Δεν είναι σήμερα δύσκολη η απάντηση στο ερώτημα, ύστερα από όσα έχουν δημοσιευθεί από τους πρωταγωνιστές, μικρούς και μεγάλους, τους ιστορικούς ερευνητές και τα όσα έχουν έλθει στη δημοσιότητα και στο προσκήνιο. Μόνο που υπάρχουν περισσότερες από μία απαντήσεις. Θα υποστηρίξω αυτή που με έχει πείσει -και από την προσωπική μου έρευνα- και θα προσπαθήσω να την αποδείξω. Γι’ αυτό και απαντώ από την αρχή:

Ads

Έγινε γιατί από τη μία ήταν η επιμονή του Τσώρτσιλ να εξασφαλίσει τα συμφέροντα της τότε βρετανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Μεσόγειο και από την άλλη γιατί ήταν οι δισταγμοί και η ταλάντευση της τότε ηγεσίας του ΚΚΕ -και κατά πρώτο λόγο των Γ. Σιάντου και Γ. Ιωαννίδη- μεταξύ των επιδιώξεων, στόχων και υποσχέσεων του ΕΑΜ για μια μεταπολεμική Ελλάδα με δημοκρατία και σοσιαλισμό (Λαοκρατία ειπώθηκε) με δημοκρατικές διαδικασίες και με την εγγύηση του ΕΛΑΣ και του διεθνιστικού καθήκοντός της απέναντι στη Μεγάλη Σοβιετική Πατρίδα, η οποία θα έπρεπε να μην εμπλακεί με τους τωρινούς δυτικούς συμμάχους της σε υπαρξιακά προβλήματα σαν κράτος μετά τη συντριβή του ναζισμού, ώστε να παραμείνει η κοιτίδα και η ελπίδα του κομμουνισμού για όλους τους λαούς.

Δισταγμοί και ταλάντευση που παρέσυραν σ’ έναν βαθμό και την υπόλοιπη, μη κομμουνιστική ηγεσία του ΕΑΜ, στην οποία έδωσαν ευκαιρία για διέξοδο και προς τις δικές της πολιτικές. Και ότι τελικά επικράτησε η προσήλωση στο διεθνιστικό καθήκον της ηγεσίας του ΚΚΕ, ώστε να περιοριστεί το μεγάλο ΕΑΜικό κίνημα για να εξασφαλιστεί το 90% της αγγλικής επιρροής στη χώρα μας που απέρρεε από την άτυπη και προσυμφωνημένη (αφηρημένα γνωστή και στην ηγεσία μας από νωρίς), αλλά και πανίσχυρη, «συμφωνία κυρίων» της Μόσχας μεταξύ Τσώρτσιλ και Στάλιν, με τις ευλογίες και του Ρούζβελτ.

Ταυτόχρονα, όμως, συντελούσης και της απειρίας της στις ίντριγκες και τα πολιτικά παιχνίδια, έγινε και με την παρακεκινδυνευμένη ελπίδα μήπως και τα καταφέρουμε μόνοι μας, παρά τις συμφωνίες των μεγάλων, ή μήπως επιτύχουμε καλύτερους όρους ύπαρξης της αριστεράς στη μεταπελευθερωτική Ελλάδα. Με αποτέλεσμα, όμως, ύστερα από μια αναπόφευκτη και οδυνηρή ήττα, να οδηγηθούμε αναγκαστικά στην κατάπτυστη συμφωνία της Βάρκιζας με τον αφοπλισμό μας και την επάνοδο και το στέριωμα πια στην εξουσία της δωσίλογης και αδρανοποιημένης στην Κατοχή δεξιάς, ακόμη και με τη φυσική εξόντωσή μας. Και να γιατί:

Ας παρακολουθήσουμε τα σημαντικότερα γεγονότα που επηρέασαν τις εξελίξεις και τις πρακτικές, με τη χρονολογική τους αλληλουχία, σε χοντρές γραμμές, αφού σημειώσω προηγουμένως πώς όσα αναφέρονται παρακάτω προκύπτουν από απομνημονεύματα σημαντικών προσώπων (Τσώρτσιλ, Ήντεν, Π. Κανελλόπουλου, Γ. Παπανδρέου, Κόρντελ Χαλ, Λήπερ, Μακ Μίλαν κ.ά.), αρχεία και ιστοριογραφήματα των τότε πρωταγωνιστών και άλλων αξιόλογων ερευνητών και ιστορικών (Ε. Μάγιερς, Σ. Γρηγοριάδη, Σ. Σαράφη, Η. Τσιριμώκου, Κ. Πυρομάγλου κ.ά.).

