Η ψυχοκοινωνική υποστήριξη και φροντίδα των πληγέντων από τις φονικές πυρκαγιές αποτελεί μία πρόκληση για τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας και όλους τους εμπλεκόμενους κοινωνικούς φορείς. Όπως και στην έτερη περίπτωση ανθρωπιστικής κρίσης, αυτής των προσφύγων, πολλά από τα εργαλεία της παραδοσιακής ψυχιατρικής δεν έχουν εφαρμογή στην περίπτωση αυτή.

Δεν κατηγοριοποιούνται εύκολα στις διαγνωστικές κατηγορίες όπως στην κατάθλιψη ή το μετατραυματικό στρες και δεν αρκεί καμία φαρμακευτική αγωγή όταν για παράδειγμα ένα ηλικιωμένο άτομο με χρόνια προβλήματα θα δυσκολεύεται στην καθημερινότητα έχοντας χάσει στις φλόγες ιστορία που συνδέεται με την ταυτότητά του, έχοντας χάσει τα «χαρτιά» του αλλά και όσα ιατρικά ή άλλα μέσα διασφάλιζαν την αυτονομία του, όταν επαγγελματίες που στάθηκαν δίπλα στους πληγέντες νιώθουν τις δυνάμεις τους να τους εγκαταλείπουν και βιώνουν με έναν βασανιστικό τρόπο εικόνες καταστροφής και ιστορίες απώλειας να ζωνταντεύουν τις στιγμές χαλάρωσης, όταν οι εκπαιδευτικοί θα ετοιμάζονται για μια νέα σχολική χρονιά σε μια τοπική κοινότητα που θα θρηνεί τόσα θύματα, όταν οι συγγενείς όσο περνάει ο χρόνος θα συνειδητοποιούν το κενό της απώλειας τους. Ας μην ξεχνάμε εδώ και τα άτομα με αναπηρία που εν μέσω κρίσης, οι ανάγκες τους περνούν σε «δεύτερη μοίρα». Η διατήρηση της αυτονόμησης και η οριζόντια δράση με άξονα την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε κάθε επίπεδο είναι αναπόσπαστο στοιχείο των δράσεων που υλοποιούμε.

Έχουμε να αντιμετωπίσουμε πάρα πολλές και σύνθετες ανάγκες των ατόμων, με δεδομένη την ανεπάρκεια του συστήματος υπηρεσιών υγείας, ψυχικής υγείας και κοινωνικής προστασίας, ακόμα και πριν την οικονομική κρίση.

Η Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ) έθεσε άμεσα σε εφαρμογή ένα σχέδιο ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και θεραπευτικού σχεδιασμού που θα έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Πρώτο και κύριο, ακολουθώντας την εμπειρία των Κινητών Μονάδων Ψυχικής Υγείας σε έντεκα νησιά των Κυκλάδων, της ομάδας κατ’ οίκον παρέμβασης του Κέντρου Ημέρας Franco Basaglia και των ομάδων ψυχιατρικής υποστήριξης προσφύγων όπως υλοποιούνται με την υποστήριξη της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, η υποστήριξη θα παρέχεται από κλιμάκιο που θα έχει ως βάση το Κέντρο Υγείας  Ν. Μάκρης, θα στελεχώνεται από επαγγελματίες και εθελοντές των Κέντρων Ημέρας Αμαρουσίου και Αγ. Παρασκευής, θα διασυνδέεται μ’ όλες τις κοινοτικές και νοσοκομειακές ψυχιατρικές υπηρεσίες και θα έχει την δυνατότητα να παρέχει υπηρεσίες στο Κέντρο Υγείας ή αν χρειάζεται στον τόπο διαμονής του ατόμου, ακόμα και αν αυτός είναι η κατασκήνωση στην οποία φιλοξενείται προσωρινά. Αφήνουμε δηλαδή τους τέσσερις τοίχους του ιατρείου, της μονάδας και βρισκόμαστε δίπλα στο άτομο.

