατά μέσο όρο το 98% του χρόνου τους σε μικρούς ‘εσωτερικούς χώρους’.
• Ένα μέσο κλουβί για τίγρεις είναι μόνο 5 m2.
• Οι ελέφαντες δένονται με αλυσίδες για 17 ώρες την ημέρα κατά μέσο όρο.
• Οι ελέφαντες περνούν κατά μέσο όρο 10 ώρες την ημέρα επιδεικνύοντας στερεότυπη συμπεριφορά.
• Οι τίγρεις τρομοκρατούνται από τη φωτιά, αλλά εξακολουθούν να αναγκάζονται να πηδήξουν μέσα από τους δακτυλίους πυρκαγιάς.

Έτσι από το 1990 έχουν σημειωθεί πάνω από 123 περιπτώσεις επιθέσεων λιονταριών σε τσίρκο.

Το τσίρκο ως γέφυρα μεταξύ των πολιτισμών

Το τσίρκο δεν άργησε να περάσει’ και να προσαρμοστεί και σε ‘άλλες’ περιοχές του κόσμου. Το 1838, ο έφιππος Thomas Taplin Cooke επέστρεψε στην Αγγλία από τις Ηνωμένες Πολιτείες, φέρνοντας μαζί του μια σκηνή τσίρκου. Εκείνη την εποχή, τα πλανόδια τσίρκα που μπορούσαν να εγκατασταθούν γρήγορα γίνονταν δημοφιλή στη Βρετανία κι άρχισαν να περνούν τον ωκεανό.  (Οι ταξιδιωτικές εταιρείες τσίρκου νοίκιαζαν επίσης τη γη στην οποία δημιούργησαν τις δομές τους προκαλώντας μερικές φορές ζημιά στα τοπικά οικοσυστήματα.)

Τρεις σημαντικοί καινοτόμοι του τσίρκου ήταν ο Ιταλός Giuseppe Chiarini και οι Γάλλοι Louis Soullier και Jacques Tourniaire, των οποίων τα πρώτα ταξιδιωτικά τσίρκα εισήγαγαν το θέαμα στη Λατινική Αμερική, την Αυστραλία, τη Νοτιοανατολική Ασία, την Κίνα, τη Νότια Αφρική και τη Ρωσία. Ο Soullier ήταν ο πρώτος ιδιοκτήτης τσίρκου που εισήγαγε τα κινέζικα ακροβατικά στο ευρωπαϊκό τσίρκο όταν επέστρεψε από τα ταξίδια του το 1866, και ο Tourniaire ήταν ο πρώτος που εισήγαγε την τέχνη του θεάματος στη Ranga, όπου έγινε εξαιρετικά δημοφιλής.

Ακόμη, η επιρροή του αμερικανικού τσίρκου επέφερε μια σημαντική αλλαγή στον χαρακτήρα του σύγχρονου θεάματος. Σε αρένες πολύ μεγάλες για να ακούγεται εύκολα η ομιλία, ο παραδοσιακός κωμικός διάλογος του κλόουν κατέλαβε λιγότερο εξέχουσα θέση από ό,τι στο παρελθόν, ενώ ο πολύ αυξημένος πλούτος των σκηνικών υποβάθμισε τα παλιομοδίτικα ιππικά κατορθώματα, τα οποία αντικαταστάθηκαν από περισσότερο ‘φιλόδοξες’ ακροβατικές παραστάσεις και από ‘εκθέσεις δεξιοτήτων, δύναμης και τόλμης’ με κέντρο περισσότερο τον και την άνθρωπο και λιγότερο το ζώο, που απαιτούν την απασχόληση τεράστιου αριθμού ερμηνευτών και συχνά πολύπλοκων και ακριβών μηχανημάτων. Το Cirque de Soleil, με το περίφημο και καθόλου τυχαίο σαν τίτλο Alegria είναι το πιο εμβληματικό παράδειγμα αυτής της νέας, πιο καλλιτεχνικής κι ευαίσθητης, εκδοχής.