– Μάης 1943. Αυτοδιάλυση της Γ’ Διεθνούς για τη διευκόλυνση των σχέσεων της ΕΣΣΔ με τους δυτικούς συμμάχους της. Όλα τα κομμουνιστικά κόμματα, όπως και το ΚΚΕ, καθορίζουν πια την πολιτική και την τακτική τους απέναντι στα τρέχοντα προβλήματα και γεγονότα χωρίς την καθοδήγηση και τις οδηγίες ενός κεντρικού οργάνου, αλλά με βάση τις προηγούμενες οδηγίες, την κοσμοθεωρία του μαρξισμού – λενινισμού και την εμπειρία τους.

– Μάης 1943. Έχει πια εδραιωθεί για τα καλά το αντάρτικο και ο αρχηγός της αγγλικής αποστολής στα βουνά μας (Έντυ Μάγιερς) ζητά να υπογραφεί συμφωνητικό για την υπαγωγή του ΕΛΑΣ στους κατά τόπους Άγγλους συνδέσμους, ενώ μέχρι τότε ο ΕΛΑΣ υπαγόταν στο Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής σαν ένας ανεξάρτητος συμμαχικός στρατός. Είναι το πρώτο δείγμα των προθέσεων της αγγλικής πολιτικής. Η ηγεσία του ΕΑΜ, πολύ ορθά, το αποποιείται.

– 10 Μαρτίου 1944. Η απελευθέρωση διαφαίνεται κοντινή και η ηγεσία μας δρομολογεί το στέριωμα της υπάρχουσας ήδη λαϊκής εξουσίας στην ελεύθερη Ελλάδα και τις πολιτικές εξελίξεις μέχρι την απελευθέρωση -και κατά την απελευθέρωση- με την ίδρυση της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), δηλαδή της Κυβέρνησης των Βουνών, όπως συνηθίζεται να λέγεται, και τις εκλογές για ένα Εθνικό Συμβούλιο, για μια Βουλή δηλαδή.

– Τέλη Μαρτίου – Αρχές Απριλίου 1944. Γίνονται τα γνωστά επεισόδια στον ελληνικό στρατό της Μ. Ανατολής (το λεγόμενο Κίνημα της Μ. Ανατολής) όταν οι δημοκρατικοί αξιωματικοί και οπλίτες όλων των όπλων ζητούν από την πολιτική ηγεσία του εξωτερικού την εθνική ενότητα με την πλαισίωση και τη στήριξη της ΠΕΕΑ. Είχαν δραματική κατάληξη με τη διάλυση των δυο ταξιαρχιών του, με 20 περίπου θανατικές καταδίκες (χωρίς, όμως, τελικά να γίνουν οι εκτελέσεις) και τον εγκλωβισμό σε στρατόπεδα όλων των δημοκρατικών αξιωματικών, οπλιτών και ναυτών, για να δημιουργηθεί τώρα η μία και μόνη πραιτωριανή (βασιλική) Ορεινή Ταξιαρχία.

– 17 Απριλίου 1944. Διαλύεται από τον ΕΛΑΣ (για τρίτη και τελευταία φορά) το συντηρούμενο από τους Άγγλους αντάρτικο της ΕΚΚΑ στη Ρούμελη. Δολοφονείται, όμως, ανεξήγητα από τον ΕΛΑΣ ο αιχμάλωτος αρχηγός του, συνταγματάρχης Δημ. Ψαρρός.

