H περίπτωση των παραγώγων ασφάλισης έναντι κρατικών ομολόγων (CDS)

Του Γιώργου Βασσάλου (1)

Γιατί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άργησε τόσο πολύ ακόμα και να εξετάσει την πιθανότητα απαγόρευσης της κερδοσκοπίας απέναντι σε κρατικά ομόλογα; Μέρος της εξήγησης βρίσκεται στη θελημένη εξάρτηση της Επιτροπής από συμβούλους που δουλεύουν για μεγάλες τράπεζες και άλλες εταιρείες διαχείρισης τοξικών προϊόντων. Οι εργαζόμενοι και η μεσαία τάξη της Ελλάδας πληρώνουν το λογαριασμό.

Σε συνεντεύξεις του στο διεθνή τύπο ο Γιώργος Παπανδρέου επαναλαμβάνει: ‘Θα επιτρέπαμε σε κάποιον να αγοράσει μια ασφάλεια για το σπίτι του γείτονα, να το κάψει και στη συνέχεια να εισπράξει τα χρήματα;’(2)

Με το παράδειγμα αυτό, ο Παπανδρέου αναφέρεται στα προϊόντα ασφάλισης έναντι του κινδύνου αθέτησης πληρωμών. Στα γνωστα δηλαδή στις χρηματογορές ως Credit Default Swaps (CDS), που είναι ένα είδος παράγωγου (derivative).

Ο κεντρικός ρόλος των παραγώγων στην ‘ελληνική κρίση’

Κάποια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα αγοράζουν CDS για να ασφαλιστούν απέναντι σε απώλειες σε περίπτωση που η Ελλάδα αδυνατεί να πληρώσει τα δάνεια που της έχουν χορηγήσει. Άλλα απλά στοιχηματίζουν ότι η χώρα θα χρεοκοπήσει χωρίς να της έχουν δανείσει καθόλου χρήματα. Αυτά τα τελευταία προϊόντα ονομάζονται ‘γυμνά’ CDS και είναι αμειγώς κερδοσκοπικά. Όσο πιο πολύ της μόδας γίνονται ως επένδυση, τόσο πιο μειωμένη φαίνεται η εμπιστοσύνη των επενδυτών στη χώρα και τόσο ανεβαίνει το κόστος δανεισμού. Από το Γενάρη στο Φλεβάρη το κόστος ασφάλισης 10 εκατομυρίων δολαρίων ελληνικών ομολόγων ανέβηκε από τις 282 στις 400 χιλιάδες δολάρια. (3)

Η συζήτηση στην ΕΕ περί απαγόρευσης των ‘γυμνών’ CDS άρχισε μόλις τον περασμένο Μάρτιο μετά το ξέσπασμα της ‘ελληνικής κρίσης’. Ήταν όμως ο ρόλος τους σ’αυτή μια έκπληξη;

Τα ‘γυμνά’ CDS συνέβαλλαν σε μεγάλο βαθμό στην κατάρρευση της αμερικάνικης τράπεζας AIG στα μέσα Σεπτέμβρη του 2008 η οποία σηματοδότησε το ξεσπάσμα μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Η συζήτηση για την απαγόρευση τους στο Αμερικάνικο Κονγκρέσο έχει ανοίξει από το Φεβρουάριο του 2009. (4)

Το άμεσο χτύπημα ευρωπαϊκών τραπεζικών κολοσσών από την κρίση στα τέλη Σεπτεμβρίου του 2008 ανάγκασε τον τότε Επίτροπο Ενιαίας Αγοράς Charlie McCreevy να δηλώσει ότι θα μελετούσε συστηματικά τους κανόνες της αγοράς παραγώγων στην ΕΕ κι ότι θα απομακρυνόταν από τη μέχρι τότε λογική ελάχιστης ρύθμισης.

Ο πρώτος λόγος για την καταδίωξη… στους δράστες

Ενα μήνα μετά ωστώσο ως εταίρους του για το σχεδιασμό της μεταρρύθμισης των παράγωγων διάλεξε τους συνήθεις υπόπτους: το Σύνδεσμο Διαχείρισης Εναλακτικών Επενδύσεων (Hedge Funds), AIMA5, τo Διεθνή Σύνδεσμο Παραγώγων, ISDA6 και την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Τραπεζών, EBF7. Και στα τρία αυτά λόμπι είναι μέλη όλες οι μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες, ενώ στην ΙSDA και την ΑΙΜΑ τραπεζικοί κολοσοί κι από τις ΗΠΑ και οι απανταχού σκοτεινές εταιρείες διαχείρισης κάθε λογής τοξικών προϊόντων.

