«Είμαστε όλοι μας Έλληνες» έγραφε ο βρετανός ποιητής Πέρσι Μπις Σέλεϊ το 1821 στον πρόλογο του έργου του Ελλάς. «Είμαστε όλοι Έλληνες» έγραφε και ο Τζον Χόλογουεϊ στις 17 Φεβρουαρίου του 2012 στην εφημερίδα Guardian, καλώντας τον κόσμο να συμμετάσχει στις πορείες αλληλεγγύης.

Τι είναι αυτό που κάνει τους ανθρώπους να επιστρέφουν στο 1821; Πότε και γιατί επιστρέφουν;

Μερικούς μήνες μετά την έξοδο από τα Μνημόνια, η υπογραφή των οποίων ξεσήκωσε θύελλα διεθνούς αλληλεγγύης προς τον ελληνικό λαό, και την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών που προκάλεσε ισχυρές ρωγμές στην άνοδο της ακροδεξιάς και των εθνικιστικών κινημάτων στα Βαλκάνια και την Ευρώπη, ίσως έχει κάποιο νόημα να ξαναεπιστρέψουμε στο 1821. Όχι επειδή η ιστορία επαναλαμβάνεται, ούτε επειδή απλά «πρέπει». Αλλά επειδή επιστρέφοντας θυμόμαστε την αξία του αγώνα για την ελευθερία και την αλληλεγγύη, θυμόμαστε ότι ο χρόνος όπως και οι αγώνες δεν σταματάνε. Ότι η ιστορία δεν είναι γραμμική, οι κύκλοι της δεν κλείνουν ποτέ και κάθε δρόμος της έχει τα δικά του σαμαράκια.

Ο Σέλεϊ έμαθε για την ελληνική επανάσταση την άνοιξη του 1821, έγραψε το ποίημα Ελλάς μέσα σε μερικούς μήνες και το εξέδωσε στο Λονδίνο τον Νοέμβριο, έχοντας απαλείψει τα πιο ριζοσπαστικά αποσπάσματα για να αποφύγει τη λογοκρισία. Το «λυρικό δράμα», ένα είδος ποιητικής δημοσιογραφίας «υπό την επήρεια των γεγονότων των ημερών μας», ήταν μια προσπάθεια να δημοσιοποιηθεί η ελληνική επανάσταση. Πέρα όμως από τις άμεσες αναφορές στον πόλεμο της ανεξαρτησίας, το Ελλάς είναι ένα μνημείο της ρομαντικής λογοτεχνίας και φιλοσοφίας. Μέσα από την υιοθέτηση, σε γενικές γραμμές, μιας φιλοσοφίας της ιστορίας που θα συνδεόταν αργότερα με τον Χέγκελ, ο Σέλεϊ βλέπει στην Ελλάδα τη γέννηση της ελευθερίας ως οντολογικής και ιδεολογικής δύναμης της νεωτερικότητας. Το γεγονός ότι οι Έλληνες «αναδύθηκαν από τη σκόνη των ερειπίων τους» ήταν μια «εκπληκτική περίπτωση». Όμως αυτή η «ανάδυση» δεν αποτελεί επιστροφή στο ένδοξο ελληνικό παρελθόν του γερμανικού ιδεαλισμού ή του κλασικισμού της αγγλικής αρχαιολογίας. Η επανάσταση επιβεβαιώνει μια αντίληψη για την ιστορία που δεν είναι ούτε γραμμική ούτε κυκλική. Η ελληνική επανάσταση επαναλαμβάνει την γαλλική, αποτελεί την δεύτερη ιστορική παρουσία της αρχής της ελευθερίας. Η Αϊτή και η Ελλάδα επιβεβαιώνουν αυτό που υποσχέθηκε το Παρίσι. Η ανθρωπότητα αναγνωρίζει την ιστορία της σαν κίνηση προς τη συλλογική και ατομική αυτονομία, μέσα από την εκ νέου ανακάλυψη αλλά και τη δημιουργική καταστροφή του παρελθόντος.

