Μία από τις μεγάλες παραδοξότητες στην ιστορία των ελληνικών δημοτικών εκλογών είναι οι δραστικοί περιορισμοί του εκλογικού δικαιώματος. Οι Έλληνες πολίτες, επί τριάντα χρόνια, θεωρούνταν ικανοί να ψηφίζουν βουλευτές και ταυτοχρόνως ανίκανοι ν’ αναδεικνύουν οι ίδιοι δημοτικούς άρχοντες! Το τραγελαφικό φαινόμενο ίσχυε έως τη Β’ Εθνική Συνέλευση του 1864, όταν παγιώθηκε η καθολική άμεση μυστική ψηφοφορία στις βουλευτικές εκλογές και επεκτάθηκε στις δημοτικές.

Ads

Από την εφημερίδα «Έθνος»

Η ανάδειξη των δημάρχων, των παρέδρων (βοηθών δημάρχων) και των δημοτικών συμβουλίων είχε καθοριστεί από διάταγμα του 1834, που προέβλεπε τη διαίρεση της χώρας σε δήμους.

Εκεί, οριζόταν ότι οι δημοτικοί σύμβουλοι εκλέγονται από τους «μάλλον φορολογουμένους» δημότες, με τον όρο αυτοί να μην είναι λιγότεροι του 1/8 του συνόλου των κατοίκων του συγκεκριμένου δήμου.

Οι δημοτικοί σύμβουλοι και ισάριθμοι «μάλλον φορολογούμενοι» δημότες αποτελούσαν το δημαιρεσιακό συμβούλιο. Αυτό πρότεινε τρεις για δημάρχους, από τους οποίους, τελικά, επέλεγε έναν ο βασιλιάς είτε ο γραμματέας (υπουργός) Εσωτερικών είτε ο νομάρχης, αναλόγως με το μέγεθος του δήμου.

Τα βασικά κριτήρια

Οι προϋποθέσεις για την άσκηση του δικαιώματος του εκλέγειν ήταν: ηλικία 25 ετών, ιδιότητα του δημότη με μόνιμη κατοικία στην περιοχή του δήμου και οικονομική ανεξαρτησία. Η τελευταία προϋπέθετε την ύπαρξη ακίνητης περιουσίας, εντός του συγκεκριμένου δήμου και βεβαιωμένη άσκηση επαγγέλματος ή ανεξαρτήτου επιτηδεύματος.

Με τον όρο «μάλλον φορολογούμενοι» -όσοι κατέβαλαν περισσότερο άμεσους φόρους- εισάγονταν ένα γαλλικής έμπνευσης «τιμηματικό» εκλογικό δικαίωμα. Εξαρτιόταν δηλ. αυτό και από την περιουσιακή κατάσταση του δημότη.

Πώς ακριβώς υπολογιζόταν το ύψος του ελάχιστου ποσού, ώστε να συγκαταλέγεται κάποιος στους «μάλλον φορολογούμενους” είναι δυσδιάκριτο. Σύμφωνα με την κρατούσα αντίληψη, ο περιορισμός στρεφόταν κατά των παραδοσιακών προκρίτων, των τοπαρχών και των πελατειακών δικτύων. Υποτίθεται ότι «οι ζώντες ανεξαρτήτως» πολίτες, ως ψηφοφόροι δεν θα χειραγωγούνταν από τους ισχυρούς, της κάθε περιοχής.

Το «τιμητικό» σύστημα στις δημοτικές εκλογές, κατά την περίοδο της απόλυτης μοναρχίας, θα διατηρηθεί ακόμη και μετά την Επανάσταση της 3ns Σεπτεμβρίου του 1843, την ψήφιση του Συντάγματος, αλλά και του εκλογικού νόμου του 1844.

