Η περίπτωση του βιβλίου της Ιστορίας της ΣΤ’ Δημοτικού της Μαρίας Ρεπούση, υπεύθυνης της επιστημονικής ομάδας, που συνέταξε το βιβλίο, δεν αποτελεί μεμονωμένο περιστατικό διαμάχης για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Η καθηγήτρια του ΑΠΘ δέχτηκε σφοδρή κριτική, με αποτέλεσμα το βιβλίο να αποσυρθεί. Μια παρόμοια περίπτωση χρονολογείται τη δεκαετία του 1920, όταν η πρωτοπόρος εκπαιδευτικός και ερευνήτρια Ρόζα Ιμβριώτη βρέθηκε στο επίκεντρο αντιπαράθεσης για το μάθημα της Ιστορίας και τις καινοτόμες εκπαιδευτικές μεθόδους που εισήγαγε.

Ads

Την περίπτωση της Ρόζας Ιμβριώτη εξετάζει το νέο βιβλίο της Χρύσας Χρονοπούλου – Πανταζή, με τίτλο «Ρόζα Ιμβριώτη: Της Ζωής και του Σχολείου» (εκδόσεις Εμπειρία Εκδοτική). Η κ. Ιμβριώτη σπούδασε φιλολογία και το 1917 διορίστηκε ως τριτοβάθμια ελληνοδιδασκάλισσα στο 1ο Ελληνικό Σχολείο Θηλέων Αθηνών. Το ενδιαφέρον της για την εκπαίδευση, την έφερε στον Εκπαιδευτικό Όμιλο, σε ένα χώρο όπου οι ιδεολογικές συζητήσεις σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο ήταν σε διαρκή προτεραιότητα. Εκεί γνώρισε σπουδαίους προοδευτικούς παιδαγωγούς και διανοούμενους της χώρας και έζησε από κοντά τον αγώνα τους για την εκπαιδευτική και κοινωνική μεταρρύθμιση. Έτσι μετά την Αύρα Θεοδωροπούλου και τον κύκλο της, ο Δ. Γληνός και ο Αλ. Δελμούζος με τον κύκλο του Ε.Ο. άσκησαν καταλυτική επίδραση στις ιδέες της με τις εκπαιδευτικές επιλογές τους και τις διακηρύξεις τους για το Σχολείο Εργασίας στο πλαίσιο του σοσιαλισμού. Παράλληλα, θα συστρατευτεί στον αγώνα για τα δικαιώματα της γυναίκας στη μόρφωση, στην εργασία, στη συμμετοχή στο πολιτικοκοινωνικό γίγνεσθαι.

Σταθμός στην πορεία της θα είναι η συμμετοχή της στη μεταρρυθμιστική προσπάθεια του Μαράσλειου Διδασκαλείου το 1924. Στο σχολείο αυτό έχει την ελευθερία από το διευθυντή του Μαρασλείου Δελμούζο να συνδυάσει από την έδρα τις αρετές του σχολείου εργασίας και τη διαλεκτική οπτική στη διδασκαλία της ιστορίας. «Ο σκοπός της ιστορίας στη Μέση εκπαίδευση, είναι να γνωρίσουν τα παιδιά τους νόμους και τη γένεση της σημερινής κοινωνίας. Επειδή όμως η σημερινή κοινωνία είναι και αυτή ένας σταθμός στην ανθρώπινη εξέλιξη, πρέπει ο καθηγητής που διδάσκει την ιστορία να δώσει την εξέλιξη αυτή στο σύνολό της με έμφαση στα σημεία που βοηθούν τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν την “έννομη πορεία της”», έγραφε η Ιμβριώτη.

