Μετά το ξέσπασμα της κρίσης το 2008 και το αρχικό μούδιασμα, η νεοφιλελεύθερη αντεπίθεση κορυφώθηκε στην ΕΕ. Αποκλειστικό μέλημα η καλή διακυβέρνηση σε πλήρη αντιδιαστολή με την έννοια της κυβέρνησης. Διακυβέρνηση σημαίνει χειρίζομαι (διακυβερνώ) το υφιστάμενο, σε νέα βελτιωμένη και επαυξημένη έκδοση. «Τι εστί σήμερον ΕΕ;» ήταν το ερώτημα στο πρώτο άρθρο. Συνεχίζουμε την απάντηση.

Πουθενά αλλού στον κόσμο δεν πραγματώθηκαν με τέτοια καταστατική συνέπεια οι αρχές του αγοραίου νεοφιλελευθερισμού. Πουθενά δεν έγινε θεσμοποίηση της νεοφιλελεύθερης λαίλαπας. Με λιτότητα που πρέπει να περιλαμβάνει το μεγαλύτερο δυνατό ποσοστό του πληθυσμού. Με πολύ υψηλά ποσοστά ανεργίας (αδιανόητα λίγα μόλις χρόνια πριν). Με λεηλασία της κρατικής ιδιοκτησίας αλλά και της μεγάλης και μικρής ιδιωτικής, κ.λπ.

Πως συμβαίνουν και γιατί συμβαίνουν όλα αυτά στην ΕΕ; Η απάντηση είναι ότι αυτή η ΕΕ δεν είναι παρά το πειραματικό εργαστήριο, ο δούρειος ίππος, της παγκόσμιας νεοφιλελεύθερης τάξης πραγμάτων. Η ΕΕ είναι η κατεξοχήν μεγάλη «χώρα», που δεν προτάσσει, δεν ονειρεύεται ένα καλύτερο μέλλον. Δεν δρα και δεν αποφασίζει για το καλό ΟΛΩΝ των ευρωπαίων πολιτών της.

Αντίθετα, φετιχοποιείται η νομισματική σταθερότητα, υποχωρεί προτροπάδην το σύνολο των αξιακών συνιστωσών του ευρωπαϊκού πολιτισμού, οι ευρωπαϊκές αξιακές και ιδεολογικές καταβολές.

Απαξιώνεται η κριτική ιδέα της προόδου που ταυτίζεται με την ανάπτυξη, ενώ πρόοδος και ανάπτυξη δεν είναι συνώνυμα. Εξαερώνεται η χειραφέτηση της πολιτικής και κοινωνικής ομογενοποίησης, το κοινωνικό κράτος, τα εργατικά και εργασιακά δικαιώματα κ.λπ. Όλα αυτά που οι ευρωπαϊκοί λαοί χρειάστηκαν μια πορεία 200 χρόνων να συνδιαμορφώσουν, πάνε περίπατο.

Ενδεικτικά, δείτε την πρωτοφανή ανεξαρτητοποίηση της ΕΚΤ. Όλες οι χώρες έχουν Κεντρική Τράπεζα (ΗΠΑ, Ρωσία, Καναδάς, Αυστραλία, Βραζιλία κ.λπ.). Βρείτε μία χώρα που να μην έχει Σύνταγμα αλλά να έχει η Κεντρική της Τράπεζα. Ε, αυτό που δεν συμβαίνει πουθενά αλλού στον κόσμο συμβαίνει στην ΕΕ. Ενώ η ίδια η ΕΕ ΔΕΝ έχει Σύνταγμα, η ΕΚΤ επιβάλλει καταστατικούς, δηλαδή συνταγματικούς, περιορισμούς στην πολιτική βούληση και του όλου και των μελών. Η ΕΚΤ λειτουργεί ως το ευρωπαϊκό «Βατικανό» των ελίτ του κεφαλαίου. Απέναντι στην ισχύ της ΕΚΤ δεν μπορεί να στήσει ανάχωμα η ισχύς των κρατών. Υπάρχει ανταλλαγή της κρατικής κυριαρχίας με τα «καλά λόγια» και τη χρηματοδότηση της ΕΚΤ.

