Η ιστορία του «Σωτηρία» είναι αναπόσπαστα δεμένη με τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις της χώρας.

1921. Πείνα και ελλείψεις. Το κράτος παρέχει 5.000 δραχμές για τη συντήρησή του «Σωτηρία» που φιλοξενεί τους φθισικούς και την ίδια ώρα δαπανά 20.000 για τη συντήρηση του Εθνικού Κήπου.

Οι φυματικοί δεν αργούν να οργανωθούν, ζητώντας καλύτερες συνθήκες. Η πρώτη εξέγερση εκδηλώνεται το 1921. Ακολουθούν άλλες το 1925, το ‘29, το ‘31, με την Αστυνομία να καταστέλλει με αγριότητα τις κινητοποιήσεις. Στην οδό Μεσογείων γίνονται μάχες σώμα με σώμα. Οι αστυνομικοί ξυλοκοπούν αρρώστους. Αρκετοί πεθαίνουν, κάποιοι συλλαμβάνονται άλλοι διώκονται από το νοσοκομείο.

Στην Κατοχή το «Σωτηρία» γίνεται ορμητήριο του αντιστασιακού αγώνα. Αργότερα «αλλάζει» στρατόπεδο. Γίνεται τόπος εκτελέσεων και φυλακή για τους Αριστερούς. Το Μάρτη του 1952, θα χυθεί εκεί το αίμα, του αγωνιστή Νίκου Μπελογιάννη.

Τις ταραγμένες ημέρες του 1943, όταν απέδρασαν με θεαματικό τρόπο από τις φυλακές του «Σωτηρία» οι 56 Ακροναυπλιώτες κομμουνιστές, περιγράφει στο «Έθνος» το στέλεχος της Εθνικής Αντίστασης, ο 90χρονος σήμερα Σπύρος Διλιντζάς:

«Την απόδραση των 56 την πληροφορήθηκα οργανωτικά, αφού κατά τη διάρκεια της Κατοχής βρισκόμουν ως φυματικός φυλακισμένος στο στρατιωτικό νοσοκομείο της Μονής Πετράκη. Εκεί ήμουν γραμματέας της νοσοκομειακής επιτροπής. Η είδηση για την απελευθέρωση των 56 έγινε δεκτή με κύματα ενθουσιασμού και αγωνιστικής ανάτασης. Επρόκειτο για μία από τις σπουδαιότερες επιχειρήσεις στην ιστορία του ΕΛΑΣ. Μία τολμηρή επιχείρηση, με τους Ελασίτες να έχουν ντυθεί χωροφύλακες και να λένε στην πύλη ότι είχαν εντολή να μεταφέρουν τους 56. Σε πέντε λεπτά είχαν τελειώσει όλα. Οι 56 έφυγαν από τον υπόνομο του «Σωτηρία», ενώ οι δυνάμεις Κατοχής και οι συνεργάτες τους ενημερώθηκαν για την απόδραση 5 ώρες μετά, αφού ο ΕΛΑΣ είχε κόψει και τα τηλεφωνικά καλώδια».

«Βέβαια η επιχείρηση οργανωνόταν με κάθε λεπτομέρεια για σχεδόν τέσσερις μήνες – πριν ακόμη οι 56 φτάσουν στο «Σωτηρία. Επρόκειτο για πολιτικούς κρατουμένους από τη δικτατορία του Μεταξά, οι οποίοι στη συνέχεια, το 1940-1941, δόθηκαν στις δυνάμεις Κατοχής. Το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής είχε αναθέσει στην ΚΕ του ΕΛΑΣ την επιχείρηση. Τα περισσότερα νοσοκομεία χρησιμοποιούνταν για συνεδριάσεις της ΟΠΛΑ και της Λαϊκής Πολιτοφυλακής, εκεί μέσα οι αγωνιστές έκαναν εράνους με κουπόνια, διακινούσαν τον παράνομο Τύπο, ενώ στην πράξη είχαν πάρει στα χέρια τους τη διαχείριση των τροφίμων και των φαρμάκων από τους αξιωματικούς, οι οποίοι τα διοχέτευαν στη μαύρη αγορά. Το ίδιο συνέβαινε και στο ‘Σωτηρία’».

Μία ιστορική εικαστική έκθεση

Αστικό σανατόριο, τόπος μαρτυρίου για τους φθισικούς, εστία αντίστασης τα πέτρινα χρόνια, σημείο εκτέλεσης κομμουνιστών, αργότερα. Αυτό είναι το νοσοκομείο «Σωτηρία», το οποίο αυτές τις ημέρες φιλοξενεί μία εικαστική έκθεση βασισμένη στην ειπωμένη κι όμως ανείπωτη ιστορία του. Την έκθεση που θα διαρκέσει έως τον Οκτώβριο, διοργανώνουν η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και ο Σύλλογος Φίλων Περιθαλπομένων στο «Σωτηρία».
Τα μοντέρνα εκθέματα στις αυλές και το εσωτερικό έχουν ως στόχο το «πάντρεμα» του παρελθόντος με το παρόν. Ανάμεσα σε αυτά μπορεί κανείς να δει στοιβαγμένα στρώματα, «εικαστικές ιστορίες» νοσηλευόμενων, έναν σωρό από παλιές βαλίτσες – «συντρόφους» των νοσηλευόμενων σύμφωνα με τον καλλιτέχνη – ντοκιμαντέρ με πρωταγωνιστή κάποιον που έμεινε για χρόνια στο «Σωτηρία», αποκόμματα εφημερίδων του ‘30 και του ‘40 που μιλούν για τις διώξεις των αριστερών και δικά τους σημειώματα προς τις οικογένειές τους που έχουν σωθεί.