Καλώντας εννέα ακόμα χρηματοοικονομικά λόμπι ο ΜcCreevy έφτιαξε μια ομάδα εργασίας (working party) για να ‘εκτιμήσει την κατάσταση στην αγορά παράγωγων με βάση τα διδάγματα που είχαν βγει από την τρέχουσα κρίση’8. Την ίδια στιγμή πέρα από την ΄τεχνική’ αυτή ομάδα δημιουργούταν και η Επιτροπή Σοφών με επικεφαλή τον στενά συνδεδεμένο με την BNP-Paribas, Jacques De Larosière με σκοπό μια συνολική αναθεώρηση του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος. Η Επιτροπή Σοφών δεν εξέτασε καν την περίπτωση απαγόρευσης των τοξικών παραγώγων. (9)

Εθελοντική αυτορρύθμιση για πάσα νόσο

To μόνο συμπέρασμα της ομάδας εργασίας ήταν το εμπόριο παράγωγων δε θα πρέπει να γίνεται πια διμερώς αλλά μέσω ενός περιορισμένου αριθμού μεσαζόντων (central clearing houses). Το ακολούθησε ένα γράμμα προς την Επιτροπή από το λόμπι των κύριων κερδοσκόπων: την ISDA με την υποστήριξη τραπεζικών κολοσσών όπως οι Barclays, Citigroup, Credit Suisse, Deutsche Bank, Goldman Sachs, HSBC, JP Morgan Chase, Morgan Stanley και UBS το Μάρτιο του 2008. Το γράμμα αυτό πρότεινε να γίνει η αλλαγή αυτή μέσα σε ένα εθελοντικό πλαίσιο (10).

Τα ερωτήματα που τέθηκαν σε ‘δημόσια διαβούλευση’ τον Ιούλιο του 2009 περιορίστηκαν στην αύξηση της διαφάνειας και σε κάποιες μίνιμουμ απαιτήσεις ρευστότητας. (11) Κάθε συζήτηση για ‘απομάκρυνση από τη λογική της ελάχιστης ρύθμισης’ σταμάτησε. Όλες οι παραπάνω προτάσεις ήταν εκείνες που έκριναν ανεκτές οι εταιρείες που είχαν συμβάλει περισσότερο στην επιδείνωση της κρίσης ωστέ να συνεχίσουν την ξέφρενη κερδοφορία τους.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέχιζε να ακολουθεί κατά γράμμα τα κελεύσματά τους: το Φθινόπωρο του 2009 η δημιούργησε μια ομάδα ειδικών (expert group) με σκοπό την υλοποίηση του εθελοντικού σχήματος που πρότεινε η ISDA. Η ομάδα ειδικών περιλαμβάνει 10 δημόσιες χρηματοοικονομικές αρχές της ΕΕ και κρατών μελών και 34 οργανώσεις του ιδιωτικού χρηματιστικού κεφαλαίου, 25 από τις οποίες συνδεμένες με την ISDA συν άλλες πέντε που έχουν σειρά κοινών μελών μαζί της. (12)

Διακηρύσσοντας τα συμπεράσματα της διαβούλευσης ο Επίτροπος McCreevy δήλωσε κοφτά ότι δεν πιστεύει στη λύση της απαγόρευσης των CDS. (13) Όλα αυτά σήμαιναν μάλλον το θάψιμο παρά το άνοιγμα οποιασδήποτε συζήτησης.

Έτσι έχασε πολύτιμο χρόνο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή από το ξέσπασμα της παγκόσμιας κρίσης το Φθινόπωρο του 2008 μέχρι το χειμώνα 2010, ακούγοντας την ISDA που είναι κάτι παραπάνω από ένα λόμπι. Είναι ο βασικός οργανωτής του διμερούς εμπορίου παραγώγων.

