Ώρα με την ώρα μακραίνουμε απ΄ όλα όσα θα μπορούσαν να μας γνωρίσουν τον αληθινό εαυτό μας . Κόβουμε τις  ρίζες μας, προδίδουμε την ιστορική μας μνήμη ( Δ.Πικιώνης)

Μνημείο: Η ετυμολογία της λέξης παράγεται από τη λέξη μνήμα. Η τελευταία προέρχεται από το ρήμα μιμνήσκω που σημαίνει θυμάμαι ή σύμφωνα με άλλη αντίληψη από το ρήμα μνάομαι-μνώμαι που εκτός από θυμάμαι, σημαίνει και σκέπτομαι.

Τα μνημεία προστατεύονται ως αυταξία για το κοινωνικό σύνολο, διατηρούνται  και προστατεύονται για  να «θυμίζουν», να «διηγούνται»  στις νεότερες γενιές, τα «έργα και τις ημέρες», τις αξίες ,τα επιτεύγματα ,τις πεποιθήσεις, τις παραδόσεις, του παρελθόντος.  Ως αποτυπώματα της ανθρώπινης ιστορίας είναι τα σπουδαιότερα τεκμήρια που διαθέτουμε , γύρω από την πολιτιστική ταυτότητα των ανθρώπων που οργάνωσαν την τη ζωή τους, στον συγκεκριμένο τόπο και χρόνο .

Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς λοιπόν, δεν αποτελεί αυτοσκοπό .Πρωταρχικός της σκοπός  είναι η διατήρηση της ιστορικής μνήμης  και τελικός  αποδέκτης είναι ο   άνθρωπος  και μάλιστα όχι τόσο  ο άνθρωπος του παρόντος ,όσο εκείνος  του μέλλοντος . Τα μνημεία μας ως πηγές αστείρευτης γνώσης και ανεξάρτητα από τα έθνη ή τις ομάδες που τα δημιούργησαν  , είναι αγαθά  αναντικατάστατα  και ως τέτοια , πρέπει να παραδοθούν  ανέπαφα στις μελλοντικές γενιές .

Παράλληλα τα πολιτιστικά αγαθά ,ως αντικείμενο αισθητικής απόλαυσης και πνευματικής ανάτασης , καλλιεργούν το πνεύμα και τις αισθήσεις, διδάσκουν ήθος ,αρετή, ομορφιά,  εμπλουτίζοντας σε νοήματα  την ανθρώπινη ύπαρξη, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα  και τον παιδευτικό χαρακτήρα της  προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς . Απαρτίζουν με άλλα λόγια το απαραίτητο εκείνο πολιτιστικό περιβάλλον, όπου ο άνθρωπος , ως ψυχοδιανοητικό όν και σε αρμονική συνύπαρξη με το φυσικό περιβάλλον , μπορεί να αναπτύξει   ολόπλευρα  μια ποιοτική ζωή .

Το ελληνικό κράτος είναι η  εξουσιαστική και ρυθμιστική  δύναμη που κατά κύριο λόγο προστατεύει  δηλαδή το σύνολο των πολιτιστικών αγαθών που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια και τούτο χάριν  του κοινωνικού συνόλου  που κατοικεί σ’αυτήν αλλά και χωριστά , του κάθε ανθρώπου που ανήκει στο κοινωνικό σύνολο ή έστω  έρχεται σ΄ επαφή με την συγκεκριμένη κληρονομιά.

Ο πρωτεύων αυτός ρόλος του κράτους δεν καταργεί ωστόσο την  σημασία του ρόλου των πολιτών , που εκτός των υποχρεώσεων  απολαμβάνουν  και δικαιώματα  συνδιαμορφώνοντας   το πολιτιστικό περιβάλλον  εκείνο , που  πρόκειται να παραδοθεί στις επερχόμενες γενιές.
Μέσα σε αυτό το σύγχρονο πλέγμα  των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εντάσσεται και το δικαίωμα του πολίτη  στο πολιτιστικό περιβάλλον  της ανθρωπότητας . Δικαίωμα  θεμελιώδες  που αποβλέπει  στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς , της ποιότητας ζωής , απαιτώντας νέες αντιλήψεις για την οικονομία, διαφορετικούς στόχους για την χωροταξία ,ώστε να μη θίγονται τα πολιτιστικά αγαθά,  επιβάλλοντας  μάλιστα την κρατική παρέμβαση , επί ιδιωτικών οικονομικών δραστηριοτήτων * .

H  τελευταία απόφαση του Υπουργείου  Υποδομών με την οποία εγκρίθηκε η  απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων  ως βέλτιστη λύση για την  ολοκλήρωση των εργασιών του Μετρό ,φανερώνει με τον πιο έκδηλο τρόπο, την απαξίωση των  υπευθύνων τόσο απέναντι στους νόμους και τις Διεθνείς Συνθήκες  αλλά κυρίως  απέναντι στο δικαίωμα και τη  θέληση των πολιτών της Θεσσαλονίκης και όλου του πολιτισμένου  κόσμου  που υπερπηδώντας   ψευτοδιλήμματα του τύπου Μετρό ή αρχαιότητες ,  είχε ήδη από το 2013  διατρανώσει με πλήθος κινητοποιήσεων  και τη συλλογή χιλιάδων υπογραφών ,την επιθυμία του να παραμείνουν και να αναδειχθούν  στη θέση όπου αποκαλύφθηκαν ,ακολουθώντας ανάλογα επιτυχή παραδείγματα  αρμονικής  συνύπαρξης  αρχαιοτήτων και μέσων μεταφοράς στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. 