– Απρίλιος 1944. Διενεργούνται σε όλη τη χώρα (ελεύθερη και κατεχόμενη) εκλογές για την ανάδειξη συμβούλων στο Εθνικό Συμβούλιο. Στις εκλογές παίρνουν μέρος 1.800.000 πολίτες (ενώ στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές του 1936 είχαν πάρει μέρος 1.000.000 περίπου). Για πρώτη φορά ψηφίζουν και οι γυναίκες.

Με την ίδρυση της ΠΕΕΑ και τις εκλογές για το Εθνικό Συμβούλιο ενισχύεται η πεποίθηση στον Τσώρτσιλ ότι το ΕΑΜ επιδιώκει να δημιουργήσει τη βάση της δικής του εξουσίας στην ελεύθερη και κατεχόμενη χώρα και την υποδομή της για τη μεταπελευθερωτική Ελλάδα και ότι στην προσπάθειά του αυτή θα ενισχυθεί από τον σοβιετικό στρατό, που εκ των πραγμάτων και την πορεία του πολέμου θα προελάσει προς τα Βαλκάνια. Μια τέτοια εξέλιξη πρέπει με κάθε τρόπο να εμποδιστεί για τον πρωθυπουργό της Αγγλίας.

– Απρίλης 1944. Πρωτοβουλιακές ενέργειες της Αγγλίας για σύγκληση συνεδρίου στη Μ. Ανατολή μεταξύ αντιπροσώπων του Βουνού, της κυβέρνησης του εξωτερικού και όλου του άλλου πολιτικού κόσμου, για μια κυβέρνηση με επίπλαστο κάλυμμα την εθνική ενότητα, αλλά υποχείρια στα αγγλικά συμφέροντα (όπως αποδείχτηκε απ’ ό,τι συνέβη κατά τη διάσκεψη στον Λίβανο που επακολούθησε). Γίνεται πρόσκληση αντιπροσώπων του Βουνού στο Κάιρο. Αντιπρόσωποι δικοί μας ορίζονται και ξεκινούν για Κάιρο οι Μ. Πορφυρογένης και Δ. Στρατής για το ΕΑΜ, Π. Ρούσσος για το ΚΚΕ και Α. Σβώλος, Α. Αγγελόπουλος και Ν. Ασκούτσης για την ΠΕΕΑ, με τεχνικό σύμβουλο τον αρχηγό του ΕΛΑΣ Σ. Σαράφη. Οι εντολές που έχουν για το τι θα αξιώσουν ανυποχώρητα είναι σαφείς: Τα μισά υπουργεία (με το Εσωτερικών και το υφυπουργείο Στρατιωτικών), αντιπρόεδρος ο Α. Σβώλος. Να έλθει κλιμάκιο της κυβέρνησης στα Βουνά μας. Ενιαίος στρατός με αρχιστράτηγο κοινής εμπιστοσύνης και διορισμός αντιβασιλέα. Και ότι τα αξιούμενα αποτελούν, με βάση τους τωρινούς συσχετισμούς, τη μέγιστη παραχώρηση στους άλλους.

Οι κομμουνιστές Πορφυρογένης και Ρούσος, όμως, έχουν επιπλέον την εντολή να έλθουν σε επαφή με τη σοβιετική πρεσβεία στο Κάιρο και να πάρουν την επίσημη άποψη της σοβιετικής κυβέρνησης για την πολιτική και τακτική του ΚΚΕ και γενικά για τα ελληνικά πράγματα.

Τις ίδιες μέρες οι Άγγλοι εξαναγκάζουν σε παραίτηση τον πρωθυπουργό της κυβέρνησης του Εξωτερικού Σοφ. Βενιζέλο και αναθέτουν την πρωθυπουργία (από26.4.44) στον πρόθυμο να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά τους Γ. Παπανδρέου, που τον φέρνουν ειδικά από την Ελλάδα, γιατί είχε δώσει δείγματα για τον αντικομμουνισμό του και τις ιδέες του για ταύτιση των συμφερόντων της Ελλάδας με τα συμφέροντα της Αγγλίας.