Μπλοφάροντας με την Κομισιόν

Εδώ και δύο χρόνια η ISDA προσπαθεί να αποδείξει ότι η κερδοσκοπία δεν έχει παίξει ρόλο στην επιδείνωση της κρίσης! Όπως το 2008 αρνούταν το ρόλο της κερδοσκοπίας στην κρίση των τιμών των τροφίμων (14) έτσι και τώρα αρνιέταιούνται το ρόλο τους στην ‘ελληνική κρίση’.

Πιο συγκεκριμένα υποστηρίζουν ότι ‘το μέγεθος της ελληνικής αγοράς CDS πρέπει να αντιπαραβληθεί με το συνολικό μέγεθος της ελληνικής αγοράς ομολόγων’ κι ότι ‘κανένα στοιχείο δε μπορεί να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι μια αγορά 9 δισ. μπορεί να καθορίσει τις τιμές μιας αγοράς 400 δισ.’(15).

Το επιχείρημα αυτό είναι πραγματικά εκτός τόπου και χρόνου καθώς λησμονεί πχ. την κερδοσκοπική επίθεση του George Soros το 1992 στην βρετανική στερλίνα όταν στοιχηματίζοντας 10 δισ. δολάρια επηρέασε καθοριστικά τις τιμές μιας αγοράς πολύ μεγαλύτερης από την ελληνική (100 δισ. ημερησίως) (16).

Ο καθηγητής Richard Portes του London Business School μας διαβεβαίωσε ότι κάθε διαχειριστής CDS καταλαβαίνει το πόσο αυτά επηρρεάζουν τις τιμές μιας αγοράς ομολόγων. Απλά επιλέγουν να μπλοφάρουν (17).

Deutsche Bank και Goldman Sachs: οι κερδοσκόποι εντός των πυλών της Κομισιόν

Τη μπλόφα αυτή δυστυχώς δεν επιχειρούν μόνο κάποιοι σκοτεινοί traders από τα νησιά Κέιμαν. Επίσημη κάλυψη στα επιχειρήματα αυτά έδωσε και η Deutsche Bank (18). H μια από τις δύο μεγαλύτερες ευρωπαϊκές τράπεζες έχει σπάσει κάθε ρεκόρ αδιαφανούς λόμπινγκ. Tαυτόχρονα απολαμβάνει προνομιακή μεταχείριση από τους ευρωπαϊκούς οργανισμούς. Επιμένει να μην εγγράφεται στο εθελοντικό μητρώο εκπροσώπων συμφερόντων (λόμπι) της Επιτροπής και άρα να μη δηλώνει πόσα ξοδεύει για να επηρρεάζει τις αποφάσεις της ΕΕ. Την ίδια στιγμή, η Επιτροπή την έχει χρήσει μέλος τεσσάρων ομάδων ειδικών της (expert groups). Μαζί με την BNP-Paribas είναι η τράπεζα που συναντά κανείς πιο συχνά από κάθε άλλη στις συμβουλευτικές δομές της Επιτροπής.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνεχίζει επίσης να φιλοξενεί στα expert groups της, την αμερικάνικη Goldman Sachs στην οποία έχουν απαγγελθεί κατηγορίες από την Αμερικάνικη Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς και στην οποία ο Βρετανός πρωθυπουργός καταλόγισε ‘ηθική χρεοκοπία’ (19). Κατά τη διάρκεια ακρόασης για την ‘ελληνική κρίση’ στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο η Goldman Sachs ρωτήθηκε αν θα επαναλάμβανε εγχείρημα ανάλογο με αυτό της βοήθειας που παρείχε στην ελληνική κυβέρνηση το 1999 ωστέ να παραμορφωθεί η εικόνα της δημοσιονομικής κατάστασης. Ο εκπρόσωπος της απάντησε ξεδιάντροπα ότι η ‘Goldman Sachs είναι πιθανό να το έκανε, αλλά με διαφορετικό τρόπο’(20).

Η συζήτηση αρχίζει ενώ είναι ήδη αργά

Μόλις το Μάρτιο του 2010 κι αφού η ‘ελληνική φωτιά’ είχε ανάψει για τα καλά, ο νέος Επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς Michel Barnier είπε ότι η Επιτροπή θα προτείνει ένα νέο πλαίσιο για τα CDS απέναντι σε κρατικά ομόλογα. Τα μέτρα – των οποίων το περιεχόμενο παραμένει αδιευκρίνιστο – αναμένονται για τον Οκτώβριο (21).