Ενισχύουμε τη φροντίδα ψυχικής υγείας στην Πρωτοβάθμια Περίθαλψη. Είμαστε δίπλα στο άτομο όχι μόνο γιατί δυσκολεύεται να έχει αλλιώς πρόσβαση στις υπηρεσίες, αλλά γιατί είναι τόσα τα επίπεδα των αναγκών που χρειάζεται μία δομημένη υποστήριξη και συνοδεία, όπως αυτή που θα λάβει απ’ άλλα δίκτυα αλληλεγγύης, φυσικά και αναδυόμενα. Δεύτερον, θα ακολουθεί την φιλοσοφία που θέτουν όλοι οι σχετικοί διεθνείς φορείς για την αντιμετώπιση κρίσεων, με προεξέχοντα τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, που θέλει να βλέπουμε τα άτομα που επλήγησαν από τις φωτιές όχι ως θύματα, αντικείμενα φιλανθρωπίας, που θα λάβουν ένα χτύπημα στην πλάτη και θα αφεθούν στην τύχη τους αλλά ως υποκείμενα δικαιωμάτων, ως άτομα που χρειάζονται υποστήριξη και σε κοινωνικό και σε ψυχολογικό επίπεδο για να επανακτήσουν και να ενδυναμώσουν τα μέσα που έχουν για να ανταπεξέρχονται των δυσκολιών.

Εδώ έγκειται η μεγάλη αλλαγή σε σχέση με την παραδοσιακή ψυχιατρική. Έχουμε στα χέρια μας κατάλληλη τεχνογνωσία και την συνεργασία έγκριτων διεθνών φορέων. Ενδεικτικά είναι θετικό ότι πλέον ο Οδηγός Πρώτων Βοηθειών Ψυχικής Υγείας του ΠΟΥ είναι μεταφρασμένος και στα ελληνικά («Συν-ειρμός» ΑμΚΕ Κοινωνικής Αλληλεγγύης, 2016). Η Ομοσπονδία Φορέων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και Ψυχικής Υγείας ΑΡΓΩ έθεσε από την πρώτη μέρα στη διάθεση του υπουργείου περισσότερους από 30 ειδικευμένους επαγγελματίες που ανήκουν σε κοινοτικές δομές ψυχικής υγείας σ’ όλη την Αττική. Τέλος, η παρέμβαση αυτή θα έχει διάρκεια τουλάχιστον ένα χρόνο με στόχο να δημιουργήσει προϋποθέσεις (π.χ. σύστημα παραπομπών, εκπαίδευση μη ειδικών κ.α.) ώστε να υπάρξει συνέχεια και μετά την συγκεκριμένη παρέμβαση. Βασικό μας μέλημα το να μη δημιουργήσουμε ένα «κοστοβόρο» παράλληλο και βραχύβιο σύστημα φροντίδας αλλά να ενισχύσουμε το υπάρχον σύστημα, ανιχνεύοντας ανάγκες και κενά που σχετίζονται με την παρούσα συνθήκη κρίσης ή και προϋπήρχαν αλλά γίνονται ακόμα πιο εμφανή στο «εδώ και τώρα».

Το συναισθηματικό μούδιασμα, η απώλεια του νοήματος, ο θυμός, ο φόβος είναι αναμενόμενα και σε μεγάλο βαθμό φυσιολογικά. Το ζητούμενο είναι να μπορέσουμε να βοηθήσουμε τους συμπολίτες μας να πολεμήσουν τον φόβο και την ανασφάλεια, να αντιμετωπίσουν την απόσυρση με δημιουργική, ανθρώπινη κινητοποίηση σε μια προσπάθεια να μπορέσουν να ξαναδώσουν νόημα στην ζωή τους, στις περιπτώσεις που έχασαν τα πάντα μέσα σ’ ένα απόγευμα. Στις κρίσεις, σε καταστάσεις που βιώνουμε έντονα ψυχοπιεστικά γεγονότα, έχουμε δει πολλές φορές πλέον ότι οι άνθρωποι δεν εμφανίζουν μόνο αναστάτωση, δυσκολία ή ασθένεια. Πολλές φορές, με το κατάλληλο πλαίσιο, την συνεργασία και το αίσθημα αλληλεγγύης εμφανίζονται και ισχυρότατες δυνάμεις θέλησης, αποφασιστικότητας, ανθεκτικότητας και εν τέλει δημιουργίας. Θα σταθούμε δίπλα σ’ αυτούς που τους πνίγει μια βουβή οδύνη και η ανάγκη να αντιμετωπίσουν την απελπισία.

* Παναγιώτης Χονδρός, Ψυχολόγος, Πρόεδρος ΕΠΑΨΥ, Γραμματέας Ομοσπονδίας ΑΡΓΩ
* Μιχάλης Λάβδας, Ψυχολόγος, Γραμματέας ΔΣ ΕΠΑΨΥ