Η κόρη μου, η Ευαγγελή, πριν κοιμηθεί, μου ζητάει να της πω την ιστορία με το «παλιό το γαϊδουράκι». Δεν ξέρω αν είμαι καλός αφηγητής, αλλά τα παιδιά τρελαίνονται για ιστορίες. Το ίδιο τρελαμένα είναι τα έθνη με την «ιστορία» του, σαν μικρά παιδιά, που γοητεύονται από τους μύθους από όπου κι αν προέρχονται, γιατί εν τέλει, η αλήθεια δεν έχει κανένα λογοτεχνικό ενδιαφέρον και χάνει πάντα στην αναμέτρηση με το ψέμα. Για καταλάβουμε γιατί νικά πάντα το ψέμα, ακόμα και αν είναι για καλό σκοπό, ας σκεφτούμε πόση «αλήθεια» φέρει μέσα της το μάθημα της ιστορίας που διδάσκεται στις νεολαίες των κρατών και γιατί συμβαίνει αυτό.

Ads

Επί του θέματος της ιστορίας, ο Φιλόσοφος Eric Hoffer γράφει: «είναι αξιοσημείωτο ότι η εμμονή με το μέλλον όχι μόνο μάς εμποδίζει να δούμε το παρόν όπως είναι, αλλά μάς παροτρύνει να ξαναγράψουμε το παρελθόν. Η είσοδος στο βασίλειο του μέλλοντος μοιάζει με την είσοδο σε μια ξένη χώρα: πρέπει να έχεις διαβατήριο, και το διαβατήριο πρέπει να αναφέρει όλες τις λεπτομέρειες για τη ζωή και το παρελθόν του κατόχου. Για αυτό το λόγο, το πάθος των λαών με την «ιστορία του έθνους» είναι συχνά η προσπάθεια να αποκτήσει το δικό της διαβατήριο για το μέλλον. Συχνά όμως, το διαβατήριο είναι πλαστογραφημένο»*. Μια τέτοια μικρή ιστορία λοιπόν θα σας αφηγηθώ και εγώ, μια ιστορία με ήρωες, αντιήρωες, «αλήθειες», μια περήφανη ιστορία ενός έθνους που βγήκε ζωντανή από ένα διαφορετικό πόλεμο από τον συνηθισμένο. Αν το θέλετε, σήμερα, στον καιρό του κορωνοϊού, «δημιουργούμε» το δικό μας διαβατήριο για το μέλλον, ένα διαβατήριο, με ιατρικές, ιστορικές, οικονομικές, κοινωνικές και άλλες προεκτάσεις που θα το επιδεικνύουμε όταν θα θέλουμε να «αποδείξουμε» ποιοι είμαστε και τι μέτρα μπορούμε να λάβουμε.     

Όταν ο Όμηρος αφηγούνταν τον τρωικό πόλεμο, ήξερε καλά πόσο αρέσουν οι ιστορίες στους ανθρώπους. Από τα επικά ποιήματα ως τα σύγχρονα προσωπικά δράματα, έχουν αλλάξει πολλά. Η αγάπη όμως για τις ιστορίες που τρέφει κάθε εποχή, κάθε γενιά, κάθε φυλή, δεν έχει αλλάξει. Στη δική μας χρονική στιγμή, αυτή δηλαδή του κορωνοϊού, ανθούν ξανά οι προσωπικές αφηγήσεις. Γιατροί με αναφιλητά μιλούν για την αξία που έχει η ζωή των παππούδων και των γιαγιάδων μας ή για το πώς επέλεξαν ποιος θα ζήσει λόγω ελλείψεων ΜΕΘ, ασθενείς μιλούν για τα ύπουλα συμπτώματα και πως βίωσαν τη νόσο ή πόσο τους στήριξε η οικογένεια, οι πολιτικοί μιλούν για το καθήκον τους να σώσουν τον κόσμο, άλλοι πιο ψυχροί ή ψύχραιμοι μιλούν με αριθμούς και θανάτους. Όλοι πάντως χτίζουν μια ιστορία, άλλοι πάνω στα συντρίμμια, άλλοι στη φιλανθρωπία, στο φόβο, στην ιδεολογία, τη στατιστική και πάει λέγοντας. Ποιος από όλους κερδίζει; Μα φυσικά αυτός που έχει να αφηγηθεί την ωραιότερη ιστορία, μια ανθρώπινη ιστορία με μικρούς και μεγάλους ήρωες, ανεξάρτητα αν έχει καλό τέλος. Κερδίζει τελικά, αυτός που θα έχει τους περισσότερους αναγνώστες, θεατές, ακροαματικότητα.

