Το επιχείρημα που άκουσα από στόματος Τσακαλώτου έχει μια βάση: όταν δεν υπάρχουν θεσμοθετημένες τάσεις σ’ ένα κόμμα, κυριαρχεί πάντα η «τάση» του επικεφαλής, δηλαδή η αυλή του. (Το «αυλή» δεν το είπε ο Τσακαλώτος, αλλά υποθέτω πως αυτό εννοούσε.)

Αν έτσι έχει το ζήτημα, ποιο είναι το πρόβλημα με τις τάσεις του ΣΥΡΙΖΑ; Το πρόβλημα είναι ότι η κάθε μια τους είναι «παρεϊστικα» οργανωμένη. Μπορεί να μην υπάρχουν σ’ αυτές τις παρέες τυπικοί αρχηγοί, υπάρχουν όμως άτυποι, όπως υπάρχουν και «λοχαγοί» και «λοχίες». Οπότε, με τις αυλές δεν ξεμπερδεύει κανείς τόσο εύκολα.

Μιλώντας για τις τάσεις, πολλές φορές τα στελέχη τους παρουσιάζουν μια εξιδανικευμένη εικόνα, που απέχει παρασάγγας από την πραγματικότητα. Γιατί οι τάσεις του ΣΥΡΙΖΑ, όπως παλιότερα οι «συνιστώσες» του, δεν είναι σχολές πολιτικής σκέψης ή πολιτικά ρεύματα· είναι στην ουσία μηχανισμοί που υπηρετούν προσωπικές φιλοδοξίες. Αυτό αποδεικνύεται πολύ εύκολα, αν σκεφτεί κανείς ότι στην ίδια τάση ανήκουν συχνά (ή συμβάλλονται) στελέχη με πολύ διαφορετικές απόψεις και πολιτική συμπεριφορά.

Άλλωστε, τι είδους πολιτικό ρεύμα θα μπορούσαν να είναι «οι προεδρικοί» ή εκείνοι που είναι εντεταγμένοι σε ομάδες όπως «οι 6+6+»; Κακά τα ψέματα. Ο παραγοντισμός έχει προ πολλού παρεισφρήσει στην ελληνική Αριστερά -και ίσως την Αριστερά γενικότερα. Ας μην αμφισβητούμε τα προφανή και τα αυτονόητα …

Οι τάσεις του ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι καν αυτό που λέγαμε παλιότερα «φράξιες»· είναι κάτι ακόμα πιο προβληματικό. Οι «φράξιες» είχαν τουλάχιστον μια κάποια ιδεολογική συνοχή και μοιράζονταν τον ίδιο (κουτσό-στραβό) ηθικο-πολιτικό κώδικα. Εδώ μιλάμε για «συμμαχίες» χωρίς πραγματικό πολιτικό περιεχόμενο.

Ανάμεσα στα μέλη του ΣΥΡΙΖΑ υπάρχουν βέβαια ορισμένες εκλεκτικές συγγένειες. Για παράδειγμα, ορατές με γυμνό μάτι είναι οι ομάδες στελεχών που προέρχονται από τον πυρήνα του πάλαι ποτέ ΚΚΕεσ, του ΚΚΕ ή του ΠΑΣΟΚ. Αλλά αυτή η κατηγοριοποίηση δεν περιγράφει τις ποικιλώνυμες τάσεις, ούτε και σημαίνει τίποτε για τη μεγάλη πλειοψηφία των μελών, που μέχρι πρότινος δεν είχαν καμιά κομματική στράτευση.

Εδώ ακριβώς εντοπίζεται το πρόβλημα: οι τάσεις του ΣΥΡΙΖΑ δεν αντιστοιχούν σε πολιτικά ρεύματα. Αλλιώς θα ξέραμε ότι διαφέρουν προγγραμματικά. Πότε όμως ακούσαμε να προτείνει η «Ομπρέλα» και η «ΡΕΝΕ» κάτι διαφορετικό για την Παιδεία ή την Ανάπτυξη; Δεν αμφιβάλλω ότι υπάρχουν «απόψεις» και «κείμενα», αλλά συζήτηση που να δείχνει πολιτικο-ιδεολογική ζύμωση εντός των οργάνων δεν φαίνεται να υπάρχει. Οι αποφάσεις της. Κεντρικής Επιτροπής είναι συνήθως ομόφωνες και όταν δεν είναι σπανίως οι λόγοι είναι πολιτικοί.

Η ανάπτυξη πολιτικών ρευμάτων και η θεσμοθέτησή τους στο καταστατικό του ΣΥΡΙΖΑ θα ήταν ευχής έργον. Αναφερόμαστε όμως σε ρεύματα που έχουν συγκεκριμένες θεωρητικές αναφορές, επεξεργάζονται και να προβάλουν τις θέσεις τους συστηματικά και λειτουργούν συνθετικά στο πλαίσιο του κόμματος. Με αυτή τη λογική, διαβούλια, παραβούλια, και εκλεκτική σταυροδοσία δεν έχουν θέση στο κόμμα. Αντίθετα, θα πρέπει να περιμένει κανείς έντονο διάλογο -και ορατές διαφοροποιήσεις- σε ό,τι αφορά την επεξεργασία των προγραμματικών θέσεων.

Ο αντίλογος στο παραπάνω είναι ο εξής: μα καλά, δεν είναι τα πρόσωπα οι φορείς των διαφορετικών απόψεων, των θέσεων και των επεξεργασιών που θέλουμε, υγιώς σκεπτόμενοι, να υπάρχουν σε ένα σύγχρονο κόμμα της. Αριστεράς; Είναι πράγματι έτσι, αλλά υπάρχουν όρια. Όσες και όσοι συμφωνούν σε ένα συγκεκριμένο πολιτικό σχέδιο δεν είναι αξιολογικά ίδιοι, ούτε το ίδιο αξιόπιστοι. Που θα πει ότι δεν μπορεί να επιλέγονται τα μέλη των οργάνων με μόνο κριτήριο την τάση στην οποία ανήκουν.

Ούτε μπορεί οι «ποσοστώσεις» της οποιασδήποτε μορφής να παρακάμπτουν την εμπειρία, τη συνέπεια λόγων και έργων, την κινηματική ιστορία και το πολιτικό ήθος εν ονόματι ενός άρρωστου «πλουραλισμού». Γιατί οσάκις συμβαίνει αυτό οι πολιτικές λειτουργίες εκφυλίζονται.

Το ρεζουμέ της ιστορίας είναι ότι οι τάσεις του ΣΥΡΙΖΑ στη σημερινή τους μορφή σε ένα και μόνο ένα πράγμα κατατείνουν: την υποβάθμιση της πολιτικής λειτουργίας του και τελικά τον κατακερματισμό του. Με φατρίες και αρχηγίσκους δεν φτιάχνεται όμως καινούργιος κόσμος. Οι συνειδητοποιημένοι πολίτες έχουν άλλες, πολύ διαφορετικές, απαιτήσεις.