Παιδιά / Γιατί δεν πρέπει να τους λέμε ψέματα ακόμα και ασήμαντα

Πολύ συχνά οι γονείς λένε ψέματα στα παιδιά τους. «Δεν μπορείς να φας πατατάκια – τελείωσαν», όταν το ντουλάπι είναι γεμάτο με συσκευασίες γίγας.» ή «Δεν μπορείς να πάρεις το τηλέφωνό μου για να δεις YouTube – η μπαταρία είναι άδεια», όταν η μπαταρία είναι στο 65%. Πρόκειται για τα αθώα ψέματα, που διευκολύνουν τη ζωή των γονέων, ιδίως όταν τα παιδιά είναι μικρά.

Υπάρχουν, επίσης, εκείνα τα ψέματα που λέγονται για το «καλό» τους, ώστε να αποκτήσουν «καλές» συνήθειες. Για παράδειγμα, ότι αν τρώνε καρότα «θα μπορούν να βλέπουν ακόμη και στο σκοτάδι».

Διαστρεβλώνουμε την πραγματικότητα ή λέμε ψέματα στα παιδιά και για να μην αναστατωθούν από αλήθειες που πληγώνουν, όπως μια σοβαρή αρρώστια ή ο θάνατος.

Μήπως, όμως, πρέπει να σταθούμε λίγο στους λόγους που το κάνουμε, να το ξανασκεφτούμε και να δούμε αν θα ήταν καλύτερα να έχουμε μια διαφορετική προσέγγιση;

Τα είδη των ψεμάτων

Σε γενικές γραμμές, τα ψέματα έχουν σκοπό την εξαπάτηση των άλλων. Υπάρχουν διάφοροι ορισμοί του ψεύδους που να καταγράφει όλες τις περιπτώσεις που αποτελούν πραγματικά περιπτώσεις ψεύδους.

Για παράδειγμα, ο ορισμός μας για το ψέμα μπορεί να αποκλείει τα αστεία ή τις μεταφορές ή κάποιες περιπτώσεις υπερβολής («ψόφησα από το κρύο», «βρέχει καρέκλες», «πεινάω σαν λύκος»).

Επίσης, το ψέμα μπορεί να είναι καλοπροαίρετο, όπως τα «καλά» και τα ευγενή ψέματα, που για την προστασία των κοινωνικών σχέσεων – για παράδειγμα, για να αποφύγετε να στενοχωρήσετε ή να προσβάλλετε κάποιον («πόσο όμορφη είστε σήμερα!»). Τα ευγενή ψέματα εξυπηρετούν το κοινό καλό («Δεν έχουμε να φοβηθούμε τίποτα άλλο από τον ίδιο τον φόβο»).

Υπάρχουν και ακραίες περιπτώσεις, οι οποίες δεν ανταποκρίνονται ακριβώς στον ορισμό του ψεύδους που δόθηκε παραπάνω. Τα αλτρουιστικά «ψέματα» λέγονται για να κάνετε κάποιον να πιστέψει την αλήθεια – αν ξέρετε ότι κάποιος θα δυσπιστήσει, τότε μπορεί να πείτε κάτι απόλυτα ψευδές, αλλά με την πρόθεση να τον κάνετε να πιστέψει την αλήθεια.

Για παράδειγμα, ο Ben μπερδεύει πάντα την κανέλα με το μοσχοκάρυδο. Αγαπάει την κανέλα και μισεί το μοσχοκάρυδο, αλλά πιστεύει, λανθασμένα, ότι αγαπάει το μοσχοκάρυδο και μισεί την κανέλα. Η Sally γνωρίζει τις προτιμήσεις του Ben και επίσης ότι αυτός μπερδεύει αξιόπιστα την κανέλα με το μοσχοκάρυδο. Προσφέρει στον Ben ένα τσουρέκι κανέλας και του λέει «θα σου αρέσει – είναι γεμάτο μοσχοκάρυδο». Σε τέτοιες περιπτώσεις, δεν υπάρχει πρόθεση εξαπάτησης.

Εναλλακτικά, κάποιος μπορεί να έχει πρόθεση να εξαπατήσει χωρίς να πει ψέματα, αλλά να αποκρύψει μέρος της αλήθειας, ή να παραλείψει σχετικές πληροφορίες. Είναι, επίσης, δυνατόν να εξαπατήσει κάποιος λέγοντας την αλήθεια: «προτιμώ την γραβιέρα Κρήτης» όταν τον ρωτούν «έφαγες το Μετσοβόνε που φύλαγα;».

Αλλά τα ψέματα που λένε οι γονείς στα παιδιά δεν είναι αυτά τα «περίπου» ψέματα.

