Δεν είναι τυχαίο ότι  το κουνούπι, ναι αυτό το μικρό ενοχλητικό έντομο, θεωρείται ο μεγαλύτερος «θηρευτής» του ανθρώπου. Πράγματι, σύμφωνα με τους επιστήμονες τα κουνούπια αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα για τη δημόσια υγεία λόγω των ασθενειών που μεταδίδουν και της όχλησης που προκαλούν τα τσιμπήματά τους, ιδίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.

Με τη διάδοση ασθενειών όπως η ελονοσία, ο δάγκειος πυρετός, ο ιός του Δυτικού Νείλου, ο κίτρινος πυρετός, ο ιός Ζίκα, ο ιός τσικουνγκούνια και η λεμφική φιλαρίαση, τα κουνούπια σκοτώνουν περισσότερους ανθρώπους από οποιοδήποτε άλλο πλάσμα στον κόσμο. Η κλιματική αλλαγή με τα θερμότερα καλοκαίρια, τους καύσωνες και τις πλημμύρες, έχει ευνοήσει την εξάπλωση των λεγόμενων χωροκατακτητικών ειδών  όπως τα «κουνούπια τίγρης».

Σημαντικό πρόβλημα για τη δημόσια υγεία

Οι ασθένειες που μεταδίδονται από τα κουνούπια ευθύνονται για πάνω από το 17% των μολυσματικών ασθενειών, με 700.000 θανάτους κατά μέσο όρο κάθε χρόνο.

Η κυριότερη από αυτές είναι η ελονοσία, που μεταδίδεται από κουνούπια της οικογένειας Anopheles, κυρίως στην Αφρική, και ακολουθούν οι αρμποβίλες που μεταδίδονται από κουνούπια του γένους Aedes, κυρίως ο δάγκειος πυρετός, ο Chikungunya και ο Zika.

Φέτος η μετάδοση του δάγκειου πυρετού έχει χτυπήσει παγκόσμια ρεκόρ με περισσότερα από 7,6 εκατομμύρια κρούσματα να έχουν ήδη αναφερθεί στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Το Ινστιτούτο Παστέρ στη Γαλλία προειδοποιεί για τον κίνδυνο εξάπλωσης μιας «ολυμπιακής» επιδημίας του καθώς η φετινή διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων συμπίπτει με μια πρωτοφανή επιδημία του δάγκειου πυρετού σε παγκόσμιο επίπεδο.

Πως μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε;

Οι μέθοδοι που βασίζονται στους ψεκασμούς με εντομοκτόνα αφενός έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στον άνθρωπο και αφετέρου εξαντλούνται λόγω της εμφάνισης ανθεκτικότητας σε αυτά. Υπάρχουν, όμως και άλλοι τρόποι να μειώσουμε τα τσιμπήματα των κουνουπιών χωρίς να προκαλούμε αρνητικό αντίκτυπο σε άλλα είδη ζωής. Ο Jérémy Bouyer, Διευθυντής Έρευνας για την Οικολογία και τον Έλεγχο των Εντομομεταφορέων (CIRAD) σε άρθρο του στο The Conversation πως η ανάπτυξη γενετικών μεθόδων ελέγχου, όπως η τεχνική της στείρωσης εντόμων, θα μπορούσε να συμβάλει ουσιαστικά στην αποτελεσματικότερη και οικολογικότερη διαχείρισή τους.

Σύμφωνα με τον Bouyer η απελευθέρωση στείρων αρσενικών δεν ενέχει κανέναν κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία, αφού τα αρσενικά κουνούπια δεν τσιμπάνε και χρησιμεύουν μόνο στην αναπαραγωγή. Αυτά που τσιμπάνε είναι τα θηλυκά επειδή χρειάζονται αίμα για να εξασφαλίσουν την ωρίμανση των αυγών τους. Με την απελευθέρωση  στείρων αρσενικών εντόμων που ανταγωνίζονται τα άγρια αρσενικά περιορίζεται και η γονιμότητα των θηλυκών και επομένως ο συνολικός πληθυσμός των κουνουπιών.

Ένα σημαντικό τεχνικό πρόβλημα στη μέθοδο αυτή, αποτελούσε μέχρι πρόσφατα η απομόνωση των αρσενικών από τα θηλυκά έντομα πριν από την απελευθέρωση. Ωστόσο αυτό ξεπεράστηκε χάρη σε ένα ρομπότ διαλογής φύλου το οποίο είναι 17 φορές πιο αποτελεσματικό από έναν άνθρωπο – χειριστή.

Απελευθέρωση στείρων αρσενικών για τη μείωση των πληθυσμών

Ενώ η πλειονότητα αυτών των εντόμων εξακολουθεί να ελέγχεται με εντομοκτόνα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά την ανάπτυξη εναλλακτικών τεχνικών ελέγχου, ιδίως μεθόδων γενετικού ελέγχου. Η τεχνική των στείρων εντόμων (Sterile Insect Technique – SIT) κερδίζει έδαφος. Αυτή η πρωτοποριακή μέθοδος βασίζεται στην απελευθέρωση αρσενικών  που έχουν στειρωθεί με τη χρήση ιονίζουσας ακτινοβολίας. Όταν τα στείρα αυτά αρσενικά ζευγαρώνουν με άγρια θηλυκά δεν τα γονιμοποιούν. Εάν οι απελευθερώσεις στείρων αρσενικών επαναλαμβάνονται για αρκετό χρονικό διάστημα, ο πληθυσμός-στόχος σταδιακά μειώνεται.

