Η νουβέλα ως λογοτεχνικό είδος θεωρήθηκε προ ετών ξεπερασμένο. Πολλοί λίγοι συγγραφείς στρέφονταν σε αυτήν. Μάλιστα η εκδοτική έκρηξη της δεκαετίας του ’90 οδήγησε σχεδόν στην εξάλειψη του είδους προς όφελος του μυθιστορήματος. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια μοιάζει να ανακάμπτει. Με αργά βήματα όλο και περισσότεροι συγγραφείς ασκούνται στη νουβέλα. Και η πρώτη λογοτεχνική παρουσία του Μιχαήλ Μιχαλιού («το απάγκιο», libron εκδοτική, 2017), αφήνει θετικές εντυπώσεις.

Ο Μιχαλιός διατηρεί όλα τα χαρακτηριστικά της νουβέλας. Τοποθετημένη μεταξύ διηγήματος και μυθιστορήματος ως προς την έκταση, με μία πλοκή πιο περίπλοκη του διηγήματος μα πιο απλή από εκείνη του μυθιστορήματος, διακρίνεται για το βάρος που ρίχνει στην ηθογράφηση των χαρακτήρων. Η πλοκή υποβιβάζεται συνειδητά υπέρ της ψυχογράφησης των ηρώων.
Στη νουβέλα του ο συγγραφέας ζωντανεύει μία απροσδιόριστη –μα κοντινή χρονικά– εποχή με πολλά νουάρ στοιχεία και μία ρομαντική ματιά. Ο κόσμος της πορνείας, της θάλασσας, της τουριστικής ακμής και της προσφυγιάς αφήνουν το άρωμά τους σε όλο το βιβλίο. Έτσι, ο αφηγητής βρίσκει την ευκαιρία να σχολιάσει το παρόν και το παρελθόν, τις κοινωνικές εξελίξεις φέρνοντας στην επιφάνεια τους απόκληρους, τους ανθρώπους του περιθωρίου. Επαίτες επαγγελματίες, πόρνες και θαμώνες μπορντέλων, σακάτηδες και φτωχοί σαν όσιοι οδοιπορούν στις τρικυμίες της ζωής.

Η πλοκή είναι απλή∙ εμπλουτίζεται με τη συνδρομή μιας υπο-πλοκής (sub-plot) συνδέοντας το αφηγηματικό παρόν με το παρελθόν του κεντρικού χαρακτήρα ως παράλληλη ιστορία. Ο αφηγητής δεν επιδιώκει την αγωνία του κοινού βάσει μιας περίτεχνης πλοκής. Πολλά στοιχεία προοικονομίας εισάγουν ομαλά τον αναγνώστη στην εξέλιξη του μύθου, δίχως να τον ξαφνιάζουν, όπως για παράδειγμα στο αστυνομικό μυθιστόρημα. Εξάλλου, ο συγγραφέας δεν επιθυμεί να γοητεύσει με την πλοκή. Αντίθετα, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο στήσιμο των χαρακτήρων.

Και έχει σημασία να σημειώσουμε ότι τους χαρακτήρες δεν τους ψυχογραφεί ο παντογνώστης αφηγητής. Κατά το show, don’t tell ο αφηγητής με τη μηδενική του εστίαση αφήνει τον αναγνώστη εκείνος να ψυχολογήσει τους ήρωες καθιστώντας τον ενεργητικό δέκτη.

Ο Μιχαλιός δημιουργεί στέρεους χαρακτήρες∙ άλλοι –κατά την τυποποίηση του Αθανασόπουλου– είναι τυποποιημένοι (Γκιφρίλος, Φωκίων, επαίτες) και άλλοι εξατομικευμένοι (Αφροδίτη, Ανδρέας, καπεταν-Σίμος) με βάση την ανάδειξη των ατομικών τους χαρακτηριστικών και τη θέση τους ως προς το κοινωνικό σύνολο και την αναμενόμενη συμπεριφορά τους.
Δίπλα στον κεντρικό χαρακτήρα εμφανίζονται αρκετοί συμπαραστάτες ήρωες∙ ο κόσμος του πορνείου λειτουργεί συχνότερα ως –κατά Γιουνγκ– μέντορας ή ως καταλύτης –κατά την τυπολογία των Κωτόπουλου-Παπαντωνάκη– που ωθεί την εξέλιξη του μύθου. Πρόκειται βέβαια για δευτερεύοντες ήρωες που ξεπερνούν τον απλό πληροφοριακό ρόλο ή εκείνον του ακροατή. Αντίθετα άλλοι χαρακτήρες είναι αδρανείς και διακοσμητικοί απλά για την αληθοφάνεια των γεγονότων (οικογένεια Γκιφρίλου, ναυτικοί και κάτοικοι του νησιού). Υπάρχουν, βέβαια, και οι χαρακτήρες σημεία αναφοράς με στοιχεία καταλύτη (επαίτες).

Ο ρόλος του –προππικού– ανταγωνιστή ήρωα συμπυκνώνεται γύρω από τον Γκιφρίλο, που ταυτίζεται με τον μυθιστορηματικό υπέρτατο κακό (απατεώνας, εξουσιολάγνος, τοκογλύφος, βιαστής). Την ίδια στιγμή, η θάλασσα και το σκυλόψαρο ως αφηρημένες έννοιες κατέχουν τη λειτουργία της αρχετυπικής σκιάς –του Γιουνγκ– ως δυσκολίες στη ζωή που αντιμετωπίζει ο κεντρικός χαρακτήρας.

Αξίζει όμως να μνημονεύσουμε τη γλώσσα του Μιχαλιού. Μέσα στη λιτή έκφραση της θερμής αφήγησης, ένας ήπιος μεταφορικός λόγος σύμμικτος με τη ναυτική διάλεκτο δίνει ζωντάνια στη διήγηση. Με φυσικότητα οι μετωνυμίες και οι συνυποδηλώσεις συμπλέκονται με τοπικές και επαγγελματικές διαλέκτους που γλυκαίνουν την εξέλιξη της πλοκής και ενισχύουν την αληθοφάνεια της εξιστόρησης. Δημιουργούν ένα δυνατό αφηγηματικό ιδιόλεκτο που ξαφνιάζει με τον φενάκη αυθόρμητο χαρακτήρα του.

Η γλυκύτητα και η απαλότητα με την οποία η γλώσσα της αφήγησης κινείται, μοιάζει με τα ήσυχα νερά που αναζητά ο ίδιος ο ήρωας. Χωρίς εξάρσεις, χωρίς κορυφώσεις κι εντάσεις η γλώσσα μεταφέρει τον αναγνώστη στο μαγικό ταξίδι στον κόσμο της φαντασίας. Και έχει σημασία η φροντίδα που επιδεικνύει ο Μιχαλιός σε λέξεις που προσπέρασε ο χρόνος μέσα στην κυριαρχία της «κοινής γλώσσας», λέξεις ιδιωματικές ή τοπικές. Έχει σημασία επειδή ακριβώς έχει ανάγκη η λογοτεχνία από την εισαγωγή ιδιωματισμών ή διαλέκτων.