“Το άδειο στομάχι δεν είναι καλός πολιτικός σύμβουλος” συνήθιζε να λέει ο Αϊνστάιν. Η σημασία της φράσης αυτής πρέπει να είναι αυτονόητη, κάτι σαν αλφαβήτα για όσους ασχολούνται με τα κοινά. Φαίνεται όμως ότι δεν είναι πάντα έτσι. Όταν η ανέχεια γίνεται δίδυμη αδελφή της καταπίεσης και της ανελευθερίας, όπως στον αραβικό κόσμο, οι κοινωνικές εξεγέρσεις είναι φυσικό και αναμενόμενο αποτέλεσμα. Ο άνεμος ελευθερίας, που πνέει σχεδόν σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο, συμπαρασύρει αυταρχικά καθεστώτα, μερικά από τα οποία για αρκετά χρόνια ενδύθηκαν τον μανδύα του κινήματος των αδεσμεύτων και του σοσιαλισμού. Όπως συμβαίνει με όλα τα κλειστά πολιτικά συστήματα, μετατράπηκαν βαθμιαία σε αυταρχικά καθεστώτα.

Ads

Μια κυβερνώσα νομενκλατούρα περνούσε “ζωή και κότα” απομυζώντας τον εθνικό πλούτο, ενώ ο περισσότερος κόσμος ζούσε μέσα στην ανέχεια στο περιθώριο της πολιτικής. Είναι ίσως πρόωρο να προβλέψει κανείς ποια μορφή θα πάρει τελικά η εξέγερση της γενιάς του Ίντερνετ και του Αλ Τζαζίρα στις αραβικές χώρες. Φαίνεται ότι δεν θα αποφευχθούν για ένα διάστημα το χάος, οι κλυδωνισμοί και η αβεβαιότητα στο εσωτερικό, ενώ θα υπάρξουν σημαντικές ανακατατάξεις στην ευαίσθητη γεωπολιτικά περιοχή της Μέσης Ανατολής. Σημαντικές επιπτώσεις θα υπάρξουν ακόμα και στην παγκόσμια οικονομία, λόγω της στρατηγικής σημασίας του ενεργειακού παράγοντα.

Η γενιά που ξεσηκώνεται σήμερα δεν φαίνεται να είναι δέσμια ακραίων ισλαμιστικών κινημάτων, τα οποία μάλλον παρακολουθούν από απόσταση, ενώ μερικές φορές σύρονται από τις εξελίξεις, με εξαίρεση ίσως την περίπτωση της Λιβύης. Πριν από λίγο καιρό ο ΟΗΕ προειδοποιούσε για την αλματώδη αύξηση της τιμής βασικών ειδών διατροφής και έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου για την επερχόμενη παγκόσμια διατροφική κρίση. Σύμφωνα με τα στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών, οι χώρες της Ασίας και της Μέσης Ανατολής αναγκάστηκαν να ξοδέψουν για το 2010 επιπλέον 20% των δαπανών που έδωσαν το 2009 για τρόφιμα. Το πρόβλημα δεν εντοπίζεται μόνο στη Μέση Ανατολή αλλά και στην Ασία, όπου ο απλός κόσμος ζει με λιγότερα από δυο δολάρια την ημέρα.

Η άνοδος της τιμής των τροφίμων συνεχίζεται και τους δύο πρώτους μήνες του 2011 είτε λόγω της κερδοσκοπίας (τα προϊόντα είναι πλέον χρηματιστηριακό είδος) είτε λόγω της υπερσυγκέντρωσης του εμπορίου σε πολυεθνικές, είτε ακόμη λόγω των καιρικών συνθηκών (πλημμύρες στην Αυστραλία, φωτιές στη Ρωσία). Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει “εύφλεκτο υλικό” το οποίο μπορεί ενδεχομένως να ελεγχθεί μόνο αν απορροφηθεί ένα μέρος των αυξήσεων μέσω των κρατικών επιδοτήσεων, εξέλιξη που μπορεί να οδηγήσει σε δημοσιονομικό εκτροχιασμό. Μάλιστα, οι αναλυτές του πρακτορείου Bloomberg προειδοποιούσαν ότι μπροστά στην επερχόμενη κρίση, την οποία προεξοφλούσαν ότι δεν θα μπορέσουν να χωνέψουν οι ψηφοφόροι, οι κυβερνήσεις όφειλαν να προχωρήσουν σε μείωση των τιμών ακόμη κι αν χρειαστεί να τα βάλουν με τους γνωστούς και μη εξαιρετέους οίκους αξιολόγησης που καραδοκούν για να υποβαθμίσουν τις οικονομίες τους.

Όταν ο Ρούσβελτ επέλεξε το κεϋνσιανό New Deal για να βγάλει τις ΗΠΑ από τη μεγάλη κρίση του ’29, δεν φοβήθηκε ούτε στιγμή να αυξήσει τα ελλείμματα, παρ’ ότι οι επικριτές του επιχείρησαν να φοβίσουν τους Αμερικανούς υποστηρίζοντας ότι θα καταχρεώσει τη χώρα. “Το μόνο πράγμα που έχουμε να φοβηθούμε είναι ο ίδιος ο φόβος” απαντούσε ο Ρούσβελτ παραμένοντας αταλάντευτος στη γραμμή του κοινωνικού συμβολαίου, της αύξησης των δαπανών για την αναθέρμανση της οικονομίας και της ήπιας ισχύος στο εξωτερικό. Σχεδόν έναν αιώνα μετά οι δημοκρατικοί επαναστάτησαν στο Ουισκόνσιν και κατέλαβαν τη Βουλή για να μπλοκάρουν νόμο των Ρεπουμπλικανών για την περιστολή συνδικαλιστικών ελευθεριών και την αύξηση του κόστους υγείας.

Ο Γάλλος κοινωνιολόγος Αλέν Τουρέν, για να μας πείσει πόσο σημαντικό είναι να δημιουργήσουμε εκ νέου ένα δημοκρατικό πνεύμα, ως απάντηση στον γκανγκστερισμό των χρηματιστών που βυθίζει το δυτικό κοινωνικό μοντέλο, μας προτρέπει να προσέξουμε τη σημασία δύο ιδιαίτερα φορτισμένων λέξεων: “αξιοπρέπεια” και “ταπείνωση”. “Δεν θέλω να με ταπεινώνουν, θέλω να σέβονται την αξιοπρέπειά μου” είναι φράσεις που ακούμε συχνά. Και αυτό δεν αφορά μόνο τον αραβικό κόσμο, που έχει μακρά ιστορία κινημάτων αλλά και συμπεριφορά υποζυγίου. Αφορά και την Ευρώπη, που βλέπει να εξοστρακίζεται το κοινωνικό μοντέλο που αποτέλεσε κατάκτηση έπειτα από μία ταραγμένη περίοδο αιματηρών συγκρούσεων και διαιρέσεων στη “σκοτεινή ήπειρο”.

Τύνιδα, Βεγγάζη, Βρυξέλλες, Ουισκόνσιν. Τόσο διαφορετικές αλλά και τόσο ίδιες. Τόσο διαφορετικές γιατί είναι λάθος οι αμετροεπείς γενικεύσεις αλλά και τόσο ίδιες γιατί είναι εξίσου λάθος να μην βλέπεις τις αναλογίες και να μην ακούς τη βουή που πλησιάζει.

Δημοσιεύθηκε στην Αυγή στις 27/02/2011.