Παρουσία χιλιάδων πιστών τελέστηκε ανήμερα το Δεκαπενταύγουστο η Θεία Λειτουργία, η πρώτη μετά το 1922, στην ιστορική μονή της Παναγίας Σουμελά, προεξάρχοντος του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου.

Ads

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, ο οποίος ήδη έχει εγκαινιάσει την επαναλειτουργία χριστιανικών εκκλησιών στην Καππαδοκία, διεκδικούσε πολύ καιρό τη δυνατότητα να τελεστεί λειτουργία στο μοναστήρι. Τελικά, τον περασμένο Ιούνιο, ο Τούρκος υπουργός Πολιτισμού Ερτουγρούλ Γκιουνάι χορήγησε στο Φανάρι άδεια να μπορεί κάθε χρόνο να τελεί την ορθόδοξη θρησκευτική τελετή του Δεκαπενταύγουστου στη Μονή της Παναγίας Σουμελά.

Η τελετή τράβηξε το ενδιαφέρον και του ξένου τύπου, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις θεωρήθηκε ως μία κίνηση που ίσως επανακαθορίσει τις διπλωματικές σχέσεις Ελλάδας και Τουρκίας. «Η Κοίμηση της Παναγίας φέρνει πιο κοντά Έλληνες και Τούρκους» είναι ο τίτλος τηλεγραφήματος του γερμανικού πρακτορείου ειδήσεων DPA από την Αθήνα.

«Για πρώτη φορά μετά από 87 χρόνια γιόρτασαν την Κυριακή – μετά από άδεια της κυβέρνησης της Άγκυρας – οι ορθόδοξοι χριστιανοί την Κοίμηση της Παναγίας στην ιστορική Μονή Σουμελά στη Μαύρη Θάλασσα» αναφέρεται χαρακτηριστικά στο τηλεγράφημα.

Παναγία Σουμελά: ιστορίας ψίθυροι

Τριάντα ένα χιλιόμετρα μακριά από την παραθαλάσσια Τραπεζούντα, ανατολικά του βυζαντινού κεφαλοχωρίου Δικαίσιμου σε απόσταση 17 χιλιομέτρων βρίσκεται η Μονή της Παναγιάς Σουμελά. Μεγάλες εκτάσεις γύρω από τη Μονή ανήκαν στο μοναστικό κράτος της Σουμελά, το οποίο οι Μεγαλοκομνηνοί χαρακτήριζαν «αυτοδέσποτον και αυτεξούσιον» στα πέντε χρυσόβουλλα που εξέδωσαν υπέρ της Μονής.

Το γεγονός επιβεβαιώνουν και τα σιγίλλια, με τα οποία το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης ανανέωνε τα προνόμια της σε όλη τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας.

Το χωριό Δουβερά, το Κουσπίδιον, ο Άγιος Ιωάννης, ανήκαν στο πελώριο κτήμα. Στα τέλη ακόμα του περασμένου αιώνα, η Μονή έλεγχε 15 οικισμούς στην περιοχή και όλα τα χωριά της Σάντας με τους 7.000 κατοίκους τους.

Η ίδρυση της πολιτείας των ασκητών χρονολογείται γύρω στο 1000, όταν οι τελευταίοι Άραβες είχαν εγκαταλείψει την περιοχή κι ο ορεινός Πόντος δεν κινδύνευε πια από ληστρικές επιδρομές. Η αρχαιότερη γραπτή μαρτυρία για τη Μονή αποτελεί ένα χρυσόβουλλο έγγραφο που εξέδωσε ο Ιωάννης Β΄ (1280-1297). Εκεί περιγράφονται, με κάθε λεπτομέρεια, τα κτήματα και τα χωριά που της παραχωρεί κι αναφέρονται ονομαστικά οι σαράντα αρχηγοί των οικογενειών που θα δουλεύουν ως πάροικοι στα κτήματά της και θα φρουρούν τα περάσματα.