Σύμφωνα με τη συγγραφέα κ. Χρονοπούλου-Πανταζή, στις πρωτοποριακές για τα δεδομένα της εποχής διδακτικές πρωτοβουλίες της η εύθραυστη αστική τάξη θα βάλει φρένο δημιουργώντας τα «Μαρασλειακά». Η διδασκαλία της ιστορίας μέσα από τις πηγές στο πνεύμα του μαρξισμού και η δραστηριοποίηση των εφήβων στην αναζήτηση του πυρήνα του ιστορικού γίγνεσθαι με συνέπεια τη δυνατότητα καλλιέργειας ιστορικοκριτικής σκέψης, ενόχλησαν την εξουσία. Ο φόβος της εξάπλωσης των κουμουνιστικών ιδεών μετά τη μικρασιατική καταστροφή και την καταβαράθρωση της Μεγάλης Ιδέας οδήγησε στην ανατροπή της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που επιχειρείτο στο Μαράσλειο και στην απόλυση της Ιμβριώτη από τη Μέση Εκπαίδευση το Φεβρουάριο του 1926. Η πολυεπίπεδη δράση της θα διακοπεί το φθινόπωρο του 1927 όταν μαζί με τον Ιμβριώτη θα φύγει για τη Γερμανία και θα παραμείνει στο Βερολίνο ως τον Αύγουστο του 1930. Η επικράτηση των βενιζελικών δυνάμεων το 1928 και η ανάληψη του υπουργείου Παιδείας από το Γεώργιο Παπανδρέου θα τις ανοίξουν πάλι τις πόρτες της Μέσης Εκπαίδευσης και θα την ξαναφέρουν στην Ελλάδα. Αξιοπαρατήρητο είναι ότι για όλη τη δεκαετία του ’30 θα μείνει μακριά από κάθε πολιτική δραστηριότητα, όχι όμως και εκπαιδευτική, συμμορφούμενη προς το ιδιώνυμο. Στο διάστημα αυτό θα αναγνωριστεί η ως τότε προσφορά της στην εκπαίδευση, θα συνεκτιμηθούν οι σπουδές και οι ικανότητές της και θα είναι η πρώτη γυναίκα που το 1934 θα προαχθεί στο βαθμό του Γυμνασιάρχη και θα αναλάβει το γυμνάσιο του Κιλκίς.

Η επικράτηση του Μεταξά το 1936 την απομάκρυνε από το σχολείο, αλλά δεν την απέλυσε. Η μη απόλυσή της σε μια εποχή εκφασισμού της χώρας, κατά την οποία ο αντικομμουνιστικός μηχανισμός του Μανιαδάκη εκτόπιζε σημαντικούς της φίλους όπως το Γληνό, δημιουργεί όντως ερωτηματικά. Δεν μειώνει όμως στο ελάχιστον το έργο και την προσφορά της στην ελληνική κοινωνία και στην ελληνική εκπαίδευση, σημειώνει η συγγραφέας. Απαίτησε όμως ο δικτάτορας από την παιδαγωγό να παραμείνει μακριά από τους εφήβους, για να μη τους μυεί στις σοσιαλιστικές ιδέες. Η στάση του αυτή θα της καλλιεργήσει την ιδέα της ίδρυσης σχολείου για παιδιά με νοητική υστέρηση. Για τους δικούς της λόγους θα το προτείνει στον δικτάτορα. Αυτός πάλι για τους δικούς του λόγους θα δεχτεί την πρόταση. Έτσι από το Μάρτιο του 1937 ως τον Οκτώβριο του 1940 θα λειτουργήσει στην Καισαριανή το Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών, το οποίο θα οργανώσει η παιδαγωγός και θα διευθύνει ως το 1946, οπότε και θα απολυθεί οριστικά λόγω της συμμετοχής της στην Εθνική Αντίσταση και την επίσημη ένταξή της στο ΚΚΕ.

Η δεκαετία ’40-50 θα ενταχθεί στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο από την ίδρυσή του και θα λάβει μέρος σ’ όλες τις αγωνιστικές κινητοποιήσεις. Σημαντική ήταν η συμμετοχή της και στην Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) και στη Γραμματεία της Παιδείας της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), όπου μαζί με τους παιδαγωγούς Σωτηρίου και Παπαμαύρο θα εκπονήσουν υπό την καθοδήγηση και έμπνευση του Γληνού το «Σχέδιο μιας Λαϊκής Παιδείας», που αποτελεί την εκπαιδευτική μεταρρυθμιστική πρόταση της ΠΕΕΑ.

Το 1948 θα οδηγηθεί στην εξορία, με πρώτη στάση τη Χίο και το 1951 στο Τρίκερι. Εκεί έβαλε σε εφαρμογή ένα μορφωτικό πρόγραμμα εκπαίδευσης για τις συνεξόριστες, με στόχο να μάθουν γράμματα οι αναλφάβητες, να αναπληρώσουν τα χαμένα σχολικά τους χρόνια όσες ο εμφύλιος και η εξορία υποχρέωσε να διακόψουν τις σπουδές τους, να προετοιμαστούν για περαιτέρω σπουδές όσες είχαν ανάλογες φιλοδοξίες. Η άτυπη αυτή μαθητεία δεν περιορίστηκε μόνο στη μετάδοση γνώσεων. Συνοδεύτηκε παράλληλα από ένα πλούσιο πολιτιστικό πρόγραμμα, το οποίο απέβλεπε στην υποστήριξη του φρονήματος των εξορίστων, στην ενίσχυση του ηθικού τους και κυρίως στην εμψύχωσή τους, ώστε να μη λυγίσουν στα βασανιστήρια και τις πιέσεις και υπογράψουν «δηλώσεις μετανοίας». Η Ιμβριώτη έφυγε από το Τρίκερι λίγο πριν εκπνεύσει το 1951.