Η Τουρκία της δεκαετίας του 1970 βρισκόταν σε γενικευμένη αναταραχή. Οι συγκρούσεις ανάμεσα στην αριστερά και τη δεξιά, ανάμεσα σε εθνικιστές και ευρωπαϊστές, ανάμεσα σε φανατικούς ισλαμιστές και κοσμικούς Κεμαλιστές, ήταν καθημερινές, βίαιες κι αιματηρές. Τα πανεπιστήμια αποτελούσαν πεδίο ιδεολογικοπολιτικών (κι όχι μόνο…)  συγκρούσεων ανάμεσα σε νεολαιίστικες οργανώσεις ενώ η τουρκική κοινωνία βίωνε στο σύνολό της τρομερή ταξική/εθνική αντιπαράθεση που οδήγησε το 1971 στην επιβολή στρατιωτικού νόμου.

Η αντιπαράθεση φάνηκε πως εκτονώθηκε προς στιγμή το 1973 όταν ο νικητής των βουλευτικών εκλογών, ο σοσιαλδημοκράτης Μπουλέντ Ετσεβίτ σχημάτισε κυβέρνηση με τον ισλαμιστή Νετσμετίν Ερμπακάν, ιδεολογικό καθοδηγητή του σημερινού προέδρου Ταγίπ Ερντογάν. Οι δύο τους, σχεδίασαν κι εκτέλεσαν την εισβολή στην Κύπρο το 1974. Μερικά χρόνια αργότερα  δολοφονήθηκε ο προοδευτικός  δημοσιογράφος Αμπντί Ιπεκτσί ενώ η δεκαετία έκλεισε με ένα ακόμα πραξικόπημα, αυτό του στρατηγού Κενάν Εβρέν το 1980.

Η εχθρότητα ενάντια στους Ρωμιούς

Ένας Έλληνας στην καταγωγή, Τούρκος υπήκοος, γεννημένος και μεγαλωμένος στην Κωνσταντινούπολη, φοιτητής στο Πανεπιστήμιο της Πόλης, βιώνει τις επιπτώσεις της γενικευμένης κοινωνικής αναταραχής και των ιδεολογικοπολιτικών συγκρούσεων αλλά αυτός έχει επιπλέον να αντιμετωπίσει την ολοένα αυξανόμενη εχθρότητα των Τούρκων προς τους λιγοστούς πλέον, το 1970,  εναπομείναντες Ρωμιούς της Κωνσταντινούπολης.

Ο Νίκος, ο πρωταγωνιστής στο μυθιστόρημα του Βασίλη Μούτσογλου, χωρίς να συμμετέχει στις φοιτητικές παρατάξεις που αντιπαρατίθενται καθημερινά –συχνά με βίαιο τρόπο- στα αμφιθέατρα και τους διαδρόμους του Πανεπιστημίου, καλείται ξαφνικά στην αστυνομία για ανωμοτί κατάθεση ενώ, αργότερα, αντιλαμβάνεται ότι παρακολουθείται από τις αρχές ασφαλείας του τουρκικού κράτους. Είναι πλέον ανεπιθύμητος. Ο κεντρικός ήρωας  νιώθει «το τσαλάκωμα του χρόνου και τη ρευστοποίηση του χώρου» αλλά δείχνει ψύχραιμος απέναντι σε όσα συμβαίνουν γύρω του καθώς δεν έχει δώσει κανένα δικαίωμα στο τουρκικό καθεστώς.

Ο Πρέσβης  ε.τ. Βασίλης Μούτσογλου είναι κι αυτός Κωνταντινοπολίτης και μάλιστα έχει κι αυτός αποφοιτήσει από το φημισμένο Πολυτεχνείο της Πόλης. Το σκηνικό μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται το πρώτο μυθιστόρημά του (έχει εκδώσει αρκετά βιβλία πολιτικού, ιστορικού και διπλωματικού περιεχομένου) δεν του είναι απλώς γνώριμο, είναι το …σπίτι του. Ο Κεράτιος Κόλπος, το Πέρα, ο Βόσπορος, η Αγία Σοφία, το Καράκιοϊ (ο Γαλατάς), τα Πριγκιπόνησα, το Κουρτουλούς (τα Ταταύλα), το Ταξίμ, είναι το σκηνικό μέσα στο οποίο στήνει την ιστορία του, το μαγευτικό σκηνικό της Πόλης.

Πολιτικό θρίλερ

Το ‘Τέλος Χρόνου’ είναι ένα μυθιστόρημα που εξελίσσεται ταυτόχρονα σε τρία επίπεδα. Είναι πρώτα απ’ όλα ένα πολιτικό- ιστορικό μυθιστόρημα στο οποίο εξιστορείται ο κοινωνικο-πολιτικός αναβρασμός στην Τουρκία τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1970 αφού παρουσιάζονται τόσο οι εξελίξεις στο κεντρικό πολιτικό σκηνικό, όσο και στον μικρόκοσμο των φοιτητικών οργανώσεων που δρούσαν στα πανεπιστήμια της χώρας.

