Επιτέλους, το στεγαστικό πρόβλημα βρίσκεται στο επίκεντρο της πολιτικής συζήτησης και στην Ελλάδα. Συμβαίνει χάρη στον ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ, ο πρόεδρος του οποίου του έδωσε νέα ώθηση στις προγραμματικές προτάσεις του 3ου συνεδρίου. Είναι το αποτέλεσμα της δουλειάς ενός και πλέον έτους μιας ομάδας μελέτης και εργασίας, στην οποία έχω την τιμή να συμμετέχω. Πρόκειται για στεγαστικές πολιτικές που βασίζονται στο δικαίωμα στη στέγαση, ριζικά εναλλακτικές σε σχέση με αυτές της ΝΔ, διότι αντιμετωπίζουν το πρόβλημα στη ρίζα του, επιδιώκοντας να ρυθμίσουν τις στρεβλώσεις της κερδοσκοπικής αγοράς ακινήτων και τουρισμού, και της χρηματοπιστωτικής αγοράς που εκθέτει την πρώτη κατοικία και τους μικροϊδιοκτήτες στο έλεος των τραπεζών.

Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι όσοι πληρώνουν σήμερα το 70% του εισοδήματός τους για στέγαση ή βλέπουν το 40% των κατοικιών να μένει κενό, ενδιαφέρονται για τη στείρα διαμάχη μεταξύ εκπροσώπων του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ για το ποιος είχε το προνόμιο να ανοίξει τη συζήτηση. Σήμερα αυτό ακούγεται πλέον παρωχημένο και εκλογικίστικο. Στην πραγματικότητα ήταν η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ που εισήγαγε τα πρώτα μέτρα για μια στεγαστική πολιτική στην Ελλάδα. 

Την συζήτηση άνοιξε ο ΣΥΡΙΖΑ, με την κοινωνία, με τα κινήματα για το δικαίωμα στη στέγαση στη Ευρώπη, με τις ενώσεις κατοίκων και με την υποστήριξη μελετητών της ελληνικής πραγματικότητας. Τον Μάιο του 2021 δημιουργήθηκε μια ομάδα εργασίας από τη ΝΕ της Α’Αθήνας. Επιδίωξή μου ήταν να μεταφέρω την εμπειρία μου από τους αγώνες για τη στέγαση στην Ιταλία και από το διεθνές δίκτυο των κατοίκων (IAI). Τον Ιούλιο συμπεριλήφθηκε στις προγραμματικές προτεραιότητες του κόμματος. Από τότε άρχισε η δουλειά από τα κάτω με τους πολίτες και τους κατοίκους. Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση είχε άπειρες ευκαιρίες να δώσει συγκεκριμένες απαντήσεις στην στεγαστική κρίση στη χώρα μας, η σοβαρότερη στην Ευρώπη. Δεν αξιοποίησε καν τα κονδύλια που διέθεσε άμεσα η Ευρώπη με το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ).

Ο ΣΥΡΙΖΑ, μάλιστα, στις 13 Δεκεμβρίου 2021 κατήγγειλε στην Κομισιόν με ερώτηση του Κώστα Αρβανίτη τη σχεδόν παντελή απουσία κονδυλίων που προορίζονται για την προσιτή στέγαση στο ελληνικό ΤΑΑ. Το ίδιο ζήτημα τέθηκε (από την Θ. Φωτίου και άλλους) στη Βουλή και από την Δημοτική Κίνηση Ανοιχτή Πόλη στο Δήμο Αθηναίων, ζητώντας την επαναδιαπραγμάτευση του ΤΑΑ για τη χρηματοδότηση της δημόσιας κατοικίας. Ο κ. Μητσοτάκης όχι μόνο δεν το εξέτασε, αλλά ακύρωσε και το “Εστία ΙΙ”, το πρόγραμμα στέγασης για τους πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο, αφήνοντάς τους άστεγους. Από το ΚΙΝΑΛ, μόνο σιωπή. Εν τω μεταξύ, τα δημόσια κτίρια αφήνονται συνειδητά να καταρρεύσουν, όπως στην περίπτωση των Προσφυγικών της Αλεξάνδρας – παρά το γεγονός ότι η ανάπλασή τους είχε εγκριθεί και χρηματοδοτηθεί από την τότε κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ το 2019.  

Το θέμα, επομένως, είναι πολύ πιο σύνθετο από την τρέχουσα συζήτηση. Δεν είναι θέμα μόνο εκτατής ανάγκης ούτε αρκεί απλώς να αναφερόμαστε π.χ. στα πορτογαλικά (όπως κάνει ο Ανδρουλάκης) πρότυπα για λόγους προπαγάνδας, όταν η ελληνική πραγματικότητα είναι τόσο ιδιόμορφη.  Σε όλη την Ελλάδα, και στην περιφέρεια και στα προάστια, Το ζήτημα αρχίζει να παίρνει διαστάσεις. Είναι κάτοικοι, γυναίκες, και νέες και νέοι, που έχουν ξεκάθαρες ιδέες: η στέγαση είναι δικαίωμα. Αυτό είναι το κλειδί. Δεν πρόκειται για παραχώρηση, ούτε για επιδότηση, αλλά για μια υποχρέωση που η Ελλάδα έχει ήδη αναλάβει ενώπιον της διεθνούς κοινότητας. Είναι ο λαϊκός αγώνας κατά της χρηματοπιστωτικής κερδοσκοπίας. Είναι ο αγώνας για ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης.

Η στέγαση αποτελεί μια ευκαιρία και για την τοπική οικονομία. Ας σκεφτούμε με βάση τα συνεταιριστικά μοντέλα και τις πολλές θετικές εμπειρίες που βασίζονται στην εξατομικευμένη κατασκευή (πχ self-built housing): είναι ευέλικτα μοντέλα για την αναζωογόνηση ολόκληρων αστικών και αγροτικών περιοχών που σήμερα αντιμετωπίζουν την απειλή του αποπληθυσμού. Οι δημόσιες επενδύσεις είναι πιο αποτελεσματικές όταν βασίζονται στις ανθρώπινες και υλικές ανάγκες, και ιδιαιτερότητες συγκεκριμένων κοινοτήτων, τοπίων, συνοικιών ή περιοχών. Έχουμε παραδείγματα τέτοιων προσεγγίσεων και σε αυτό θα επανέλθω με νέο άρθρο.

Συμμετοχικότητα, προληπτική δράση, συνεργασία και μια συνεργατική οικονομία: αυτές είναι οι λέξεις-κλειδιά για την αναζωογόνηση μιας περιοχής και τη δημιουργία νέων αλυσίδων παραγωγής και ενός ενάρετου οικονομικού κύκλου. Η επιτυχία και η βιωσιμότητα των στεγαστικών πολιτικών συνδέονται με τον σαφή καθορισμό των στόχων, αλλά κυρίως με τη συμμετοχή των ίδιων των κατοίκων. 

Στην Ευρώπη, η συζήτηση αυτή διεξάγεται από τη δεκαετία του 1990. Τώρα αρχίζει να μας απασχολεί σοβαρά και στην Ελλάδα.