Κουράστηκε απ’ το παρελθόν ο κόσμος κι έχει βαρεθεί,
Ω, ας γινόταν να χαθεί ή τελικά ν’ αναπαυθεί! (Ε., 1100-1)

Για τον Σέλεϊ, η επικείμενη παγκόσμια επανάσταση και μεταρρύθμιση είναι αναπόφευκτη. «[Μ]ια νέα ράτσα έχει ανατραφεί σ’ όλη την Ευρώπη, που έχει τραφεί με την απόρριψη των απόψεων που γίνανε δεσμά της, και θα συνεχίσει να παράγει νέες γενεές για να επιτελέσουν τον προορισμό τους που οι τύραννοι προβλέπουν και τρέμουν», καταλήγει στον πρόλογό του ο Σέλεϊ. Οι Έλληνες είναι το σύμβολο αυτής της νέας «ράτσας» που κάνει τα όνειρα πραγματικότητα και την ελευθερία το πνεύμα αυτού του κόσμου. Δεν πρόκειται όμως για έναν εθνικιστικό ή αρχαιολατρικό φανατισμό. Το καθολικό πρέπει να ενσαρκωθεί στο επιμέρους, το οποίο γίνεται η χειροπιαστή του έκφραση, προσφέροντας στο καθολικό εμπειρική ύπαρξη. Με αυτή την έννοια, η ελευθερία και η Ελλάδα είναι αδιάρρηκτα συνδεδεμένες.

Ας φύγει η Λευτεριά, κι όπου πετάξει,
Έρημο ή Παράδεισο θα φτιάξει:
Οι τολμηροί κι οι όμορφοι μαζί της
Ας μοιραστούν τη δόξα ή τη θανή της. (Ε., 90-3)

Σε αυτή τη φιλοσοφία της ιστορίας, η Ελλάδα αντιπροσωπεύει την ελευθερία και ο Μαυροκορδάτος (στον οποίο είναι αφιερωμένο το ποίημα) έναν δεύτερο Ροβεσπιέρο. Οι Έλληνες πολεμούσαν για όλους τους καταπιεσμένους της Ευρώπης και αντίστοιχα όλοι οι καταπιεσμένοι της Ευρώπης «ήταν Έλληνες». Οι αντιστάσεις κατά των πολιτικών λιτότητας και η εκλογή μιας κυβέρνησης της Αριστεράς έφεραν το πρόταγμα της ελευθερίας και της διεθνούς αλληλεγγύης ξανά στην επιφάνεια. Κι έτσι πάλι η μικρή Ελλάδα, χωρίς να το επιδιώξει, γίνεται αρχικά σύμβολο ελευθερίας και «σημαίνον» αντίστασης και σήμερα χαράζει διεθνή μονοπάτια κατά των εθνικιστικών και ακροδεξιών πολιτικών και υπέρ του αλληλοσεβασμού και της αναγνώρισης του Άλλου. Όχι γιατί η κουκουβάγια της Αθηνάς ψιθύρισε στα «παιδιά του Συντάγματος» την σοφία της. Ούτε γιατί κάποια γενετική κληρονομιά κάνει τους Έλληνες πρωτοπόρους της ιστορίας. Ίσως είναι σύμπτωση, ίσως ιστορική ανωμαλία για ένα μικρό λαό να είναι πάλι στα πρωτοσέλιδα του κόσμου. Όπως ξέρουμε, η αλήθεια ενός γεγονότος, αν θα γίνει κοσμογονικό συμβάν ή μικρή ιστορική παρένθεση, κρίνεται εκ των υστέρων.

Τα αποσπάσματα του έργου του Σέλεϊ προέρχονται, με ελάχιστες τροποποιήσεις, από την ελληνική έκδοση Ελλάς (1821), μτφρ. Μ. Β. Παΐζης, Σύλλογος προς διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, Αθήνα 1990

Πηγή: left.gr