Πολλά από τα προνόμια που χορήγησαν οι Kομνηνοί στη μονή επικυρώθηκαν και επεκτάθηκαν επί Tουρκοκρατίας με σουλτανικά φιρμάνια και πατριαρχικά σιγίλλια, μετά το 1461. Αρκετοί ήταν οι σουλτάνοι που αναγράφονται στους ευεργέτες της Μονής, έως και την καταστροφή της από τους Τούρκους το 1922. Η εύνοια την οποία σε πολύ μεγάλο βαθμό έδειξαν οι αυτοκράτορες προς τη μονή δεν είναι απόρροια μόνον θρησκευτικότητας, αλλά και προσωπικής αντίληψης της θείας επέμβασης καθώς η Παναγία Σουμελά θεωρούνταν θαυματουργή.

Η διάσωση των κειμηλίων

H Μικρασιατική Καταστροφή συνοδεύτηκε από την ολοσχερή καταστροφή και της Μονής. Οι Τούρκοι κατέστρεψαν, ολοσχερώς το μοναστήρι, πυρπολώντας το αφού πρώτα είχαν αφαιρέσει όλα τα πολύτιμα αντικείμενα της Μονής. Οι μοναχοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη Μονή. Πρόλαβαν όμως να κρύψουν μέσα στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας για να τοποθετήσουν, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ασφάλεια, την εικόνα της Παναγίας, το ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου και τον σταυρό του αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Μανουήλ Κομνηνού- τα μεγαλύτερα σύμβολα εκ των κειμηλίων της μονής. Το 1930 με σύμφωνη γνώμη του Τούρκου πρωθυπουργού, ο Αμβρόσιος Σουμελιώτης, πήγε στον Πόντο ξέθαψε τα τρία κειμήλια και τα μετέφερε στην Αθήνα. Αργότερα, η εικόνα παραδόθηκε στο Σωματείο Παναγιά Σουμελά. Το Σωματείο άρχισε και την ανιστόρηση της μονής σε ένα επίπεδο του Βερμίου πάνω από το χωριό Καστανιά. Η κοινότητα Καστανιάς είχε παραχωρήσει δωρεάν 500 στρέμματα για την ανέγερση του προσκυνήματος.

Παναγία Σουμελά: οι ψίθυροι των θρύλων

Αναφορικά με τη δημιουργία του ναού της Παναγίας της Σουμελά, η ιστορία μπερδεύεται με το μύθο και τις παραδόσεις. Σύμφωνα με μια διαδεδομένη παράδοση, το 385, οι μοναχοί Βαρνάβας και Σωφρόνιος, που κατάγονταν από την Αθήνα, έψαχναν τόπο για να ιδρύσουν τη μοναχική τους σκήτη. Ξεκίνησαν από την Αθήνα, πέρασαν από τα Μετέωρα, έφτασαν στη Χαλκιδική και, από τη Χερσόνησο του Άθω, έφτασαν πεζοπορώντας στην Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια στην Τραπεζούντα.

Εκεί είδαν σε όραμα την Παναγία, που τους είπε ότι προπορεύεται «στο όρος Μελά» και τους ζήτησε να την ακολουθήσουν. Πιστοί, συνέχισαν την πεζοπορία για να φτάσουν τελικά ακολουθώντας τον ποταμό Πυξίτη σε υψόμετρο 1.063 μέτρων. Εκεί, σε μία σπηλιά, ανακάλυψαν την εικόνα της Παναγίας της Αθηνιώτισσας, έργο που αποδιδόταν στον Ευαγγελιστή Λουκά. Στη σπηλιά έκτισαν οι δύο μοναχοί το πρώτο τους κελί και αργότερα σκαλιστή μέσα στο βουνό την εκκλησία της Παναγίας Σουμελά. Το σοβαρό πρόβλημα της ύδρευσης της Μονής, σύμφωνα με την παράδοση, λύθηκε με θαυματουργό τρόπο. Το νερό αναβλύζει μέσα από έναν γρανιτένιο βράχο που θεωρείται ότι έχει θεραπευτικές ιδιότητες, πίστη που δεν αφορά μόνο στους χριστιανούς αλλά και τους μουσουλμάνους.