– 4 Μάη 1944. Επιστολή Τσώρτσιλ προς Ήντεν: «Προφανώς πάμε για αναμέτρηση με τους Ρώσους λόγω των κομμουνιστικών συνωμοσιών τους στην Ιταλία, τη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα…». (Δεν έφθασε βέβαια μέχρι τον πόλεμο, αλλά έφθασε μέχρι το Σιδηρούν Παραπέτασμα, τον Ψυχρό Πόλεμο και τις περιφερειακές πολεμικές συγκρούσεις).

– 5 Μάη 1944. Επιστολή Τσώρτσιλ προς Ήντεν εν όψει της σύγκλησης της διάσκεψης για τη (δήθεν) εθνική ενότητα: «Πρέπει να επιτύχουμε ρήξη με το ΕΑΜ πριν αυτό συνδεθεί πολύ με τους Σοβιετικούς… Το Φόρεϊν Όφις πρέπει να καταστρώσει την πιο ισχυρή επίθεση κατά του ΕΑΜ, έτσι που να είναι δυνατόν να καταγγελθεί ανοιχτά. Δεν πρέπει να του δοθεί καμιά βοήθεια, όπλα ή εφόδια οποιουδήποτε είδους. Όλη η βοήθειά μας πρέπει να δοθεί στον Ζέρβα και να αυξηθεί. Είναι τα πιο βρωμερά κτήνη…».

Από τις δύο προηγούμενες επιστολές ομολογείται σε διπλωματική, αλλά και ωμή γλώσσα, ότι ο Τσώρτσιλ θεωρεί την ίδρυση της ΠΕΕΑ και του Εθνικού Συμβουλίουσοβιετική συνωμοσία και δίνει οδηγίες όχι μόνο για το τι πρέπει να επιδιωχθεί στο κυοφορούμενο Συνέδριο του Λιβάνου, αλλά και για μια αποφασισμένη ρήξη, ακόμη και ένοπλη, με ένα αποδυναμωμένο οπλικά ΕΑΜ.

Οι αντιπρόσωποί μας, στο μεταξύ, από τη στιγμή που έφτασαν στη Μ. Ανατολή, αντιμετωπίζουν μια βαριά ατμόσφαιρα και βρίσκονται από τους Άγγλους σε στενή παρακολούθηση, σε περιορισμό και σε απομόνωση.

– 14 Μάη 1944. Τηλεγράφημα αντιπροσώπων μας από Βηρυτό προς Τσώρτσιλ, με το οποίο υποστηρίζουν πως η εξέγερση στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις Μ. Ανατολής προήλθε από τη «δράση αφρόνων προσώπων, που, αν και πηγάζει από την επιθυμία της εθνικής ενότητος, οδήγησε σε αποδοκιμαστέα και καταστροφικά αποτελέσματα, που πρέπει να καταδικαστούν από όλους». Ήταν αποτέλεσμα της αποκλειστικής πρωτοβουλίας τους για να αμβλύνουν τη βαριά ατμόσφαιρα, όπως δικαιολογήθηκαν αργότερα. Ήταν όμως και η απαρχή της ενδοτικής στάσης τους στο Συνέδριο.