Θυμηθείτε τι έγινε με την Κύπρο (που η ΕΚΤ την έπνιξε σε μια νύκτα), την Ιταλία, την Ισπανία κ.λπ.. Δείτε τι γίνεται σήμερα με την Ελλάδα. Από πού κι ως που στα πολιτικά όργανα της ΕΕ συμμετέχει, με αποφασιστικό ρόλο και λόγο, ο διοικητής της ΕΚΤ (Ντράγκι); Μπορείτε να φανταστείτε το Στουρνάρα (της ΤτΕ) να συμμετέχει στο υπουργικό συμβούλιο; Ή τον διοικητή κεντρικής τράπεζας μιας οποιασδήποτε χώρας να έχει αποφασιστικό ρόλο και λόγο στις πολιτικές αποφάσεις της χώρας; Κι όμως, το αδιανόητο για όλες τις χώρες συμβαίνει στην ΕΕ.

Όλες οι «μεγάλες λέξεις» με τις οποίες γαλουχηθήκαμε, έχουν χάσει το νόημά τους. Αυτό που συμβαίνει με την ΕΕ είναι ένα πρωτοφανές ιστορικό εγχείρημα θεσμικής μετατόπισης της σχέσης ανάμεσα στην κυρίαρχη πολιτική και στα εκτός αυτής κείμενα. Λέει ο καγκελάριος της Αυστρίας Βέρνερ Φάιμαν[1] : «Δεν θα αφήσουμε να διαμελιστεί η Ευρώπη από τον κόσμο της χρηματαγοράς, ο οποίος, δυστυχώς, σε αντίθεση προς εμάς τους Ευρωπαίους πολιτικούς, είναι άριστα δικτυωμένος διεθνώς. […] Να πάρει επιτέλους και πάλι η πολιτική τα πράγματα στα χέρια της και να μην περιμένει να παίρνει κάθε πρωί στα χέρια της τους «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς» για να δει τι λένε οι αγορές».

Η ΕΕ ακριβώς λόγω της Δημοκρατικής, Πολιτικής κ.λπ. ελλειμματικής της συγκρότησης, αναδείχτηκε σε προνομιακό πεδίο νεοφιλελεύθερων κοινωνικών και πολιτικών πειραματισμών. Σε πεδίο διεύρυνσης των ορίων μιας εξωπολιτικής και εξωκρατικής κυρίαρχης εξουσίας. Ένα εργαστήριο με πειραματόζωα τα κράτη και τους λαούς τους, στα οποίο εφαρμόζονται συνταγές με βάση τις οποίες η Δημοκρατία και η Ελευθερία υποτάσσονται σε έναν εξωγενή μεταπολιτικό και κατακερματισμένο οικονομικό ορθολογισμό.

Η ΕΕ εξελίσσεται στην πρώτη «χώρα» με θεσμοποιημένη ετερόνομη πολιτική εξουσία. Ένας μόνο νόμος είναι αποδεκτός. Η υποταγή στη δικτατορία των αγορών. Τέλος στα πολιτικά διακυβεύματα, τέλος στην κριτική, τέλος στις αμφισβητήσεις. Ό,τι σου συμβαίνει φταις. Δεν υπάρχει συλλογική ευθύνη παρά μόνο μέσω μιας περίεργης ηθικολογικής στρέβλωσης (ου μην αλλά και ρατσιστικής). Οι τεμπέληδες Έλληνες που πίνουν ούζα και φραπέδες, ζουν πάνω από τις δυνάμεις τους, δεν ακολουθούν τους κανόνες κ.λπ. Αποτέλεσμα, μια ΕΕ που δεν έχει αντιπολίτευση, λογική αυτονομία, δυνατότητα αυτοθέσμισης. Η αγοραία ετυμηγορία είναι η απολύτως δίκαια και ορθολογική «θεοδικία».

