Στις 22 Ιανουαρίου 2015 ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ανακοίνωσε το «Διευρυμένο Πρόγραμμα Αγοράς Περιουσιακών Στοιχείων» που θα διαρκούσε από τον Μάρτιο του 2015 μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2016. Το πρόγραμμα είναι ευρέως γνωστό ως Ποσοτική Χαλάρωση, συνολικού ύψους 1,1 τρις. Ευρώ, ήτοι 60 δις μηνιαίως. Στόχος της συγκεκριμένης «μη συμβατικής πολιτικής» της Ε.Κ.Τ ήταν η τόνωση του ευρωπαϊκού πληθωρισμού ο οποίος βρίσκεται στα κατώτερα ιστορικά επίπεδα και η ταυτόχρονη ενδυνάμωση της πραγματική οικονομίας μέσω της παροχής ρευστότητας από τις τράπεζες προς το επιχειρηματικό περιβάλλον.  

Ένα πρόγραμμα … επίκλησης στο φαντασιακό

Με την Ποσοτική Χαλάρωση η ΕΚΤ έχει δηλώσει ότι είναι έτοιμη να αγοράσει μεγάλο μέρος κρατικού και ιδιωτικού χρέους στη δευτερογενή αγορά. Κατά μια έννοια αυτό ισοδυναμεί με «τύπωμα» χρήματος παρακάμπτοντας το ίδιο το καταστατικό της που απαγορεύει τέτοιου είδους πρακτικές. Η ΕΚΤ μέσω της επίκλησης του φαντασιακού ήλπιζε ότι οι πωλητές των ομολόγων αυτών θα χρησιμοποιούσαν τα χρήματα που θα τους έδινε για να αγοράσει τους τίτλους αυτούς, σε παραγωγικές επενδύσεις οι οποίες θα τόνωναν την πραγματική οικονομία και θα έδιναν ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη, την απασχόληση και τον πληθωρισμό.

Η ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα

Η πολιτική της Ποσοτικής Χαλάρωσης υιοθετήθηκε αρχικά ως πρακτική από την Κεντρική Τράπεζα της Ιαπωνίας το 2001 σε μια προσπάθεια να αποφύγει την παγίδα ρευστότητας και την ύφεση που είχε διέλθει ολόκληρη τη δεκαετία του 1990 η Ιαπωνική οικονομία. Την ίδια κίνηση πραγματοποίησαν τόσο η FED το 2008 με ένα πρόγραμμα συνολικού ύψους 4,5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, όσο και η Κεντρικής Τράπεζα της Αγγλία από το 2009 έως το 2012 συνολικού ποσού 375 δις. λιρών, μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας συστημικής οικονομικής κρίσης.

Δυστυχώς οι ανωτέρω τρεις προσπάθειες των Κεντρικών Τραπεζών δεν έφεραν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Άλλες περισσότερο και άλλες λιγότερο βοήθησαν την κατάσταση των οικονομιών τους αλλά όχι στο βαθμό που ανέμεναν. Για να στεφθεί με απόλυτη επιτυχία μια τέτοια πρακτική θα πρέπει η ρευστότητα που στέλνει η Κεντρική Τράπεζα, μέσω την αγοράς ομολόγων, στις επιχειρήσεις και τις τράπεζες να μετατραπεί είτε σε επενδύσεις από τις πρώτες είτε σε νέα δάνεια από τις δεύτερες. Κατά μια έννοια ο εκάστοτε τραπεζίτης κάνει επίκληση στο φαντασιακό ώστε οι τράπεζες και οι επιχειρήσεις να φερθούν ηθικά και να διοχετεύσουν την ρευστότητα εκεί που πρέπει. Δυστυχώς αυτό δεν επετεύχθη σε καμία των περιπτώσεων στο βαθμό που επιθυμούσαν οι κεντρικοί τραπεζίτες ώστε να δοθεί η κατάλληλη ώθηση στην οικονομία.

Η κυρίαρχη θεωρία του καπιταλισμού σημειώνει ότι για να ελέγχεις τις συνέπειες του θα πρέπει να ελέγχεις τα επιτόκια. Δηλαδή, σε μία άνοδο της οικονομίας η Κεντρική Τράπεζα θα πρέπει να αυξήσει τα επιτόκια ενώ σε μια ύφεση της οικονομία θα πρέπει να μειώσει τα επιτόκια. Ωστόσο, με την τελευταία ανακοίνωση της η ΕΚΤ προχώρησε στη μείωση του βασικού επιτοκίου στο 0% από 0,05%, γεγονός που σημαίνει ότι το όπλο της μείωσης του επιτοκίου ήταν άσφαιρο.