Το τσίρκο επηρέασε κι επηρεάστηκε από τις τέχνες. Πληθώρα ζωγραφικών, φωτογραφικών, λογοτεχνικών και κινηματογραφικών έργων (με τελευταίο το βασισμένο στο μυθιστόρημα του μαχητή στον Ισπανικό εμφύλιο Gresham Nightmare Alley toy Del Toro) το χρησιμοποίησαν ως μεταφορά για να μιλήσουν για μας και τον εαυτό μας, συνδέοντας το, μέσα από την δική τους τέχνη, με τον αρχαίο ‘τόπο της όρασης’.

Ενώ η ατμόσφαιρα του έχει χρησιμεύσει ως δραματικό σκηνικό για πολλούς μουσικούς. Το πιο διάσημο τραγούδι με θέμα το τσίρκο ονομάζεται “Entrance of the Gladiators” και συντέθηκε το 1904 από τον περίφημο Julius Fučík. Τραγούδια όπως το “El Caballero”, “Quality Plus”, “Sunnyland Waltzes”, “The Storming of El Caney”, “Pahjamah”, “Bull Trombone”, “Big Time Boogie”, “Royal Bridesmaid March”, “The Baby Elephant Walk», «Liberty Bell March», «Java», «Radetsky March» του Strauss και «Pageant of Progress» έχουν ως έμπνευση αυτόν το περίεργο, πέρα από τον τόπο και τον χρόνο, μέρος. Ένα άλλο παραδοσιακό τραγούδι του τσίρκου είναι το march του John Philip Sousa “Stars and Stripes Forever”, το οποίο παίζεται μόνο για να ειδοποιήσει τους καλλιτέχνες του τσίρκου για έκτακτη ανάγκη.

Ενώ, μια αφίσα για το Circus Royal του Pablo Fanque, του «μαύρου» που διηύθυνε όπως γράψαμε ένα από τα πιο δημοφιλή τσίρκα της βικτωριανής Αγγλίας, ενέπνευσε τον John Lennon να γράψει το Being for the Benefit of Mr. Kite! στο άλμπουμ των Beatles, Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band. Ο τίτλος του τραγουδιού αναφέρεται στον William Kite, γνωστό ερμηνευτή τσίρκου τον 19ο αιώνα. Ο παραγωγός George Martin και οι μηχανικοί της EMI δημιούργησαν την ατμόσφαιρα συναρμολογώντας ένα ηχητικό κολάζ επιλεγμένων  ηχογραφήσεων και οργάνων από τσίρκα του παρελθόντος, τις οποίες έκοψαν σε λωρίδες διαφορετικού μήκους, πέταξαν σε ένα κουτί και στη συνέχεια ανακάτεψαν και επεξεργάστηκαν τυχαία, δημιουργώντας τον μακρύ βρόχο που αναμείχθηκε στην τελική παραγωγή.

Επιλογικά

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, υπό την επίδραση των κοινωνικών κινημάτων που είχαν προηγηθεί, μια σειρά από ομάδες άρχισαν να πειραματίζονται με νέα σχήματα και αισθητική, αποφεύγοντας συνήθως τη χρήση ζώων για να επικεντρωθούν αποκλειστικά στην ανθρώπινη τέχνη. Τα τσίρκα μέσα σε αυτό το κίνημα αυτό  έχουν την τάση να ευνοούν μια θεατρική προσέγγιση, συνδυάζοντας χαρακτήρες τσίρκου με πρωτότυπη μουσική σε μια ευρεία ποικιλία αναπαραστάσεων για να μεταφέρουν σύνθετα θέματα ή ιστορίες. Το σύγχρονο τσίρκο συνεχίζει να αναπτύσσει νέες παραλλαγές, ενώ απορροφά νέες δεξιότητες, τεχνικές και στυλιστικές επιρροές από άλλες τέχνες του θεάματος. Παραμένοντας ένα «βαθύ ανθρωπολογικό ταξίδι» που σε βάθος χρόνου μας θέτει την ερώτηση του Gresham: «Κτήνος, ή άνθρωπος;» Σε μας που είμαστε συνήθως και τα δυο…