Παράδειγμα. Ενώ η ΕΕ είναι η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη με ΑΕΠ 16 τρις $ (οι ΗΠΑ είναι δεύτερες με 10 τρις $), ΔΕΝ έχει δικό της οίκο αξιολόγησης. Έτσι τα κράτη μέλη συνεχίζουν να είναι βορά των τριών αμερικάνικων οίκων, της trio inferno (τριάδα κόλαση), αφού η ΕΚΤ αποδέχεται a priori τους χρησμούς τους ως de facto σωστούς. Γιατί η ΕΕ συνεχίζει να ανέχεται τα βρώμικα παιχνίδια τους; Πως είναι δυνατόν να αφήνει την τύχη των κρατών της και των λαών τους, σε ιδιώτες που το μόνο μέλημά τους είναι η μεγιστοποίηση των κερδών τους; Πως γίνεται σε ένα τόσο ευαίσθητο θέμα, όπως αυτό των αξιολογήσεων που επηρεάζει άμεσα κράτη και επιχειρήσεις, η ΕΕ να μην έχει ένα ανεξάρτητο όργανο αξιολόγησης (π.χ. αντίστοιχο της Eurostat);

Η ΕΕ, τα ευρωπαϊκά όργανα (Eurogroup, Eurostat κ.λπ.), διαθέτουν ή όχι ικανά και έμπειρα στελέχη; Γιατί λοιπόν αποδέχονται a priori τις αναλύσεις της trio inferno; Μήπως γιατί η ΕΚΤ, το ευρωπαϊκό «Βατικανό» των τραπεζών και των οικονομικών ελίτ, δεν θέλουν μέσα στα πόδια τους διακρατικές αξιολογήσεις πανευρωπαϊκής εμβέλειας; Μήπως γιατί τότε ο ρόλος των τριών αμερικάνικων οίκων θα υποβαθμιζόταν κατά πολύ και θα εξασθενούσε; Μήπως έτσι οι ΗΠΑ θα έχαναν έναν σημαντικότατο μοχλό πίεσης και επηρεασμού της ευρωπαϊκής οικονομίας (κι όχι μόνο);

Η απάντηση είναι ότι οι οικονομικές ελίτ της ΕΕ έχουν αποδεχτεί την ηγεμονία των ΗΠΑ και την μετατροπή της ΕΕ σε πειραματικό εργαστήριο της παγκόσμιας νεοφιλελεύθερης τάξης πραγμάτων. Το ίδιο και οι ευρωπαϊκές πολιτικές ηγεσίες που τους εκπροσωπούν. Γι’ αυτό και συμμετέχουν πρόθυμα στους πολέμους και στα εμπάργκο των ΗΠΑ. Γι’ αυτό και αποδέχονται τον δεσμευτικό ρόλο των αξιολογήσεων των αμερικάνικων οίκων. Κι αυτό συνιστά παραχώρηση πολιτικής εξουσίας, που οι οίκοι ασκούν με δικτατορικό τρόπο και που οι λαοί ουδέποτε τους παραχώρησαν.

Γιατί όμως επελέγη η Γερμανία ως επικεφαλής αυτού του πειραματικού εργαστηρίου; Υπάρχουν πολλοί λόγοι που δεν μπορούν να αναπτυχθούν σε ένα άρθρο. Επί τροχάδην. Η Γερμανία ήταν ήδη μια οντότητα κρατιδίων με πληθυσμό διαποτισμένο με τον «γερμανικό ιδεαλισμό» των Γιόχαν Φίχτε, Φρίντριχ Σέλλινγκ και Γκέοργκ Χέγκελ. Το δόγμα πως δεν αρκεί να υπερασπιζόμαστε το εθνικό έδαφος, αλλά να εκμεταλλευόμαστε κάθε ευκαιρία για να μεγαλώσει το δικό μας κράτος, και πως ένα κράτος που αρνείται να μεγαλώσει, αφήνοντας έτσι τα άλλα να μεγαλώνουν, αυτοκτονεί, έχει περάσει στη συνείδηση των γερμανών.[2]