Μέσα σε αυτό το αφηγηματικό περιβάλλον, ανθίζει εδώ και χρόνια η αφηγηματική ιατρική που παρακάμπτει αυτό που ονομάζουμε «αντικειμενικά δεδομένα» και εστιάζει στην υποκειμενικά βιωμένη εμπειρία μιας νόσου. Αυτή η μέθοδος θεωρεί ότι μπορεί να κατανοήσει πιο ουσιωδώς την ασθένεια και την υγεία από την κλασική ιατρική. Με λίγα λόγια, η εξιστόρηση της ζωής μας, των προβλημάτων της, των επιθυμιών, των αξιών, των συμπτωμάτων, στον ιατρό, ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό, είναι μια νέα προσέγγιση της υγείας. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι, στις μέρες που διανύουμε, αυτή η αφηγηματική ιατρική σπάει τα προσωπικά δεσμά και γίνεται ένα εθνικό ιατρικό αφήγημα. Αντιήρωας ένας υιός και ήρωες εμείς οι ιατροί και οι πειθαρχημένοι πολίτες.  

Ads

Όμως η αφήγηση μιας ιατρικής ιστορίας έχει δύο όψεις, και η δεύτερη όψη είναι η στατιστική, που όμως, δεν έχει κανένα νόημα χωρίς τους ανθρώπους. Είναι γνωστή η κοινοτυπία «πίσω από τους αριθμούς υπάρχουν οι άνθρωποι». Αν όμως η στατιστική δεν επενδυθεί με κάποιου τύπου αφήγηση, είναι απλά μια ένα μαθηματική κενότητα, ένας κόσμος χωρίς ήχους, ένας βουβός κινηματογράφος χωρίς εικόνα. Από τη στιγμή όμως που βάζουμε την αφήγηση μέσα στην ιατρική μεθοδολογία εισέρχεται η λογοτεχνία από την πίσω πόρτα. Φυσικά, όλα τα αριστουργήματα είχαν ιδανική αφήγηση. Ο ίδιος ο Φρόιντ ή ο Γιάλομ ήξεραν να γράφουν αλλά αμφιβάλλω για τη σχέση τους με την σύγχρονη ιατρική και τις μεθόδους της.

Η δική μου «αφήγηση» αφορά την κριτική στη μεθοδολογία της σύγχρονης ιατρικής, δηλαδή στο πως λαμβάνουμε τα τεκμήρια που μας βοηθούν να λάβομε αποφάσεις και μέτρα όπως αυτό της καραντίνας. Ίσως είναι το πιο βαρετό πράγμα στην ιατρική γιατί στερείται ανθρώπινων ιστοριών αλλά, αντίθετα, μιλά για απλούς βιολογικούς οργανισμούς χωρίς ψυχή και ιστορία.

Επομένως, όσα λίγα θα ας διηγηθώ στερούνται συναισθηματικής φόρτισης, κάτι που είναι εντελώς απαραίτητο στην τέχνη και τη ζωή.

Ορισμένα βιαστικά και γλαφυρά συμπεράσματα εν μέσω κορωνοϊού: η τιμή στης βενζίνης μειώθηκε (στο Καματερό του ζω γέμισα με 1.24 ευρώ)· πήραμε μια γεύση, έστω κάκιστου, ολοκληρωτισμού με τη διακοπή της κυκλοφορίας· ίσως στο μέλλον σταματήσουν τα σούρτα φέρτα των πολιτικών, με τα τηλεκόνφερενς, ωφελώντας την τσέπη και το περιβάλλον· ίσως στο μέλλον να μην ακουμπάμε ο ένας τον άλλο· τα νοσοκομεία κάνουν πρωτοβάθμια φροντίδα· το ποιοι πρέπει να χειρουργηθούν μήπως πρέπει να αναθεωρηθεί(;)· λεφτά τελικά υπάρχουν (δικαιώνοντας τον Γιώργο Παπανδρέου).   

Στα εντελώς βαρετά τώρα, αυτά που ο αναγνώστης δεν διαβάζει και αφορούν τις μεθόδους της Ιατρικής Βασισμένης σε Τεκμήρια (Evidence Based Medicine), βάσει των οποίων λαμβάνονται κλινικές αποφάσεις και ασκούνται πολιτικές υγείας:

1. Αιτιότητα: «αυτό προκαλεί εκείνο» ή αλλιώς «ο κορωνοϊός προκαλεί το θάνατο». Το σχήμα είναι τόσο απλοϊκό που δεν μπορεί να είναι αληθινό παρά μόνο σε μια ταινία δράσης ή για μικρόνοες. Την πρόταση, «τόσοι οι νεκροί από Covid19», μπορούν να την πουν οι ιατροί που δεν κατανοούν σε βάθος τα βιολογικά φαινόμενα και φυσικά απευθύνεται σε όσους θέλουν να εξηγήσουν τον κόσμο και τα φαινόμενά του γρήγορα, ανεπαίσχυντα, ειρηνικά. Αντίθετα, η αποκάλυψη των αιτιών στην ιατρική είναι πολύπλοκο, μακρόπνοο και επίπονο ζήτημα που αφορά τόσο τους κλινικούς ερευνητές και επιδημιολόγους όσο τους φιλοσόφους της επιστήμης και της ιατρικής. Αν για παράδειγμα την έκβαση την επηρεάζει η ηλικία, η καρδιακή ανεπάρκεια, η ανοσοκαταστολή, και μια σειρά από άλλους παράγοντες, γιατί ο κορωνοϊός να είναι ο καθοριστικός παράγοντας και να μη είναι η ηλικία ή κάποιος άλλος παράγοντας; Εφόσον όλα τα δεδομένα λένε ότι ο θάνατος είναι μια πολυπαραγοντική υπόθεση, τότε το σχήμα «κορωνοϊός ίσον θάνατος» δεν ισχύει, και κακώς πήραμε τόσο αυστηρά μέτρα.