Ο τελευταίος τέθηκε σε ισχύ μαζί με τον συνταγματικό χάρτη και κρίνεται απά ιστορικούς και συνταγματολόγους ως «περισσότερον και του Συντάγματος ενδιαφέρον έργον», αλλά και «επαναστατικός». Σύμφωνα με τις διατάξεις του κάθε άνδρας ηλικίας άνω των 25 ετών αποκτά δικαίωμα ψήφου στις εκλογές, με μόνη προϋπόθεση την κατοχή οιασδήποτε ιδιοκτησίας ή ανεξαρτήτου επαγγέλματος.

Στην πράξη αυτό κατέληγε στην καθολική άμεση ψηφοφορία του ενηλικιωμένου ανδρικού πληθυσμού. Εξέλιπε ο όρος του «μάλλον φορολογουμένου», που καθιστούσε το σύστημα «τιμηματικό».

Έτσι, η Ελλάδα εξέλεγε τους βουλευτές της μ’ ένα προωθημένο αστικό σύστημα για την υπόλοιπη Ευρώπη -σε όλες τις άλλες χώρες οι περιορισμοί στο εκλέγειν ήταν μεγαλύτεροι- αλλά όχι δημάρχους και δημοτικά συμβούλια.

Οι «δημοτικοί άρχοντες» θα εξακολουθήσουν να είναι «υπάλληλοι του Δήμου, αλλά και του Βασιλέως», όπως όριζε ο πρώτος νόμος των Bαυαρών και του Όθωνα για την αυτοδιοίκηση.

Το παράδοξο θα εκλείψει με το Σύνταγμα του 1864. Το σχετικό άρθρο όριζε ότι «η εκλογή των δημοτικών αρχών θέλει γίγνεσθαι δι’ αμέσου, καθολικής και μυστικής δια σφαιριδίων ψηφοφορίας».

Τα «τιμητικά» υπολείμματα, τόσο για τις βουλευτικές όσο και τις δημοτικές θα εκλείψουν και τυπικά με τον εκλογικό νόμο του 1877.

10.000 οι κάτοικοι, 800 οι δικαιούχοι

Οι πρώτες δημοτικές εκλογές στην Αθήνα, με την έκταση πόλης και τον πληθυσμό χωριού (περίπου 10.000 κάτοικοι), έγιναν από τις 15-20 Μαρτίου 1835. Οσο και αν ψάξει κάποιος δεν πρόκειται να βρει πόσοι είχαν δικαίωμα ψήφου – τα σχετικά έγγραφα, μαζί με όλα τ’ άλλα της περιόδου, έχουν εξαφανιστεί. Από τους «πλέον φορολογούμενους» πολίτες ψήφισαν περίπου 800 – αυτό προκύπτει από μαρτυρίες. Ετσι κι αλλιώς, όσο μεγάλο κι αν ήταν το ποσοστό αποχής, ο αριθμός των ψηφοδελτίων παραπέμπει σε μια… αριστοκρατική δημοκρατία. Πράγμα που θα συνεχιστεί αναλλοίωτο μέχρι και την έξωση του Οθωνα.

Προκαθορισμένα αποτελέσματα

Στην πράξη το «τιμηματικό» δικαίωμα του εκλέγειν» κάθε άλλο παρά απεγκλώβισε τους ψηφοφόρους από τα πελατειακά δίκτυα των εχόντων και κατεχόντων την περιφερειακή εξουσία. Το τελευταίο που μετρούσε ήταν η πραγματική βούληση και οι ικανότητες του υποψήφιου. Ο κανόνας ήταν η εκλογή σε τοπικό αξίωμα να καθορίζεται από την κοινωνική και οικονομική επιφάνεια του ίδιου και από πελατειακά δίκτυα. Συχνά τα εκλογικά αποτελέσματα με την έννοια αυτή ήταν προκαθορισμένα. Αναφέρεται η περίπτωση οργανωμένων ομάδων που? εξέλεγε δημάρχους, χωρίς να γίνονται εκλογές! Με το αζημίωτο εννοείται