Ακόμα κι αν γίνεται υποσυνείδητα, οι γερμανοί πάντα στοιχίζονται πίσω από την οποιαδήποτε κυβέρνησή τους (το έκαναν και με την χιτλερική), γιατί θεωρούν πως έτσι υπηρετούν το κράτος τους. Στη συνείδησή τους υπάρχει μια θεοποιημένη αντίληψη για το κράτος που ταυτίζεται με την Ηθική. Αυτόν τον «ηθικό θεσμό» του Κράτους έχτισαν οι Γερμανοί φιλόσοφοι και πίσω απ’ αυτόν κρυβόταν πάντα η βουλιμία ισχύος του γερμανικού κεφαλαίου (και σημαντικής μερίδας των Γερμανών).[3]

Υπάρχει όμως και κάτι πιο πρακτικό. Τα βασικά εργαλεία ανάπτυξης για όλους τους λαούς ήταν και είναι η αγορά, οι τράπεζες και το κράτος. Όλες οι κοινωνίες αυτά χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιούν. Βεβαίως η κάθε χώρα επέλεξε τη δοσολογία του καθενός από τα εργαλεία αυτά. Π.χ. στις ΗΠΑ το κύριο εργαλείο είναι η αγορά, στην Κίνα το κράτος, στη Γερμανία οι τράπεζες. Το γεγονός πως στη Γερμανία το κύριο εργαλείο ήταν (και είναι) οι τράπεζες, την καθιστούσε, μαζί με όλα τ’ άλλα, τον ιδανικό «καπετάνιο» του πειραματικού εργαστηρίου της ΕΕ.

Ο σκοπός του πειράματος της ΕΕ είναι να εφαρμοσθεί σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι ελίτ του κεφαλαίου δεν έχουν στόχο μόνο την ΕΕ, αλλά μια Παγκόσμια Ένωση «κρατών» στα πρότυπα της ΕΕ. Αυτό δηλαδή που γίνεται στην ΕΕ να γίνει εξαγώγιμο προϊόν για όλα τα κράτη. Μια παγκόσμια κοινωνία και κοινότητα με τα χαρακτηριστικά της σημερινής ΕΕ που ήδη περιγράψαμε. Κάτι που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη. Μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ με την ΤΤΙΡ (Διαντλαντική σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων), αλλά και με τις χώρες του Ειρηνικού με την ΤΡΡ (Συνεταιρισμός του Ειρηνικού).

Η Ιστορία όμως είναι πολύ πιο «πανούργα» απ’ ό,τι μπορούν να φανταστούν όλοι αυτοί που πιστεύουν ακλόνητα ότι ελέγχουν τις εξελίξεις. Μπορεί σήμερα στην ΕΕ (κι όχι μόνο) να μην έχει δημιουργηθεί ακόμα ένα κοινωνικό υποκείμενο, πλειοψηφικό και αποφασισμένο να στηρίξει την αποκαθήλωση. Να στρατευθεί σε μια κοινωνική κινητοποίηση. Δεν είναι κι εύκολο. Οι ελίτ εξακολουθούν, κυρίως με την «πυρηνική δύναμη» των ΜΜΕ, να διατηρούν την ισχύ τους. Ο νεοφιλελεύθερος λόγος τους κατορθώνει να έχει αποδοχή στους «απλούς» ανθρώπους που τον εσωτερικεύουν και ερμηνεύουν τα τεκταινόμενα με βάση αυτόν.

Αυτό όμως στη χώρα μας, στην Ισπανία κ.α. αλλάζει κάθε μέρα που περνά. Παλιότερα την πλειονότητα δεν την απασχολούσε κάποια εναλλακτική πρόταση. Άλλωστε για να απασχολήσει κάποιον οποιαδήποτε εναλλακτική πρόταση, πρέπει πρωτίστως να διακρίνει την ανάγκη να υπάρξει τέτοια. Αν δεν μπει στο «οπτικό του πεδίο» η ανάγκη για οτιδήποτε εναλλακτικό, δεν πρόκειται να το αναζητήσει.[4] Η ανάγκη όμως αναζήτησης εναλλακτικών δρόμων ξεκίνησε. Και ξεκίνησε από την χώρα μας.