Θα πάρει μήνες μέχρι οι προτάσεις να υιοθετηθούν από τους ευρωπαϊκούς οργανισμούς και ακόμα περισσότερο μέχρι να μπουν σε εφαρμογή. Όποιο και να είναι το περιεχόμενο τους λοιπόν καμία επίδραση δε θα έχουν στην περίπτωση της Ελλάδας. Πιθανόν να είναι πολύ αργά και για άλλες χώρες όπως η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιταλία ή η Ιρλανδία στο ενδεχόμενο που θα μπουν στο στόχαστρο των κερδοσκόπων.

Όταν οι λομπίστες γράφουν τις μισές τροπολογίες των Ευρωβουλευτών

Ο τρόπος που συζητιέται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο η πρόταση οδηγίας της Επιτροπής για τα Hedge Funds δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας για έναν αποφασιστικό περιορισμό της κερδοσκοπίας μέσω των CDS. Σύμφωνα με πηγές από την Επιτροπή Οικονομικών Υποθέσεων του Κοινοβουλίου πάνω από τις μισές από τις 1.600 τροπολογίες που κατατέθηκαν από Ευρωβουλευτές πάνω στην πρόταση της Επιτροπής γράφτηκαν από τα λόμπι.

Ο Γερμανός Σοσιαλδημοκράτης Ευρωβουλευτής Udo Bullman είπε σε μια ομιλία του όσο αφορά την οδηγία αυτή οι λομπίστες έχουν δέκα φορές περισσότερα μέσα για τεχνική και νομική ανάλυση από ότι οι Ευρωβουλευτές.

Η κατάσταση αυτή της συζήτησης γύρω από τα Hedge Funds είναι ενδεικτική της πίεσης που θα ασκήσουν οι τράπεζες και οι traders και στα CDS στην περίπτωση που η πρόταση του Barnier είναι αυστηρή.

Η ΕΕ των κερδοσκόπων;

Η περίπτωση της αντιμετώπισης από την ΕΕ του θέματος της κερδοσκοπίας μέσω προϊόντων ασφάλισης κινδύνου αθέτησης πληρωμών (CDS) καταδεικνύει ξεκάθαρα τα αδιέξοδα στο status quo τους συστήματος λήψης αποφάσεων. Το πολιτικό σύστημα της ΕΕ έχει εθιστεί στο να ακολουθεί τις συμβουλές των εκάστοτε εταιρειών όταν ρυθμίζει μια αγορά.

Μελέτη της πλατφόρμας ALTER-EU22 που δημοσιεύτηκε το Νοέμβρη του 2009 αποκάλυψε ότι από τις 21 ομάδες ειδικών (expert groups) της Επιτροπής για χρηματοοικονομικά θέματα, 9 αποτελούνται αποκλέιστικά ή σχεδόν αποκλειστικά από εταιρείες, 1 από συνδικάτα, 1 από οργανώσεις καταναλωτών και 1 από ακαδημαϊκούς, ενώ η σύνθεση μιας άλλης δεν είναι αρκετά διαφανής ωστέ να συμπεράνουμε από ποιον ελέγχεται. Οι υπόλοιπες 8 ομάδες αποτελούνται αποκλειστικά από εκπροσώπους κυβερνήσεων. Γύρω στο 80% των μη κυβερνητικών εκπροσώπων που είναι μέλη σε 13 όμάδες ειδικών προέρχονται από εταιρείες. Μιλάμε για γύρω στους 250 εταιρικούς συμβούλους, όταν οι υπηρεσίες της Επιτροπής απασχολούν μόλις 150 υπαλλήλους για την χάραξη της πολιτικής για τα χρηματοοικονομικά ζητήματα. Οι εκπρόσωποι των κρατών στις οκτώ εναπομείνατες ομάδες είναι σχεδόν ισάριθμοι με αυτούς (23).

Έτσι λοιπόν ακόμα κι όταν γίνεται ξεκάθαρο ότι μια δράκα ολιγοπωλιακών επιχειρήσεων – στην περίπτωση αυτή οι μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες που παρέχουν κάλυψη στη διακίνηση ‘γυμνών’ CDS – κερδοσκοπεί σε βάρος ολόκληρης της κοινωνίας καταστρέφοντας τις οικονομικές δομές ολόκληρων χωρών, ο μηχανισμός της ΕΕ είναι ανίκανος να αντιδράσει.

