Το «Δεν έχω οξυγόνο» μοιάζει πλέον να είναι το «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία» της γενιάς της κρίσης. Μιας κρίσης που ξεκίνησε ως χρηματοπιστωτική, εξελίχθηκε σε δημοσιονομική και κρίση χρέους, μετατράπηκε σχεδιασμένα σε ανθρωπιστική κρίση και, πλέον, προσλαμβάνει χαρακτηριστικά θεσμικής κρίσης και κρίσης πολιτικής αντιπροσώπευσης.

Η «γενιά της κρίσης» συναντά πλέον (στους δρόμους, στα social media, στην δημόσια Ιστορία που γράφεται αυτές τις εβδομάδες) τη «γενιά των Τεμπών». Η κρίση, ακολουθώντας τις διεθνείς τάσεις, μετατράπηκε μεθοδικά σε «πολυκρίση». Σε αυτή την γενικευμένη εκτροπή βασίζω την σύγκριση των ιστορικών στιγμών που ζούμε με αυτές της περιόδου της αποχαλίνωσης της δικτατορίας των συνταγματαρχών.

Τα δύο συνθήματα – χαρακτηριστική η εφαρμογή του «κανόνα των τριών» και στα δύο – αποτελούν οργανικό υπόδειγμα εξαιρετικής συμπύκνωσης πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών αιτημάτων. Αρπάζουν το στιγμιαίο και το ανυψώνουν σε διαχρονικό. Αντικρύζουν συναισθηματικά και ανεπιτήδευτα στο επικαιρικό αίτημα και το αναπλάθουν σε οικουμενικό ζητούμενο. Σφραγίζουν την αυθόρμητη πολιτική επικοινωνία μιας νέας Εκκλησίας του Δήμου και την καθιστούν πομπό ισότιμο αν όχι ισχυρότερο από τα μέσα της κυρίαρχης επικοινωνίας και ιδεολογίας.

Η ίδια η άρνηση του εγκλήματος των Τεμπών αναλογεί ή έστω ανακαλεί την άρνηση της Χούντας (και των επιγόνων της) του εγκλήματος του Πολυτεχνείου. Μία ακόμα ομοιότητα είναι ότι και τα δύο εγκλήματα συνδέθηκαν άρρηκτα με το αίτημα της διατήρησης και εμβάθυνσης της μνήμης της διάπραξής τους. Η μνήμη, με τη σειρά της, αποτέλεσε το βασικό συστατικό του καταληκτικού αιτήματος: «δικαιοσύνη».

Έχει νόημα μια τέτοια αντιπαραβολή; Πέρα από την σημειολογική αξία αυτής της τολμηρής και ίσως υπερβατικής αντίστιξης, πιστεύω ότι μέσα από αυτή προκύπτει αξία ιστορική με την έννοια της αν δυνάμει αξιοποιήσιμης ιστορικής εμπειρίας ή ακόμα και του – πιο πεζού – ιστορικού διδάγματος.

Λόγω της οξυνόμενης ελληνικής πολυκρίσης, ζούμε και παρακολουθούμε κυριολεκτικά σε ζωντανό ιστορικό χρόνο το «Ground Zero»’ της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι οδεύουμε γραμμικά προς μια δημοκρατική εκτροπή του πιο δραματικού τύπου που παρακολουθούμε σε χώρες όπως η Ρουμανία ή του πιο μακροχρόνιου και βαθέως μετασχηματιστικού τύπου που παρακολουθούμε σε χώρες όπως η Ουγγαρία.

Σε κάθε περίπτωση, αν δεχτούμε ότι αυτή η ιστορική αναλογία στέκει, δεν μπορούμε να αποφύγουμε και μια λιγότερο ‘’βολική’’ διαπίστωση.

Και αυτή είναι ότι το «Δεν έχω οξυγόνο» και το «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία» διαφέρουν σε κάτι πολύ βασικό. Το «Δεν έχω οξυγόνο» είναι αποφατικό, υπογραμμίζει την διάρρηξη ουσιωδών πτυχών του ίδιου του κοινωνικού συμβολαίου σε καιρούς ειρήνης και δημοκρατίας. Το «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία», παρά την υπογράμμιση της έλλειψης των τριών αγαθών, ήταν πολύ πιο καταφατικό. Το πρώτο είναι διαπιστωτικό, το δεύτερο ήταν επιτακτικό. Το πρώτο προκαλείται και προκαλεί μια οργισμένη διαμαρτυρία. Το δεύτερο θέτει επί τάπητος μια συγκεκριμένη προγραμματική απαίτηση, ένα σαφές και περιγεγραμμένο κοινωνικό αίτημα.

Ας επιστρέψουμε στο κομβικό στοιχείο που τελικά οδηγεί την σύγκριση των δύο ιστορικών στιγμών: τη μνήμη του εγκλήματος. Πως διασώθηκε η μνήμη του Πολυτεχνείου; Πως μπορεί να διασωθεί η μνήμη των Τεμπών;

Η διάσωση της πολύτιμης μνήμης του Πολυτεχνείου επετεύχθη χάρη στην παλλαϊκή δημοκρατική συστράτευση που εκφράστηκε πρώτα στους δρόμους και σταδιακά και στις κάλπες – κοινοβουλευτικές, συνδικαλιστικές, φοιτητικές και άλλες. Η μνήμη του Πολυτεχνείου ήταν μνήμη σε αναζήτηση πολιτικού διεξόδου.

Η διάσωση της πολύτιμης μνήμης των Τεμπών θα επιτευχθεί, πιστεύω, μόνο μέσα από μια ευρεία προγραμματική και δημοκρατική σύγκλιση, μακριά από δημοσκοπικές, ευκαιριακές και μεσσιανικές λογικές σωτηρίας. Η μνήμη των Τεμπών, προ τους πρωτοφανούς πολιτικού αδιεξόδου που προκαλεί η απουσία ανταγωνιστικού αντιπολιτευτικού πόλου, κινδυνεύει είτε να εκτραπεί σε λαϊκιστικές και βαλτώδεις πολιτικές ατραπούς, είτε ακόμα και να σβήσει μέσα από την παρελκυστικές θεσμικές πρακτικές που ακόμα δεν έχουν εκτυλιχθεί (π.χ. αδιευκρίνιστος αριθμός δικογραφιών, πιθανότητα αλλεπάλληλων κερματισμένων προανακριτικών και εξεταστικών επιτροπών κτλ.).

Ένα «τώρα ή ποτέ» πλανάται πάνω από τις γιγαντιαίες ασταμάτητες συγκεντρώσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Το πώς θα μεταβολιστεί πολιτικά αυτό το συλλογικό αλλά και ασαφέστατο αίτημα δεν είναι απλά ένα συνηθισμένο δημοσιογραφικό ή πολιτικό ερώτημα. Αντίθετα, αποτελεί τη λυδία λίθο της ίδιας της ύπαρξης της δημοκρατίας στη χώρα μας. Ο κίνδυνος του εναγκαλισμού του θυμού με τον φασισμό δεν είναι θεωρητικός. Είναι απολύτως υπαρκτός.

Συνεπώς, το ζήτημα της δημοκρατικής συνεννόησης δεν αφορά απλώς στην δυνατότητα εκδίωξης του συστήματος Μητσοτάκη.

Αφορά στην ίδια την διατήρηση του δημοκρατικού υποβάθρου κάθε συζήτησης για το μέλλον της χώρας. Και αυτό, καλά θα κάνουν να το αντιληφθούν γρήγορα όσοι διαγκωνίζονται στις κορυφές της πολιτικής για την επόμενη μέρα.