Οι Έλληνες σήκωσαν το ανάστημά τους και έβγαλαν μια ευρωκυβέρνηση και όχι μια ευρωδιακυβέρνηση. Μια ευρωαντιπολίτευση που θέλει να αναφερθεί σ’ αυτό που δεν υπάρχει ακόμα. Σε μια απόρριψη των δεδομένων δογμάτων. Σε μια Δημοκρατική επανεκκίνηση μέσα στην Ευρώπη, για την Ευρώπη και με πρωταγωνιστές τους ευρωπαϊκούς λαούς. Εναντίον των ευρωτεχνοκρατών και των λογής ευρωσκεπτικιστών και ευρωεθνικιστών. Τι θα μπορέσει να κάνει η Ελλάδα, τι θα ανατρέψει, τι θα πετύχει και πότε; Ελπίζουμε το καλύτερο δυνατό αλλά τα ερωτήματα είναι σαν το αναπάντητο ερώτημα του Φάουστ. «Μπορείς να διαβάσεις τον μη γεννημένο, ποτέ ειπωμένο, στα ουράνια χυμένο;» Δεν μπορείς.

Συνοψίζοντας, φανταστείτε μια «χώρα» στην οποία : (1) Η Δημοκρατία ΔΕΝ είναι αδιαίρετη (2) Η «χώρα» ΔΕΝ έχει Σύνταγμα, έχει όμως η Κεντρική της Τράπεζα. (3) Ο κρατικός προϋπολογισμός είναι το 1% του ΑΕΠ της «χώρας». (4) ΔΕΝ γίνονται μεταφορές πόρων στις οικονομικά πιο αδύναμες περιφέρειες και ΔΕΝ υπάρχει αλληλεγγύη και ευθύνη της «χώρας» για τις περιφέρειές της. (5) Στη «χώρα» υπάρχει θεσμοποιημένη ετερόνομη πολιτική εξουσία. (6) Οι βουλευτές ναι μεν εκλέγονται ελεύθερα από το λαό, αλλά έχουν διακοσμητικό ρόλο. (7) Η πολιτική ΔΕΝ ασκείται κατ’ αντιπαράθεση. Αντίθετα, βασιλεύει μια πολιτική και ιδεολογική ομοιομορφία. (8) Οι αρχηγοί (και οι ηγεσίες) των κομμάτων δεν κυβερνούν αλλά διακυβερνούν, δηλαδή απλώς διαχειρίζονται και αναπαράγουν την υφιστάμενη κατάσταση. (9) Η «χώρα» δεν προτάσσει ούτε καν ονειρεύεται ένα καλύτερο μέλλον. Δεν δρα και δεν αποφασίζει για το καλό των πολιτών της «χώρας», δεν έχει καν δυνατότητα αυτοθέσμισης. (10) Οι αξίες της «χώρας» και οι πανανθρώπινες αξίες εξαερώνονται μαζί με τα δικαιώματα των κατοίκων της.[5]

Αν αυτή η «χώρα» σας ικανοποιεί, τότε γυρίστε πλευρό και κοιμηθείτε ήσυχοι/ες. Αυτή η «χώρα» υπάρχει και είναι η σημερινή ΕΕ. Αν όχι, τότε βάλτε ένα χεράκι ν’ αλλάξει ρώτα η «χώρα» ΕΕ. Ήδη το γεγονός της ανάδειξης του ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση είναι από μόνο του μια ρωγμή σ’ αυτήν την ΕΕ. Εκατοντάδες διανοούμενοι, εκατομμύρια «απλοί» πολίτες, ολόκληρη η προοδευτική Ευρώπη προσβλέπει στους Έλληνες και συντάσσεται μαζί μας.