Η ΕΕ θεμελιώθηκε πάνω στο στόχο της ενοποίησης των αγορών προς όφελος της ανάπτυξης των πολυεθνικών εταιρειών. Ο στόχος αυτός βασίστηκε στην υπόθεση ότι η ανάπτυξη αυτή θα οφελούσε το σύνολο της κοινωνίας. Σήμερα, ο μύθος αυτός καταρρέει, αλλά η ΕΕ συνεχίζει να υπηρετεί τις πολυεθνικές.

—————————————————————————-

1.Ο Γιώργος Βασσάλος είναι ερευνητής στο Παρατηρητήριο της Ευρώπης των Πολυεθνικών (https://www.corporateeurope.org/) στις Βρυξέλλες
2.The Papandreou Offensive – https://www.businessweek.com/magazine/content/10_12/b4171024574252.htm
3.”Banks bet Greece defaults on debt they helped hide”, New York Times, 25. February 2010. “Greek bonds plunge on speculation EU-IMF plan may falter”, Bloomberg, 6. April 2010.
4.See for instance “Peterson says naked ‘naked’ credit swaps ban not permanent”, Bloomberg.com, 3. February 2009
5.https://www.aima.org/en/about_aima/index.cfm
6.https://www.isda.org/
7. https://www.ebf-fbe.eu/
8.https://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/08/679&format=HTML&aged=0&language=EN&guiLanguage=en
9. https://www.corporateeurope.org/lobbycracy/content/2009/02/would-you-bank…
10. Letter dated 11. March from ISDA to the Commission, signed by Barclays Capital, Citigroup, Credit Suisse, Deutsche Bank, Goldman Sachs, HSBC, JP Morgan Chase, Morgan Stanley and UBS. Nomura International joined the statement in April. This voluntary clearing started in 31. July 2009 and was seen as a major step forward by
11. European Commission; “Consultation document: Possible initiatives to enhance the resilience of OTC derivatives markets”, COM (2009) 332 final, 3. July 2009.
12 The description of the group and its membership can be seen here;
https://ec.europa.eu/transparency/regexpert/detail.cfm?ref=2299
13. Commissioner Charlie McCreevy, SPEECH 09/410, 24. September 2009.
14. SDA; “ISDA Comments on Sovereign CDS”, 15. March 2010,
https://www.isda.org/media/press/2010/press031510.html
15. George Handjinicolaou (CEO, ISDA); “ISDA view on rising commodity prices”, letter to the European Commission, 3. July 2008.
16. Richard Portes; “Ban Naked CDS”, Eurointelligence, 18. March 2010.
17. Interview with Richard Portes, 26. March 2010.
18. Think Tank of Deutsche Bank Group: ‘Why getting tough on CDS does more harm than good’ – https://www.dbresearch.com/servlet/reweb2.ReWEB?addmenu=false&document=PROD0000000000255842&rdLeftMargin=10&rdShowArchivedDocus=true&rwdspl=0&rwnode=DBR_INTERNET_EN-PROD$NAVIGATION&rwobj=ReDisplay.Start.class&rwsite=DBR_INTERNET_EN-PROD
19. Goldman attacked by UK premier https://www.ft.com/cms/s/0/fcdcad3a-4b49-11df-a7ff-00144feab49a.html
20. Ακρόαση για την Ελλάδα στο ΕΚ – https://www.europarl.europa.eu/news/expert/infopress_page/042-72557-102-0…
21. https://cachef.ft.com/cms/s/0/0f4b4516-31c9-11df-9ef5-00144feabdc0,s01=1….
22. Συμμαχία 160 ΜΚΟ, ακαδημαϊκών, συνδικάτων, οργανώσεων καταναλωτών κα. για τη Διαφάνεια στο Λόμπινγκ – https://www.alter-eu.org/
23. ALTER-EU report: A captive Commission – the role of the financial industry in shaping EU regulation https://www.greenpeace.org/raw/content/eu-unit/press-centre/reports/a-cap… Some updated info here: ‘Financial Warmongers Set EU Agenda’ Corporate Europe Observatory, 17 March 2010

Επικοινωνία: [email protected]