Υπερβολική ταχύτητα, αλκοόλ και παραβίαση Stop ή ερυθρού σηματοδότη είναι από τις αιτίες εκείνες που φαίνεται να έχουν συχνότερα την ευθύνη για κάποιο σοβαρό τροχαίο. Σπανιότατα όμως γίνεται λόγος για την υπνηλία, που ευθύνεται για το 1 στα 4 θανατηφόρα ατυχήματα στην άσφαλτο.

Τα τροχαία ατυχήματα είναι η τρίτη συχνότερη αιτία θανάτου παγκοσμίως στα άτομα ηλικίας 5 έως 44 ετών, ενώ εκτιμάται πως είναι η πέμπτη συχνότερη αιτία θνησιμότητας σε όλες τις ηλικίες. Από πλευράς συνολικής οικονομικής δαπάνης, υπολογίζεται ότι τα τροχαία ατυχήματα κοστίζουν το 1-3% του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος αναλόγως της χώρας την οποία αφορούν.

Η υπνηλία ανεξαρτήτως αιτιολογίας, αποτελεί κύριο παράγοντα κινδύνου για πρόκληση ατυχήματος, καθώς προκαλεί όχι μόνο μείωση της προσοχής, αλλά και αύξηση του χρόνου αντίδρασης. Το συχνότερο αίτιο υπνηλίας είναι ο κακός ύπνος. Πολύωρες και κουραστικές καθημερινές δραστηριότητες, διαταραχές κιρκαδικού ρυθμού (αλλαγές του ωραρίου ύπνου) καθώς και αναπνευστικές διαταραχές κατά τον ύπνο, είναι βασικοί  λόγοι που προκαλούν υπνηλία.

Το σύνδρομο υπνικής άπνοιας

Ο ύπνος δεν είναι μια παθητική κατάσταση της καθημερινής ζωής μας, αλλά επηρεάζει ουσιαστικά τις δραστηριότητές μας. Οι λειτουργικές μας ικανότητες, η σωματική και η ψυχική μας κατάσταση επηρεάζονται με πολλούς τρόπους από τον ύπνο μας, που για να είναι αναζωογονητικός πρέπει να είναι αδιατάρακτος και συνεχής.

Από τις παθολογικές καταστάσεις, το υπνοαπνοϊκό σύνδρομο ή όπως αλλιώς λέγεται σύνδρομο της άπνοιας στον ύπνο ή υπνικής άπνοιας (ΣΑΥ) – το ροχαλητό κάθε βράδυ που συνδεύεται από διακοπή της αναπνοής κατά τον ύπνο από δέκα δευτερόλεπτα έως και πάνω από ένα λεπτό -είναι η συχνότερη αιτία ημερήσιας υπνηλίας, ενώ προκαλεί επίσης και κόπωση κατά την διάρκεια της ημέρας. Το ΣΑΥ είναι πολύ συχνό στο γενικό πληθυσμό και οι πάσχοντες αναφέρουν σχεδόν πάντα ότι ροχαλίζουν. Υπολογίζεται ότι πέραν του 4% -6% των αντρών και του 2% των γυναικών πάσχουν από το σύνδρομο (με συμπτώματα υπνηλίας και κόπωσης), ενώ το ποσοστό των ατόμων που κάνουν άπνοιες κατά τον ύπνο χωρίς να εμφανίζουν ακόμα συμπτώματα είναι 24% και 9% αντίστοιχα. Το δε ποσοστό του ανδρικού πληθυσμού με ροχαλητό το βράδυ ανέρχεται σε 40 – 45%.

Τα τελευταία 35 χρόνια έχουν γίνει πολλές έρευνες παγκοσμίως σχετικά με τη σχέση του συνδρόμου υπνικής άπνοιας και των τροχαίων ατυχημάτων. Φαίνεται λοιπόν ότι το 25% των θανατηφόρων και το 16% του συνόλου των τροχαίων ατυχημάτων οφείλεται στην ημερήσια υπνηλία, ενώ θεωρείται βέβαιο ότι και ένα άλλο ποσοστό των τροχαίων οφείλεται σε στάδια προ-υπνηλίας. Πρέπει δε να τονίσουμε ότι η χρήση αλκοόλ, σε οποιαδήποτε ποσότητα, από άτομα που πάσχουν από ΣΑΥ και οδηγούν τους μετατρέπει σε «δολοφόνους».

Ωστόσο, μελέτες έχουν δείξει ότι οι ασθενείς με ΣΑΥ αποφεύγουν να δηλώσουν τα ατυχήματα και παραμένουν τις περισσότερες φορές αδιάγνωστοι στην διερεύνηση των αιτίων του ατυχήματος. Δυστυχώς τα πορίσματα των ατυχημάτων από την αστυνομία και τις ασφαλιστικές εταιρείες δεν αναφέρονται στο πρόβλημα και έτσι  δεν το διερευνούν ως πιθανό αίτιο.