Έτσι ο Super Mario (Ντράγκι) αποφάσισε να δοκιμάσει το μη συμβατικό μέτρο της Ποσοτικής Χαλάρωσης στην Ε.Ε.. Το αποτέλεσμα όμως δεν θα μπορούσε να ξεφύγει και να διαφοροποιηθεί από τα σχεδόν αποτυχημένα ιστορικά προηγούμενα. Ο ευρωπαϊκός τραπεζικός τομέας ως «ηλεκτρική σκούπα ρουφάει» τη ρευστότητα που παρέχει η ΕΚΤ διοχετεύοντας την κατά το πλείστον στις χρηματαγορές. Με αυτόν τον τρόπο είτε ανεβαίνουν οι τιμές των χρηματοοικονομικών τίτλων δημιουργώντας νέες «φούσκες» και αφήνοντας την πραγματική οικονομία να «στεγνώνει» από τη ρευστότητα είτε επιστρέφονται πίσω στην ΕΚΤ καλύπτοντας τις υποχρεώσεις των τραπεζών. Αντίστοιχα ευρωπαϊκές επιχειρήσεις οι οποίες απολαμβάνουν την ρευστότητα της ΕΚΤ δε δείχνουν ιδιαίτερο ζήλο να επενδύσουν καθώς γνωρίζουν ότι η εφαρμοζόμενη εγχώρια λιτότητα πιέζει την ζήτηση, την κατανάλωση και την κερδοφορία σε πολύ χαμηλά επίπεδα.

Ποσοτική Χαλάρωση στην υπηρεσία των πολιτών

Με αφορμή την δυστυχώς για τους ευρωπαίους πολίτες αποτυχημένη«μη συμβατική» πολιτική, αρκετοί οικονομολόγοι αντιπρότειναν προς την ΕΚΤ κάτι ακόμα πιο ρηξικέλευθο και «μη συμβατικό». Την επονομαζόμενη Ανθρώπινη Ποσοτική Χαλάρωση (QE4P). Δεκαεννέα οικονομολόγοι διεθνούς φήμης απέστειλαν στους Financial Times επιστολή κάλεσμα προς την ΕΚΤ να υιοθετήσει μια εναλλακτική πρακτική Ποσοτικής Χαλάρωσης που υπηρετεί τον απλό ευρωπαίο πολίτη. Μάλιστα η τόλμη της υφιστάμενης πρότασης ήταν τόσο μεγάλη όπου φτάνει στο σημείο να αναφέρει ότι είναι καλύτερο από το να χρηματοδοτεί η ΕΚΤ τις χρηματοπιστωτικές αγορές μέσω του νέου χρήματος, να παρασχεθούν 175€ μηνιαίως σε κάθε Ευρωπαίο πολίτη για 19 μήνες, όσο διαρκή το πρόγραμμα, τα οποία θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν ώστε να καλύψουν τα χρέη τους. Μια τέτοια πρακτική θεωρούν ότι θα ήταν ευνοϊκότερη για την ανάταση της οικονομίας απ’ ότι το πρόγραμμα που εξήγγειλε η ΕΚΤ. Ανάλογη είναι (helicopter money) και η πρόταση που έχει κάνει ο Ελβετικός Οργανισμός Εμπορίου, ώστε η Κεντρική Τράπεζα να διανείμει 1000 CHF σε κάθε Ελβετό πολίτη ώστε να ενδυναμώσει την ζήτηση.

Ωστόσο ο κορμός της πρότασης της  Ανθρώπινη Ποσοτική Χαλάρωση αποτελεί εφικτή και εφαρμόσιμη λύση, που μπορεί να ενισχύσει τη ζήτηση και την οικονομία πολύ άμεσα. Εγκαταλείπει τη λογική των χρηματοοικονομικών προϊόντων και θέτει στο επίκεντρο την πραγματική οικονομία. Ένα νέο σχέδιο Marshal που θα πηγάζει όμως μέσα από τις δομές της ΕΕ μέσω της αρμονικής συνεργασίας της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και την Ε.Κ.Τ.. Ανάλογη πρόταση έχει καταθέσει και ο Jeremy Corbyn στην Βρετανία. Στην προκειμένη περίπτωση όμως η Ευρώπη διαθέτει τους κατάλληλους μηχανισμούς καθώς η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων αποτελεί την ισχυρότερη επενδυτική τράπεζα στον κόσμο με debt capacity άνω των 600 δις.. H ΕΚΤ θα αγοράζει ομόλογα από την ΕΤΕ, και με τη ρευστότητα που θα αποκτά θα χρηματοδοτεί σε ολόκληρη την Ευρώπη επενδυτικά σχέδια ενεργειακών, τεχνολογικών και μεταφορικών υποδομών, κοινωνικής οικονομίας, πράσινη ανάπτυξης και μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας δίνοντας ώθηση στην πραγματική οικονομία.