– 17 Μάη 1944. Ξεκινά (και συνεχίζεται μέχρι 27 Μάη) στο χωριό Κορυσχάδες της Ευρυτανίας το Εθνικό Συμβούλιο, με 206 συμβούλους, από τους οποίους 22 είναι βουλευτές των παλαιών αστικών κομμάτων της τελευταίας Βουλής του 1936, οι οποίοι προσέρχονται εθελοντικά ύστερα από ειδική πρόσκληση της ΠΕΕΑ και αποκτούν αυτοδικαίως την ιδιότητα του εθνοσυμβούλου. Το Συμβούλιο έχει νομοθετική αρμοδιότητα (τα ψηφίσματα). Ψηφίζονται διατάξεις που ισχύουν τόσο για την ελεύθερη Ελλάδα όσο και για την κατεχόμενη και εγκαθιδρύονται η Λαϊκή Αυτοδιοίκηση και η Λαϊκή Δικαιοσύνη. Επίσης ψηφίζονται διατάξεις για την Παιδεία, τη Δασονομία, τις περιουσιακές σχέσεις και όποια άλλη διάταξη απαιτείται για τη λειτουργία ενός Λαϊκού Κράτους. Με τελευταίο ψήφισμα τη διακήρυξη για τη συνέχιση του αγώνα για τη Λευτεριά και τη Λαοκρατία. Τα ψηφίσματα, αλλά και οι αποφάσεις των Γραμματέων (υπουργών) της ΠΕΕΑ, δημοσιεύονται στο Δελτίο Πράξεων και Αποφάσεων της ΠΕΕΑ, δηλαδή σε ένα είδος Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, και αποκτούν ισχύ νόμου για τις ΕΑΜοκρατούμενες περιοχές, δηλαδή για το σύνολο σχεδόν της χώρας.
Όλα αυτά ενισχύουν περισσότερο τις ανησυχίες του Τσώρτσιλ.

– 17 Μάη 1944: Ξεκινά (και συνεχίζεται μέχρι 20 Μάη) η διάσκεψη του Λιβάνου για τη δημιουργία της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, μέσα σε εξαιρετικά δυσμενές κλίμα και επιθετική ατμόσφαιρα για τους αντιπροσώπους μας, οι οποίοι, ύστερα από μια πρωτοφανή συκοφαντική επίθεση του Γ. Παπανδρέου και όλων των άλλων (με άξονα κυρίως τη δολοφονία του Ψαρρού), παραβαίνουν τις εντολές και οδηγίες που είχαν και αποδέχονται ακόμη και πράγματα πέραν αυτών:

Αποδέχονται τον Γ. Παπανδρέου ως πρωθυπουργό. Μόνο το 25% των υπουργείων (χωρίς το Εσωτερικών και Στρατιωτικών, αλλά τα παραγωγικά Οικονομικών, Γεωργίας, Εθνικής Οικονομίας, Συγκοινωνιών και Εργασίας, τα οποία μέχρι την απελευθέρωση ήταν αναπόφευκτο να είναι διακοσμητικά). Τη μη αποστολή κλιμακίου της στα Βουνά μας. Τη θέση του ΕΛΑΣ υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης. Τη συγκρότηση εθνικού στρατού με πλήρη πρωτοβουλία της κυβέρνησης και του βρετανικού στρατηγείου Μ. Ανατολής. Την ύπαρξη τρομοκρατίας στην ελληνική ύπαιθρο, που υπονοεί τη δήθεν δική μας και την έλλειψη πολιτικών ελευθεριών και τάξης.

Αποδέχονται την επιβολή σκληρών κυρώσεων στους προδότες, αλλά και στους υπεύθυνους του κινήματος της Μ. Ανατολής και τον χαρακτηρισμό του ωςεγκλήματος κατά της πατρίδας χωρίς κάποια αναφορά στα Τάγματα Ασφαλείας και την καταδίκη τους, αλλά ακόμη εμμέσως και τη μη αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, η οποία τσουβαλιάστηκε μέσα στον όρο αντιπρόσωποι του Βουνού.

Η βαριά ατμόσφαιρα και τα λεχθέντα σε βάρος μας στον Λίβανο αναγγέλλονται από τους αντιπροσώπους στην ΠΕΕΑ και στο Εθνικό Συμβούλιο και ξεσηκώνεται οργή και θύελλα. Εκδίδεται στις 19 Μαΐου (προ της υπογραφής του Συμφώνου) ψήφισμα καταγγελίας και αποδοκιμασίας του Γ. Παπανδρέου ως διασπαστή της εθνικής ενότητας και αποφασίζεται αυθημερόν η αποστολή κοινού τηλεγραφήματος του ΕΑΜ, της ΠΕΕΑ και του ΚΚΕ για εμμονή στις αρχικές αξιώσεις μας. Το τηλεγράφημα, όμως, δεν φτάνει στα χέρια της αντιπροσωπείας μας γιατί το κατακρατούν οι Άγγλοι. Της το επιδίδουν στις 2 Ιουλίου, μετά την υπογραφή της Συμφωνίας.