Στο σταθμό Βενιζέλου όπως είναι γνωστό ήρθε στο φως κατά τις εργασίες του μετρό, ένα μοναδικό και ανεπανάληπτο  αρχαιολογικό σύνολο ∙η βυζαντινή Πομπηία κατά τον έγκριτο  Ιταλό βυζαντινολόγο  P.Odorico  που «εικονογραφεί» και  «διηγείται» την ιστορία της πόλης.  Πρόκειται για  το ιστορικό σταυροδρόμι ,η περίφημη  μέση  οδός  των βυζαντινών που  έρχεται σήμερα ,  ύστερα από 16 ολόκληρους  αιώνες , να επαληθεύσει   τις πηγές για την αδιάλειπτη συνέχεια της εμπορικής  χρήσης  της περιοχής  που διασώζεται μέχρι  σήμερα στο ίδιο σημείο .Ηταν ευκολότερο ,  αναφέρει ο Ιωάννης  Καμενιάτης στο Χρονικό για την άλωση της Κωνσταντινούπολης, να μετρηθούν οι κόκκοι της άμμου , παρά οι άνθρωποι κάθε εθνικότητας και χρώματος , που συνέρρεαν   στον πολυσύχναστο αυτό δρόμο.

Αυτή την “βυζαντινή  Πομπηία “της Θεσσαλονίκης , που ήρθε  ως «ευλογία» για την πόλη , η νεοεκλεγείσα  κυβέρνηση,  υποβαθμίζοντας τα πολιτιστικά αγαθά σε πεδίο άγριας οικονομικής εκμετάλλευσης σχεδάζει να μεταχειριστεί ως συναρμολογούμενα lego”,  υποστηρίζοντας  ότι, η κατά  χώρα  διατήρησή της  αποτελεί εμπόδιο για την ολοκλήρωση των εργασιών του Μετρό και την ανάπτυξη της πόλης.

Δυστυχώς με αποφάσεις  που θέτουν σε διακινδύνευση  την υπόσταση των μνημείων , συνεχίζεται  η ίδια  πολιτική που επικράτησε τις τελευταίες δεκαετίες στη χώρα μας  “ξεπάστρεύοντας  “ δίχως “έλεος” τον  φυσικό αρχαιολογικό κα αρχιτεκτονικό πλούτο της χώρας .  Αποδεικνύεται  καθημερινά  ότι  δεν έχει γίνει κτήμα της Πολιτείας ,το γεγονός ότι η προάσπιση και διαχείριση της φυσικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς ,αποτελεί μια από τις ισχυρότερες αξίες για το μέλλον των κοινωνιών και ταυτόχρονα , βασικός πυλώνας αειφορικής ανάπτυξης *. Καθόλου τυχαία όλες οι χώρες στην Ευρώπη από την δεκαετία του 1980 έχουν επιδοθεί σ’ ένα φοβερό ανταγωνισμό  στην προσπάθειά τους ν΄ αποκτήσουν πολιτιστικό περιβάλλον , ως κύριο στοιχείο  ,για την προσέλκυση όλων των άλλων ειδών κεφαλαίου.

Η ανάπτυξη της διαχείρισης του πολιτισμού  είναι ίσως η ο καλύτερος δείκτης  για τους τρόπους με τους οποίους μια κοινωνία κατανοεί , αξιοποιεί ,και εν τέλει  προστατεύει την πολιτιστική της κληρονομιά  ,απαντώντας πειστικά στις προκλήσεις και τις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής.
Στη χώρα μας  η πολιτισμική διαχείριση ,δεν αποτέλεσε μέχρι τώρα αντικείμενο συστηματικής μελέτης και ανάλυσης ,πόσο μάλλον εφαρμογής.

Ο αγώνας των πολιτών για την προστασία του αρχαιολογικού θησαυρού στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης , είναι αγώνας για τη διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης  κι ένα “ ηθικό  άλμα”  για την αναγέννηση της πόλης μας.

Γιούλη Ιεραπετριτάκη
ιστορικός-αρχαιολόγος ,Dr Παν/μίου Bologna

Βλέπε σχετικά
*Αλέξανδρος Τιμόθεος Καζανάς . «Η ποινική προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς»Διδακτορική διατριβή Θες/νίκη 2010
*Γιώργος Σκουλάς . «Το Δικαίωμα του Πολίτη στο Πολιτιστικό Περιβάλλον»Το Βήμα  των Κοινωνικών Επιστημών ,Τόμος ΙΕ΄,τεύχος 60/2011
*Ευγενία Μπιτσάνη .Πολιτισμική Διαχείριση& Περιφερειακή Ανάπτυξη»
Εκδόσεις  Διόνικος 2004