Μια σπάνια και ιδιαίτερη μαρτυρία για τις δικαστικές πρακτικές και τη φορολογική απάτη στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήρθε στο φως μέσω ενός αρχαίου παπύρου που ανακαλύφθηκε δεκαετίες πριν στη Νεκρά Θάλασσα και μόλις πρόσφατα αναλύθηκε σε βάθος από ομάδα ιστορικών και αρχαιολόγων.

Το κείμενο, που περιλαμβάνει σημειώσεις από ακροαματική διαδικασία και το προσχέδιο του κατηγορητηρίου, περιγράφει την υπόθεση δύο ανδρών, του Γαδαλία (Gadalias) και του Σαύλου (Saulos), που κατηγορήθηκαν για πλαστογραφία, φορολογική απάτη και εικονικές αγοραπωλησίες δούλων. Οι κατηγορίες, όπως αναφέρουν οι New York Times, ήταν τόσο σοβαρές στη ρωμαϊκή νομοθεσία, ώστε μπορούσαν να επισύρουν βαριά πρόστιμα, εξορία, καταναγκαστικά έργα σε αλατωρυχεία, ή ακόμα και δημόσια εκτέλεση μέσω θηρίων — τη διαβόητη damnatio ad bestias.

Η υπόθεση τοποθετείται χρονικά στα χρόνια του αυτοκράτορα Αδριανού, λίγο πριν από την εξέγερση του Σίμωνα Μπαρ Κοχμπά (132 μ.Χ.), η οποία κατέληξε σε μαζική καταστολή και την εκδίωξη των Ιουδαίων από την Ιουδαία. Οι δύο κατηγορούμενοι φέρονται ως Ιουδαίοι, κρίνοντας από τα βιβλικά τους ονόματα, και εμπλέκονται σε ένα σχέδιο πλαστών πωλήσεων και απελευθέρωσης δούλων για την αποφυγή καταβολής φόρων.

Ο Γαδαλίας, γιος ενός συμβολαιογράφου με σχέσεις με την τοπική ελίτ, είχε ήδη βεβαρημένο ποινικό μητρώο για εκβιασμούς, πλαστογραφίες. Ο Σαύλος παρουσιάζεται ως ο «εγκέφαλος» του σχεδίου — φίλος και συνεργάτης του Γαδαλία.

Η απάτη στηριζόταν σε μια διασυνοριακή εικονική συναλλαγή. Σύμφωνα με το κείμενο, ο Σαύλος πούλησε πλασματικά δούλους στον Χεραία  (Chaereas), κάτοικο της γειτονικής Αραβίας. Οι δούλοι δεν μετακινήθηκαν ποτέ, αλλά έτσι εξαφανίζονταν από τα «περιουσιακά στοιχεία» του Σαύλου στην Ιουδαία, ενώ δεν δηλώνονταν ούτε στην Αραβία — άρα έμεναν «αόρατοι» για τους ρωμαϊκούς φοροεισπρακτικούς μηχανισμούς. Οι φόροι επί της πώλησης και της απελευθέρωσης δούλων, που έφταναν το 5%, παρακάμπτονταν.

Πλαστογραφία, «λάδωμα», «κάρφωμα»

Η ρωμαϊκή διοίκηση διέθετε αρκετά εξελιγμένους μηχανισμούς για την καταγραφή δούλων και την επιβολή σχετικών φόρων, και το σχέδιο των δύο ανδρών απαιτούσε σύνθετες πλαστογραφίες συμβολαίων. Οι ερευνητές θεωρούν πιθανό ότι οι εμπλεκόμενοι κατέφυγαν ακόμη και σε χρηματισμό μελών τοπικού δημοτικού συμβουλίου για προστασία.

Η δράση τους αποκαλύφθηκε μέσω πληροφοριοδότη — πιθανότατα του ίδιου του Σαύλου, ο οποίος κατέδωσε τον Χεραία ώστε να ελαφρύνει τη δική του θέση σε επικείμενη φορολογική έρευνα.

Η ανακάλυψη του παπύρου αποδίδεται πιθανότατα σε Βεδουίνους λαθρανασκαφείς τη δεκαετία του 1950, κοντά στην τοποθεσία Νάχαλ Χέβερ, σημείο καταφυγίου επαναστατών του Μπαρ Κοχμπά. Παρέμεινε λανθασμένα καταχωρισμένος μέχρι το 2014, όταν η ελληνίστρια Χάνα Κότον αναγνώρισε τη σημασία του. Η Αννα Ντόλγκανοβ, μελετήτρια της εποχής στο Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, ανέλαβε την πλήρη αποκρυπτογράφηση του εξαιρετικά πυκνογραμμένου, νομικά περίπλοκου κειμένου, παρά την απώλεια του αρχικού του μισού.

Το εύρημα αποτελεί σπάνια μαρτυρία για το δουλεμπόριο στην περιοχή και τις φορολογικές υποχρεώσεις που συνδέονταν με την απελευθέρωση δούλων. Επίσης, καταδεικνύει ότι, ακόμη και στις απομακρυσμένες επαρχίες της Αυτοκρατορίας, υπήρχαν νομικοί με υψηλό επίπεδο κατάρτισης στο ρωμαϊκό δίκαιο, που χειρίζονταν την υπόθεση με επιδεξιότητα αντάξια του Κικέρωνα, όπως παρατηρεί η ίδια η Δρ. Ντόλγκανοβ.

Το κείμενο δεν αποκαλύπτει την τελική έκβαση της δίκης. Αν ο δικαστής έκρινε τους κατηγορούμενους ως στυγνούς εγκληματίες, η ποινή θα μπορούσε να φτάσει ακόμη και σε δημόσια εκτέλεση. Ωστόσο, δεδομένης της κοινωνικής θέσης του Γαδαλία, πιθανόν να του επιφυλάχθηκε η «ευγενέστερη» εκδοχή της ποινής: αποκεφαλισμός. Όπως σημειώνει εύστοχα η Ντόλγκανοβ, «σχεδόν οτιδήποτε είναι καλύτερο από το να σε φάνε λεοπαρδάλεις».

Το εύρημα προσφέρει μια σπάνια, σχεδόν κινηματογραφική ματιά στο πώς το ρωμαϊκό κράτος επιτηρούσε, φορολογούσε και τιμωρούσε στην επαρχία — και πόσο διαχρονικές είναι οι στρατηγικές φοροδιαφυγής. Όπως ανέφερε σύγχρονος Γερμανός νομικός στην ερευνήτρια, οι πρακτικές των Σαύλου και Γαδαλία δεν διαφέρουν πολύ από τα σημερινά κόλπα μεταφοράς περιουσιακών στοιχείων και εικονικών συναλλαγών.