Μετά την αναγγελία υπογραφής της Συμφωνίας φτάνει από τα βουνά στην αντιπροσωπεία μας στο Κάιρο άλλο τηλεγράφημα που της ζητούσε εξηγήσεις για τις υποχωρήσεις που έγιναν, παρά τις εντολές που είχαν, το οποίο ο Α. Σβώλος, ως αρχηγός της αντιπροσωπείας μας, το θεωρεί αποδοκιμασία της και απειλεί με παραίτηση.

Μέχρις εδώ, στις αντιδράσεις της ηγεσίας μας, πάμε καλά, αν και το πιο σωστό θα ήταν για την επιδιωκόμενη Εθνική Ενότητα να κληθούν οι έξω να πλαισιώσουν την ΠΕΕΑ. Εδώ που υπήρχε πεδίο άσκησης κυβερνητικής εξουσίας και πολυάριθμος αξιόμαχος στρατός με άξια στελέχη, που είχε δώσει άπειρα δείγματα της αποτελεσματικότητάς του (αναγνωρισμένης και από το Συμμαχικό Αρχηγείο Μ. Ανατολής) για τη συνέχιση της προσπάθειας απελευθέρωσης της χώρας.

– 18 Μάη 1944. Τηλεγράφημα Ήντεν προς Άγγλο πρεσβευτή στη Μόσχα: «Ο εδώ (σημ.: Λονδίνο) σοβιετικός πρεσβευτής ζήτησε να με δει σήμερα και μου υπενθύμισε ότι του είχα μιλήσει στην τελευταία συνάντησή μας (σημ.: είχε γίνει 5.5.44, όταν είχε δρομολογηθεί από τους Άγγλους η επίπλαστη εθνική ενότητα) για τη δυνατότητα μιας συμφωνίας μας, με την οποία οι ρουμανικές υποθέσεις θα υπάγονται κυρίως στην αρμοδιότητα της σοβιετικής κυβέρνησης, ενώ οι ελληνικές θα ήταν κυρίως στη δική μας αρμοδιότητα, και μου ανακοίνωσε ότι η σοβιετική κυβέρνηση συμφωνούσε με αυτή την πρόταση…

Έτσι φαίνεται αρκετά φυσικό ότι η Σοβιετική Ρωσία θα πρέπει να έχει το προβάδισμα στη Ρουμανία και εμείς στην Ελλάδα, και ότι ο ένας θα υποστηρίζει τον άλλον. Ο πρεσβευτής (σημ.: της ΕΣΣΔ) συμφώνησε».
Είναι προφανές ότι το αντικείμενο της συζήτησής τους ξεκίνησε με πρωτοβουλία του Άγγλου υπουργού Εξωτερικών και ότι ο Σοβιετικός πρεσβευτής ενημέρωσε σχετικά την κυβέρνησή του, πήρε τη συναίνεσή της και την ανακοίνωσε στον Ήντεν.

Αρχίζουν δηλαδή να μπαίνουν οι βάσεις για τον καταμερισμό των επιρροών στα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη μεταξύ Αγγλίας και ΕΣΣΔ, που αργότερα θα καταλήξουν στη Συμφωνία της Μόσχας.
 
*Ο Μ. Ιωαννίδης είναι συνταξιούχος δικηγόρος. Υπήρξε κατά την Κατοχή καπετάνιος του λόχου ΕΛΑΣ Βύρωνα Αθηνών, φοίτησε στη Σχολή Αξιωματικών του Γ.Σ. ΕΛΑΣ στο Βουνό, ονομάστηκε ανθυπολοχαγός και στη συνέχεια τοποθετήθηκε επιτελής του Προτύπου Τάγματος της Α’ Ταξιαρχίας Αθηνών που έδρευε στην Καισαριανή. Eίναι συγγραφέας του βιβλίου «Φάκελος Νο 9745/Β – Στα χρόνια του Μεγάλου Αγώνα» (εκδ. Μέδουσα 2005)

Πηγή: Αυγή