2. Τυχαιοποιημένες μελέτες: η στατιστική και το τεκμήριο της συσχέτισης θεωρούνται ο «χρυσός κανόνας» για τη λήψη κλινικών αποφάσεων. Όλα τα άλλα τεκμήρια, μέχρι σήμερα, θεωρούνται υποδεέστερα, όπως παρατηρησιακές μελέτες, μηχανισμοί, expert opinion κτλ. Στην περίπτωσή του κορωνοϊού, όμως, δεν μπορούμε να διενεργήσουμε τυχαιοποιημένη μελέτη (Randomized Control Trial) για να διαπιστώσουμε για παράδειγμα, αν η καραντίνα είναι αποτελεσματική ή αν ο Covid18 σκοτώνει σαν πυρηνική βόμβα. Αυτή τη στιγμή, οι αποφάσεις που παίρνονται στηρίζονται σε επιδημιολογικά δεδομένα, δηλαδή σε παρατηρήσεις, ή σε μηχανισμούς δράσεις των ιογενών λοιμώξεων που έγιναν σε πειράματα στο εργαστήριο και όχι σε τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες. Επομένως, πού άραγε βρισκόμαστε όσον αφορά τα τεκμήρια που είναι καθοριστικά για αποφάσεις τύπου απαγόρευσης κυκλοφορίας; Αυτό αφορά ξεκάθαρα την ιατρική κοινότητα και τη φιλοσοφία της ιατρικής.

3. Έλλειψη δεδομένων: στην Ελλάδα δεν καταγράφουμε σχεδόν τίποτα ενώ σε άλλες χώρες γίνεται σοβαρή δουλειά και ακριβείς δημοσιεύσεις. Στην εδώ ιατρική, η καταγραφή αφορά μόνο όσους κάνουν κάποια εργασία ή διδακτορικό και είναι συνήθως τα αποτελέσματα είναι μικρής κλίμακας για να γενικευτούν στο πληθυσμό. Επίσης, μια άλλη «ιστορία», αυτής με τα προσωπικά δεδομένα, εμποδίζει τη μαζική καταγραφή,  την ανάλυση και την εξαγωγή συμπερασμάτων, που όλα μαζί θα μας βοηθούσαν στη ψύχραιμη λήψη αποφάσεων και όχι στο κλείσιμο των πάντων. Επίσης, θα πρέπει να ξέρουμε όλους τους λόγους και την έκβαση των λοιμώξεων του αναπνευστικού στο παρελθόν, ή γιατί αυτοί που είναι φορείς δεν νοσούν περισσότερο από ένα κοινό κρυολόγημα. Όλα αυτά είναι πολύ δύσκολο να απαντηθούν και να εξηγηθούν ώστε να προβλέψουμε την πορεία της νόσου και φυσικά να λάβουμε μέτρα. Εμείς, στην πρώτη αναποδιά, πήραμε ακραία μέτρα χωρίς να έχουμε κατανοήσει τις αιτίες, και χωρίς να κάνουμε ασφαλείς προβλέψεις. «Μα δεν βλέπεις τι γίνεται στην Ιταλία και την Ισπανία»; Απαντώ: και εκεί δεν έχουν κατανοήσει την «αιτιότητα» και μου έρχεται στο μυαλό το παλιό ανέκδοτο όπου ο πρόεδρος των ΗΠΑ ρωτάει τη μετεωρολογική υπηρεσία τι χειμώνα θα κάνει και αυτοί τού λένε πολύ βαρύ, και όταν ξαναρωτάει πώς το ξέρετε, του απαντάνε, «δεν βλέπεις πόσα ξύλα μάζεψαν οι Ινδιάνοι»; Πάντως, αν συνεχιστεί η κατάσταση για μερικούς μήνες, μπορεί από τον Covid19 να γλιτώσουμε, από την πείνα σίγουρα θα πεθάνουμε πριν την ώρα μας.

Θα μου πείτε, εσύ τελικά ποια ιστορία μας αφηγήθηκες; Ε λοιπόν, σας αφηγήθηκα την «μικρή ιστορία της αφήγησης» και την «μικρή ιστορία της αιτιότητας στην ιατρική». Είναι το σημείο που η γοητεία του φόβου προσπαθεί να συναντήσει τη λογική. Και αν όλα αυτά που σας διηγήθηκα είναι μια πλαστογράφηση της πραγματικότητας, η ιστορία θα μας το πει! 

*Στο υπό έκδοση «the passionate state of mind and other aphorisms», 1963, αφορισμός νούμερο 75.

*Ο Αχιλλέας Κούμπος είναι Αναισθησιολόγος – Εντατικολόγος