Καθώς το ευρωπαϊκό οικοδόμημα αρχίζει να ρηγματώνεται, με ακροδεξιές και ευρωσκεπτικιστικές τάσεις να εξαπλώνονται σχεδόν παντού στην Ευρώπη, γεννάται ένα αβίαστο ερώτημα: Είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση του 2019 ο νέος “χάρτινος πύργος” έτοιμος να καταρρεύσει, όπως η Σοβιετική Ένωση και το Ανατολικό Μπλοκ το 1989; Θα πέσει κι αυτή επειδή κατέληξε ένα μείγμα βάναυσης αδιαφορίας και γραφειοκρατικής ανικανότητας; Μια πιθανή απάντηση σ’ αυτό το καυτό ερώτημα θα μπορούσε να είναι ένα μερκελικού τύπου “ΝΟΧΙ”, δηλαδή και Ναι και Όχι, τουτέστιν μια παράταση της αβεβαιότητας.

Η Ευρώπη, η οικονομία της οποίας εισέρχεται ξανά σ’ ένα νέο κύκλο υποτονικής ανάπτυξης, βρίσκεται ενώπιον κρίσιμων καμπών στους επόμενους μήνες, όπως είναι το Brexit και οι Ευρωεκλογές, στις οποίες πιθανότατα θα καταγραφεί μια σημαντική άνοδος των ακροδεξιών και ευρωσκεπτικιστικών δυνάμεων. Αυτές οι δυνάμεις πλειοδοτούν σε δημαγωγία, λαϊκισμό, εκφοβισμό, διασπορά συνωμοσιοπαρανοϊκών σεναρίων και fake news, με πρώτο στόχο τους την ίδια τη Δημοκρατία. Πιστεύουν πως η Δημοκρατία, το Σύνταγμα, ο Φιλελευθερισμός και η Αριστερά γενικότερα δεν αποτελούν παρά “ανθρωπιστικές αδυναμίες”. Σύμφωνα με τους ίδιους οι νομικοί διακανονισμοί, το Σύνταγμα, ολόκληρος ο σύγχρονος ευρωπαϊκός νομικός πολιτισμός και τα ανθρώπινα δικαιώματα, μπορούν κάλλιστα να ποδοπατηθούν και να παραβιαστούν σύμφωνα με τα συμφέροντα του έθνους, του οποίου εμφανίζονται ως αυτόκλητοι υπερασπιστές, και με το “δίκαιο του ισχυρού”.

Οι ακροδεξιές δυνάμεις ανά την Ευρώπη χειραγωγούν ευάλωτες κοινωνικά ομάδες και χωρίς ιδιαίτερη παιδεία, που αισθάνονται ότι απειλούνται από την Παγκοσμιοποίηση, το νεοφιλελευθερισμό, τη διεθνιστική Αριστερά, αλλά και από την παρουσία μεταναστών και προσφύγων, οι οποίοι αποτελούν και τους προσφιλείς αποδιοπομπαίους τράγους. Κυρίως όμως η οικονομική ανασφάλεια, η φτώχεια και οι τεράστιες ανισότητες, που εντείνονται με την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, την απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων και την αποδιάρθρωση του Κοινωνικού Κράτους, δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για την εξάπλωση ακραίων ιδεολογιών, οι οποίες πλειοδοτούν σε ρατσισμό και μισαλλοδοξία, έχοντας αντίστοιχης ποιότητας εκπροσώπους. Άλλωστε, είναι γνωστό από την ιστορία, πως η εξαθλίωση φέρνει στην επιφάνεια τα αποβράσματα.

Στη σημερινή Ευρώπη αυτές οι ιδεολογίες, με την εθνολαϊκιστική ρητορική τους που στοχοποιούν πάντα τους πιο αδύναμους, σαγηνεύουν και αποπλανούν τμήματα του λαού, ενώ ο ανορθολογισμός που εκπέμπουν έχει παραλυτικές συνέπειες στην πολιτική. Αμφισβητούν ανοικτά τη Δημοκρατία και συνεπώς υπάρχει κίνδυνος παραίτησης από κάθε δυνατότητα θετικής δράσης για την κοινωνία.

Ωστόσο οι ψηφοφόροι της ακροδεξιάς, ακόμη και της εγχώριας Χρυσής Αυγής που αποτελεί μια ακραία εκδοχή ενός πανευρωπαϊκού φαινομένου, δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται με περιφρόνηση ή ελιτίστικα. Και προς αυτή την κατεύθυνση κινούνται απόψεις που υποστηρίζουν πως η αναλογική εκπροσώπηση οδηγεί στον κατακερματισμό, ο οποίος διευκολύνει την άνοδο του φασισμού. Πρόκειται ασφαλώς για υπεραπλουστευτικό σχήμα. Άλλωστε οι περισσότεροι ψηφοφόροι, ακόμη και οπαδοί της Χρυσής Αυγής, δεν είναι όλοι φασίστες που θέλουν να συμμετάσχουν στον “φασιστικό ακτιβισμό”, όπως το να δέρνουν μετανάστες και να καταστρέφουν γραφεία αντίπαλων πολιτικών κομμάτων. Είναι κυρίως αντιδραστικοί και ανασφαλείς ψηφοφόροι, που από τη μία θέλουν να εκφράσουν τη διαμαρτυρία τους και από την άλλη φοβούνται την άνοδο της Παγκοσμιοποίησης και του κοινωνικού φιλελευθερισμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε κάθε περίπτωση η άνοδος της ακροδεξιάς γενικότερα είναι σύμπτωμα και όχι η αιτία της σημερινής ευρωπαϊκής αβεβαιότητας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά τη σχετικά ανώδυνη περίοδο της “παιδικής χαράς” της δημιουργίας του Ευρώ και της δάνειας ανάπτυξης, πέρασε μια δύσκολη περίοδο “εφηβείας” εν μέσω κρίσης, και πρέπει επιτέλους να καταφέρει  να “ενηλικιωθεί”, ξεπερνώντας τις όποιες “παιδικές ασθένειές” της με θεραπεία, όχι απλά των συμπτωμάτων, αλλά και της ρίζας του προβλήματος, που είναι οι χαοτικές ανισότητες που δημιουργούνται από την άκριτη και ανεξέλεγκτη υιοθέτηση ενός ακραίου νεοφιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου.
Στις μέρες μας, αν ξύσεις μια ακροδεξιά ιδεολογία, που είναι στη βάση της συντηρητική και αντιδραστική -κατάλοιπο του ancient regime της προ-βιομηχανικής εποχής-, θα βρεις στο βάθος το φόβο και την ανασφάλεια που δημιουργούν στους περισσότερους πολίτες η ανεξέλεγκτη εξάπλωση ενός οικονομικού μοντέλου, το οποίο έχει στο επίκεντρο του τα συμφέροντα των ολίγων εις βάρος των κοινωνικών αγαθών, των συμφερόντων και της αξιοπρέπειας των πολλών. Ενός μοντέλου που βασίζεται στο τρίπτυχο: Ανισότητα, Προσωρινότητα, Φτώχεια. Ονομάζεται καπιταλισμός.