Σε δεύτερο επίπεδο, ο συγγραφέας παρουσιάζει το ψυχογράφημα ενός χαμηλότονου, εσωστρεφούς, αινιγματικού νέου Έλληνα της Πόλης, ενός από τους περίπου 2.000 εναπομείναντες, ο οποίος αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στο αν το μέλλον του θα είναι στην Τουρκία ή κάπου αλλού- όχι απαραίτητα η Ελλάδα των συνταγματαρχών. Και σε τρίτο επίπεδο, το βιβλίο μετατρέπεται, από τη μέση και μετά, σε ένα φρενήρες πολιτικό θρίλερ που κορυφώνεται στο τέλος με μια διφορούμενη σκηνή.

Εν τω μεταξύ, ο συγγραφέας, προλαβαίνει στη διάρκεια της διήγησής του να μας «ξεναγήσει» σε πτυχές της ζωής στην Πόλη, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’70, αλλά και συνολικά της τουρκικής κοινωνίας όπου η διαμάχη ανάμεσα στους κοσμικούς δυτικόφιλους και τους ισλαμιστές, είναι αδιάκοπη. Πρώτη και κύρια πτυχή στη διήγησή του, η τουρκική εχθρότητα προς την ελληνική μειονότητα. Αλλά και η αδυναμία της κοινοτικής κι εκκλησιαστικής ηγεσίας της μειονότητας να προστατεύσει τους Ρωμιούς της Πόλης. Όπως επίσης η ανώμαλη πολιτική κατάσταση στη μητέρα πατρίδα όπου οι συνταγματάρχες, δεν έχουν πάρει χαμπάρι απολύτως τίποτα απ’ όσα σχεδιάζουν στην απέναντι όχθη του Αιγαίου. Και, τέλος, η Ευρώπη, των λεπτών ισορροπιών, της αδιαφορίας, της στυγνής «διπλωματίας».

Στο «γκρεμνό της ιστορίας»

Ο ήρωας του Βασίλη Μούτσογλου ζει την κήρυξη στρατιωτικού νόμου την άνοιξη του 1971, παρατηρεί την ανάταση του τουρκικού εθνικισμού, αντιλαμβάνεται τη σοβαρότητα των εξελίξεων στο Κυπριακό και, φυσικά, ανησυχεί. Και, καθώς ο κλοιός γύρω του σφίγγει, καθώς διάφορα κάθε άλλο παρά τυχαία γεγονότα έρχονται να του υπενθυμίσουν ότι οι Τούρκοι τον έχουν βάλει στο μάτι, η προοπτική της «εξόδου» προς την Ελλάδα αρχίζει να γίνεται όλο και πιο πραγματική. Ένα σημαντικό πολιτικό μυστικό, το οποίο αποκαλύπτεται στις σελίδες του βιβλίου – αλλά υπονοείται από την αρχή- θα μετατρέψει αυτή την προοπτική σε αναγκαιότητα. Ο Νίκος πρέπει να φύγει…

Ο συγγραφέας αποκαλεί τη φυγή των Ρωμιών της Κωνσταντινούπολης, εξαιτίας του τουρκικού εθνικισμού της δεκαετίας του 1970 ως «πτώση στο γκρεμνό της ιστορίας», ένα τραυματικό γεγονός από το οποίο δεν γλιτώνει ούτε ο ήρωάς του. Η «έξοδος» αυτή είναι η λεπτή κόκκινη γραμμή της ιστορίας που αφηγείται. Μια ιστορία η οποία από κάποιο σημείο του βιβλίου και μετά μετατρέπεται σε ένα πολιτικό θρίλερ, όπου τα όπλα, η καταδίωξη, το κρυφτούλι κι ο θάνατος βάφουν με μελανά χρώματα την πολύχρωμη ως τότε Κωνσταντινούπολη.

Η Πόλη είναι το απόλυτο σκηνικό ταινιών και μυθιστορημάτων, αυτό είναι γνωστό σε όλους μας. Στην περίπτωση του Βασίλη Μούτσογλου, η Πόλη είναι ο ορίζοντας που διακρίνει τον ελληνισμό που ζει ελεύθερος στην πατρώα γη και σε εκείνον που ζει στο καθεστώς της συνεχούς παρακολούθησης, των πιέσεων, των διώξεων, των διωγμών όταν αυτό είναι ανάγκη. Διαβάζοντας το μυθιστόρημα «Τέλος Χρόνου» κάποια από τα ερωτήματα που συνδέονται με την τύχη του ελληνισμού της Πόλης απαντώνται με τον πλέον ξεκάθαρο κι οδυνηρό τρόπο.  

Τέλος χρόνου
Βασίλης Μούτσογλου
Εκδόσεις Τσουκάτου 2021
σελ. 372
ISBN: 978-618-5466-09-1