Ροχαλίζετε; Μήπως πάσχετε από ΣΑΥ;

Παράγοντες κινδύνου για το σύνδρομο υπνικής άπνοιας είναι η παχυσαρκία, η υπερτροφία των αμυγδαλών – στενώσεις αυλού φάρυγγα, η ηλικία (υψηλότερος επιπολασμός του ΣΑΑΥ στους ηλικιωμένους), κρανιοπροσωπικές ανωμαλίες αλλά και το φύλο, καθώς το ΣΑΥ εμφανίζεται συχνότερα σε άνδρες. Φαίνεται λοιπόν ότι η φαινομενικά «αθώα» αύξηση του βάρους κατά 10% οδηγεί σε αύξηση κατά 32% των αποφρακτικών απνοιών, ενώ αντιθέτως η μείωσή του κατά 10% οδηγεί σε μείωση τους κατά 26%. Επίσης, ένας πρακτικός τρόπος αξιολόγησης της πιθανότητας να πάσχει κάποιος από ΣΑΥ είναι η περίμετρος του λαιμού του να ξεπερνάει τα 42 εκ. (στους άνδρες) ή τα 39 εκ. στις γυναίκες.

Εκτίμηση της υπνηλίας

H κλίμακα Epworth (Εικόνα 1) προσφέρει τη δυνατότητα υποκειμενικής εκτίμησης και λόγω της απλότητας στη χρήση της, είναι πολύ δημοφιλή στις κλινικές ύπνου. Ο ίδιος ο εξεταζόμενος απαντά στις ερωτήσεις και ακολούθως υπολογίζεται το άθροισμα των απαντήσεων του (ESS).Τιμές ESS 11 καταδεικνύουν παθολογική ημερήσια υπνηλία. Αντικειμενική εκτίμηση Δυστυχώς δεν υπάρχει κάποιο τεστ που να θεωρείται “gold standard” για την εκτίμηση της υπνηλίας.

Η δοκιμασία MSLT (Multiple Sleep Latency Test) είναι η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη εξέταση για το σκοπό αυτό. Ο ασθενής υποβάλλεται σε συνεχόμενες δοκιμασίες ύπνου με σκοπό να εκτιμηθεί κατά πόσο κοιμάται και σε ποια στάδια του ύπνου εισέρχεται κάθε φορά.

Μία άλλη δοκιμασία που χρησιμοποιείται για την εκτίμηση της υπνηλίας είναι το MWT (Maintenance of Wakefulnes Test). Η εξέταση μοιάζει με το MSLT, αλλά σε αυτή την περίπτωση ο ασθενής προσπαθεί να παραμείνει ξύπνιος στο εργαστήριο ύπνου παρά να κοιμηθεί.

Καθώς η δοκιμασία οδήγησης σε πραγματικές συνθήκες για κάποιον που πάσχει από υπνηλία μπορεί να είναι επικίνδυνη για τη ζωή του, έχουν δημιουργηθεί διάφοροι προσομοιωτές οδήγησης σε εικονικό περιβάλλον. Εντούτοις, σήμερα, οι περισσότεροι προσομοιωτές χρησιμοποιούνται ακόμα σε ερευνητικά προγράμματα και δεν είναι ευρέως διαδεδομένοι στην κλινική πράξη.

Η ικανότητα οδήγησης

Η ATS (American Thoracic Society), στις πρόσφατες κατευθυντήριες της οδηγίες αναφέρει ότι οι οδηγοί που πάσχουν από ΣΑΥ, είναι άτομα υψηλού κινδύνου για τροχαία εάν παρουσιάζουν μέτριο έως και σοβαρό βαθμό υπνηλίας και ιδιαίτερα εάν είναι ήδη υπαίτιοι σε προηγούμενα ατυχήματα ή σε παρ’ ολίγον ατυχήματα.

Πρέπει να υπογραμμίσουμε πως, η εκτίμηση της κατάστασης του κάθε οδηγού πρέπει να είναι εξατομικευμένη, λαμβάνοντας υπόψη διάφορα στοιχεία από το ιστορικό του όπως κατάχρηση αλκοόλ, διάφορα φάρμακα που τυχόν λαμβάνει (π.χ. ηρεμιστικά, υπναγωγά, φάρμακα για την αλλεργία,), το επάγγελμα του (εργασία σε εναλλασσόμενες βάρδιες.)

Σε κάθε περίπτωση τα αντικειμενικά τεστ εκτίμησης της υπνηλίας που αναφέρονται πιο πάνω μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να τεκμηριωθεί ή να αποκλειστεί επίσημα η υπνηλία.