«Αν δεν φας το φαγητό σου, θα έρθει ο αστυνόμος»

Προφανώς, οι ενήλικες λένε ψέματα σε άλλους ενήλικες. Φιλόσοφοι, όπως ο Immanuel Kant, πιστεύουν ότι το ψέμα δεν δικαιολογείται ποτέ, ακόμη και αν οι συνέπειες της αλήθειας θα μπορούσαν να είναι καταστροφικές.

Ωστόσο, σύμφωνα με άρθρο της ψυχολόγου Rebecca Brown στο  Conversation,  η συχνότητα με την οποία οι γονείς λένε ψέματα στα παιδιά είναι ανησυχητική.

Οι γονείς συχνά ψεύδονται στα παιδιά για ασήμαντους λόγους. Για να μην μπουν στον κόπο να εξηγήσουν την αλήθεια, για να αποφύγουν μια κατάρρευση, για να επιταχύνουν κάποια διαδικασία ή να είναι πιο «ήσυχα» .

Τα ψέματα δεν είναι πάντα μικρά. Για παράδειγμα, πολλοί γονείς λένε στα παιδιά θα έρθει η αστυνομία να τα συλλάβει αν δεν υπακούσουν στις απαιτήσεις τους. Τα μικρά παιδιά δεν είναι σε θέση να κρίνουν την αλήθεια τέτοιων ισχυρισμών και δεν μπορούν να αναγνωρίσουν τον παραλογισμό τους.

Γιατί δεν πρέπει να λέμε ψέματα στα παιδιά, ακόμη και αυτά είναι ασήμαντα

Εμπιστοσύνη: Ένα πρόβλημα είναι ο κίνδυνος το ψέμα να αποκαλυφθεί και να ακολουθήσει η απώλεια εμπιστοσύνης. Είναι σημαντικό τα παιδιά να μπορούν να εμπιστεύονται τους ενήλικες, ιδίως τους γονείς τους. Το ψέμα θέτει την αυτή εμπιστοσύνη σε κίνδυνο και ενδέχεται να σχετίζεται με άλλες αρνητικές συνέπειες, όπως υψηλότερα επίπεδα ψυχοκοινωνικής δυσπροσαρμογής αργότερα στη ζωή.

Ανάπτυξη του παιδιού: Κάποια ψέματα που λέγονται για να αποφευχθεί η στενοχώρια ή η αντιπαράθεση μπορεί να φαίνονται ευγενικά, αλλά χρησιμεύουν για να παρακάμψουν την ανάγκη των παιδιών για αυτοέλεγχο ή τα εμποδίζουν να στην κατανόηση του κόσμου μας. Οι εκρήξεις και οι αντιπαραθέσεις είναι καταστάσεις δυσάρεστες, αλλά αναπόφευκτες με τα παιδιά και πρέπει να μάθουν να διαχειρίζονται συναισθήματα όπως η απογοήτευση και η αδικία.

Σεβασμός: Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι και τα παιδιά είναι άνθρωποι. Δεν συνηθίζουμε να λέμε ψέματα σε άλλους ενήλικες εν μέρει επειδή τους σεβόμαστε τους. Θα πρέπει να έχουμε την ίδια προσέγγιση και απέναντι στα παιδιά.

Ας σκεφτούμε γιατί: Δεσμευόμενοι να πούμε την αλήθεια, αναγκάζουμε τον εαυτό μας να αναλογιστεί τη συμπεριφορά μας. Για παράδειγμα, ποιος είναι ο πραγματικός λόγος που το παιδί δεν επιτρέπεται να δει κινούμενα σχέδια ή που δεν το παίρνετε μαζί σας στην παιδική χαρά; Οι γονείς έχουν έναν απίστευτο βαθμό εξουσίας πάνω στα παιδιά τους και πρέπει να την αξιοποιούν με υπευθυνότητα. Το να λέμε την αλήθεια μπορεί να μας κάνει να σκεφτούμε τους λόγους που θέλουμε να ελέγχουμε τα παιδιά μας με συγκεκριμένους τρόπους και κατά πόσο αυτό δικαιολογείται.

Η γονεϊκότητα μπορεί να είναι εξαντλητική και το ψέμα είναι η εύκολη επιλογή. Αλλά το να αντιμετωπίζουμε τα παιδιά με σεβασμό και να τα υποστηρίζουμε να αναπτυχθούν και να ωριμάσουν απαιτεί να είμαστε ειλικρινείς και με τους εαυτούς μας. Σκεφτείτε, λοιπόν, γιατί δεν θα δώσετε τα πατατάκια στο τρίχρονο παιδί σας και σκεφτείτε να δώσετε αυτόν τον λόγο την επόμενη φορά που θα σας ζητηθεί.