Τα αρσενικά ακτινοβολούνται ως προνύμφες ή ενήλικα σε ακτινοβολητή Χ ή Γ παρόμοιο με εκείνον που χρησιμοποιείται για την ακτινοβόληση του μεταγγιζόμενου αίματος. Στο τέλος της προνυμφικής τους περιόδου, οι προνύμφες των κουνουπιών μετατρέπονται σε κουκούλια, ένα στάδιο παρόμοιο με το στάδιο της χρυσαλίδας στις πεταλούδες, όπου τα έντομα μεταμορφώνονται σε ενήλικα. Στα σπερματοζωάρια των αρσενικών που έχουν ακτινοβοληθεί υπάρχουν πολυάριθμες τυχαίες θανατηφόρες μεταλλάξεις, οι οποίες εμποδίζουν την εκκόλαψη των αυγών που γονιμοποιούνται από αυτά.

Μια παρόμοια εναλλακτική είναι η τεχνική των ασύμβατων εντόμων (Incompatible Insect Technique, IIT), που περιλαμβάνει τη χρήση της του βακτηρίου Wolbachia που είναι ασύμβατο με τον πληθυσμό-στόχο. Το στέλεχος αυτό παράγει μια τοξίνη στο σπέρμα των αρσενικών που έχουν επιμολυνθεί, η οποία εμποδίζει την εκκόλαψη.  Μόνο τα αυγά των θηλυκών που φέρουν το ίδιο στέλεχος Wolbachia και συνεπώς διαθέτουν την αντιτοξίνη, μπορούν να εκκολαφθούν.  Οι δύο αυτές τεχνικές αναπτύσσονται ραγδαία και μπορούν να συνδυαστούν, όπως στη Σιγκαπούρη, όπου έχουν μειώσει τη μετάδοση του δάγκειου πυρετού κατά περισσότερο από 77%.  Οι μέθοδοι αυτές απαιτούν τη μαζική παραγωγή και απελευθέρωση εκατομμυρίων αρσενικών κουνουπιών. Ένας σημαντικός περιορισμός στην ανάπτυξη των μεθόδων αυτών αποτελούσε η διαλογή των αρσενικών από τα θηλυκά κουνούπια.

Ένα ρομπότ την κατάλληλη στιγμή…

Ένα καινοτόμο ρομπότ που κατασκεύασε η κινεζική εταιρεία Wolbaki αλλάζει, ωστόσο, το παιχνίδι… Σε μια πρόσφατη μελέτη που διεξήχθη στην Αυστρία και την Κίνα, διαπιστώθηκε ότι το ρομπότ αυτό μπορεί να ταξινομήσει έως και 16 εκατομμύρια αρσενικά ανά εβδομάδα!

Η απελευθέρωση των στειρωμένων κουνουπιών από τον αέρα με drone βελτιστοποιεί τα αποτελέσματα της τεχνικής καθώς επιτυγχάνεται ομοιόμορφη αναλογία στείρων προς άγρια αρσενικά.

Η επίλυση θεμάτων όπως η αποτελεσματική διαλογή και απελευθέρωση στο περιβάλλον θα επιτρέψει σε περισσότερες από τριάντα χώρες που δοκιμάζουν επί του παρόντος τη μέθοδο των στείρων εντόμων να καλύψουν μεγαλύτερες περιοχές. Αυτό το ρομπότ ταξινομεί τις προνύμφες ανάλογα με το μέγεθος, αφού οι αρσενικές  είναι μικρότερες από τα θηλυκές. Χρησιμοποιεί δύο υαλοπίνακες που χωρίζονται μεταξύ τους με γωνία. Το κενό μεταξύ των υαλοπινάκων, το οποίο γίνεται στενότερο από πάνω προς τα κάτω, διαχωρίζει τα μικρότερα (αρσενικά) κουνούπια, τα οποία σχηματίζουν μια γραμμή στο κάτω μέρος του υαλοπίνακα, από τα μεγαλύτερα (θηλυκά) κουνούπια, παραμένουν πάνω μέρος του υαλοπίνακα. Οι υαλοπίνακες δεν επηρεάζουν την ποιότητα των στείρων αρσενικών, καθώς έχουν το πλεονέκτημα ότι ελαχιστοποιούν την τριβή που υφίστανται σε σύγκριση με άλλες μεθόδους, όπως τα κόσκινα.

H Ιταλία, το Μεξικό και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ήδη αποκτήσει αυτό το ρομπότ, το οποίο μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για άλλες μεθόδους γενετικού ελέγχου, όπως η αντικατάσταση από κουνούπια μολυσμένα με το βακτήριο Wolbachia, που πραγματοποιείται από το Παγκόσμιο Πρόγραμμα για τα Κουνούπια.

Πηγή: The Conversation