Περιορίζοντας τον κίνδυνο

Τα τελευταία χρόνια η ιατρική κοινότητα έκανε άλματα προόδου σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα. Πολλές φορές θεραπεία για την υπνική άπνοια είναι η χρήση συσκευής CPAP, που χορηγείται μετά από πολυσωματοκαταγραφική μελέτη σε ειδικά εργαστήρια ύπνου. Πρόκειται για μία συσκευή που μέσω εύκαμπτου σωλήνα ενώνεται με μία μάσκα την οποία ο ασθενής φοράει την ώρα που κοιμάται με αποτέλεσμα την αντιμετώπιση των επεισοδίων άπνοιας στον ύπνο.

Βέβαια πρέπει να διευκρινίσουμε πως η CPAP συστήνεται στις περιπτώσεις που δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν με  κάποια Ω.Λ.Ρ επέμβαση (αμυγδαλών- σταφυλής- φάρυγγα) ή με λοιπά συντηρητικά θεραπευτικά μέτρα. Γι αυτό και η εξέταση από εξειδικευμένο Ω.Ρ.Λ γιατρό των ατόμων που ροχαλίζουν κάθε βράδυ είναι το πρώτο απαραίτητο βήμα για την διάγνωση και την θεραπευτική αντιμετώπιση των αιτίων του ροχαλητού και των αναπνευστικών δυσχερειών στον ύπνο και της συνοδού ημερήσιας υπνηλίας.

Μια ενδιαφέρουσα μελέτη από τις ΗΠΑ έδειξε ότι εάν όλοι οι ασθενείς με ΣΑΥ λάμβαναν αποτελεσματική θεραπεία, τότε αυτό θα στοίχιζε 3,18 δισεκατομμύρια δολάρια, αλλά θα εξοικονομούνταν 11,1 δις. δολάρια από τα ατυχήματα και θα σώζονταν 920 ανθρώπινες ζωές ετησίως.

Πρόσφατα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για θέματα ασφάλειας στην οδήγηση, εξέδωσε επίσημη οδηγία κατά την οποία το ΣΑΥ περιλαμβάνεται στις παθήσεις που πρέπει να διερευνώνται και να ελέγχονται στους επαγγελματίες οδηγούς πριν τη χορήγηση ή την ανανέωση της άδειας οδήγησης.

Τι μπορεί και τι πρέπει να γίνει

Στην Ελλάδα έχουμε 60 κλίνες σε εργαστήρια ύπνου. Πραγματοποιούνται δε 250 εξετάσεις/κλίνη ετησίως – δηλαδή έχουμε ένα σύνολο 15.000 εξετάσεων περίπου το χρόνο. Απαιτούνται λοιπόν, με τις σημερινές συνθήκες, πάνω από 133 έτη για να εξεταστεί – μία φορά – το 20% του πληθυσμού (2.000.000 άτομα) που εκτιμάται ότι ενδεχομένως πάσχει από άπνοιες
Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι αποκτά ιδιαίτερη σημασία η αντικειμενική αξιολόγηση του πληθυσμού υψηλού κινδύνου – ιδιαίτερα των επαγγελματιών οδηγών με μεθόδους “screening”.

Τέτοια εύκολη «πρωτοβάθμια» εξέταση – βαθμολόγηση στο σπίτι κατά τον ύπνο είναι:

1. Η ψηφιακή καταγραφή και αξιολόγηση των ήχων της αναπνοής κατά τον ύπνο – Snore Check – με τη βοήθεια μικροφώνου πέτου και ενός απλού ψηφιακού καταγραφικού
2. H νυκτερινή οξυμετρία (μέτρηση κορεσμού αίματος σε οξυγόνο – με το ειδικό «μανταλάκι» στο δάκτυλο)
3. Η μελέτη ύπνου στο σπίτι με φορητές συσκευές

Πρέπει, τέλος, να τονίσουμε πως δεν θα πρέπει να δίνεται επαγγελματική άδεια οδήγησης σε πάσχοντες από ΣΑΥ, εφόσον δεν υποβληθούν σε σχετική θεραπεία, ενώ και οι κάτοχοι ερασιτεχνικής άδειας θα πρέπει και αυτοί να λάβουν τα μέτρα τους, καθώς διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εμπλοκής σε ατύχημα.

* Ο Γιώργος K. Ποταμίτης είναι Ιατρός, Ωτορινολαρυγγολόγος ([email protected]), Επιστημονικός δ/ντης α’ βάθμιας διευρεύνησης ροχαλητού/άπνοιας του ύπνου “Affidea”. 

Πηγή: ΕΘΝΟΣ