Μένει σε μας να αντέξουμε τους εκβιασμούς και το επιχειρούμενο (απ’ έξω κι από μέσα) «σιωπηλό» πραξικόπημα. Μένει και στην κυβέρνηση να μικρύνει την απόσταση φράσης και δράσης. Να φτιάξει το συντομότερο δυνατό ένα «Μνημόνιο» εναντίον της παρασιτικής ελίτ και της διαπλοκής. Να προχωρήσει σε αναδιανομή βαρών, εισοδημάτων και εξουσίας (μικρής και μεγάλης, ορατής και αόρατης).
Ό,τι κι αν σχεδιάζουν, οι εκτός κι εντός, πρέπει να αντέξουμε. Αν όχι τίποτε άλλο, οφείλουμε ν’ αντέξουμε για να τιμήσουμε τους παππούδες και τους πατεράδες μας, να κάνουμε περήφανα τα παιδιά και τα εγγόνια μας.
 
Παραπομπές
 
[1] Συνέντευξη στην αυστριακή εφημερίδα «Έστεραϊχ». Πιο καθαρά δεν μπορούσε να τα πει. Βεβαίως δεν φτάνουν τα λόγια. Χρειάζεται να συνοδεύονται και από «ανάστημα» αντίστασης.
[2] Χωρίς αμφιβολία ο γερμανικός λαός έχει μεγάλη κουλτούρα και εργατικότητα. Έχει όμως και χαρακτηριστικά και νοοτροπίες που προέρχονται από την διαπαιδαγώγησή του εδώ και αιώνες. Σε κάθε περίπτωση εμείς, εννοώ οι Έλληνες, δεν πρέπει να συνδέουμε την κριτική στην πολιτική της Γερμανίας με το γερμανικό λαό. Κι αυτό ανεξάρτητα από το γεγονός πως σήμερα, με δηλώσεις ηγετικών προσώπων και κυρίως με τα ΜΜΕ, η πλειοψηφία των γερμανών πιστεύει πως είμαστε κλέφτες και απατεώνες. Κι ας μην έχουν δώσει στην Ελλάδα ούτε ένα ευρώ, αλλά εγγυήσεις, ενώ έχουν βγάλει 80 δις.
[3] Είναι ενδεικτικό πως ενώ η Γερμανία εδώ και πολλά χρόνια είναι πλεονασματική, οι γερμανοί έχουν να δουν αύξηση τουλάχιστον μια δεκαετία. Κι αυτό είναι το λιγότερο γιατί υπάρχουν και οι νεόπτωχοι της Γερμανίας.
[4] Αυτό δεν αφορά μόνο την οικονομία. Π.χ. πριν 40 ή 30 χρόνια πόσους απασχολούσε η μόλυνση του περιβάλλοντος, οι κλιματικές αλλαγές, η εξάντληση των φυσικών πόρων; Κοντολογίς η αντίθεση ανθρώπου και φύσης. Ο Μαρξ πριν 150 χρόνια διαπίστωνε την βασική αντίθεση μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας. Ταυτόχρονα είχε διαγνώσει και την καταστροφή της φύσης. Του «ανόργανου σώματος» του ανθρώπου όπως το έλεγε. Σήμερα βασική αντίθεση παραμένει η αντίθεση κεφαλαίου και εργασίας. Όμως κάθε μέρα γίνεται όλο και περισσότερο κυρίαρχη αντίθεση η αντίθεση ανθρώπου και φύσης, απειλώντας με καταστροφή το ανθρώπινο είδος. Η έκταση αυτής της αντίθεσης είναι ένα ακόμα χαρακτηριστικό του Air Capitalism.
[5] Συνειδητά παραλείπω ζητήματα που σχετίζονται με τον πάρα πολύ δυσανάλογο οικονομικό βάρος της «περιφέρειας» Ελλάδα για την φύλαξη των συνόρων της «χώρας» ΕΕ (για εξοπλισμούς, μετανάστες κ.λπ.). Επίσης παραλείπω ζητήματα όπως η άσκηση δικαιωμάτων (π.χ. να επισκέπτεται η Ελλάδα όποια χώρα θέλει, να συνάπτει συμφωνίες κ.λπ.).

*Ο Χρήστος Γιαννίμπας είναι αρθρογράφος και συγγραφέας