Επειδή ορισμένοι ενοχλήθηκαν σφόδρα από τη ματαίωση της εκδήλωσης της ισραηλινής πρεσβείας για την εβραϊκή λογοτεχνία στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη, ματαίωση που έγινε μετά από παρέμβαση της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εκδοτών Βιβλιοπωλών, του Συλλόγου Βιβλιοπωλών Εκδοτών Αθήνας και Περιχώρων και Συλλόγων Φοιτητών,

επειδή οι ενοχληθέντες «ξεφάντωσαν» στα social media, χαρακτηρίζοντας «φασίστες», «ακροδεξιούς», «αντισημίτες», «δήθεν δημοκράτες», «περιθωριακούς που δεν έχουν σχέση με το βιβλίο», όσους/ες συμμετείχαν στην ειρηνική διαδήλωση διαμαρτυρίας, που οδήγησε στη ματαίωση, επειδή το Κεντρικού Ισραηλητικό Συμβούλιο Ελλάδος παρομοίασε τους διαμαρτυρόμενους με «τους ναζί που θριαμβολογούσαν για το κάψιμο των βιβλίων», αλλά κατά τα άλλα κωφεύει για τα βαρύτατα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και τις θηριωδίες που διαπράττει το Ισραήλ εναντίον ενός ολόκληρου λαού, ανάλογες με αυτές που υπέστησαν οι Εβραίοι από τους ναζί,

επειδή ευθύνες για ό,τι συνέβη φέρουν οι διοργανωτές της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου, μερικές επισημάνσεις μήπως και όλοι αυτοί που προκαλούν επικοινωνιακό θόρυβο, αντιληφθούν τι συμβαίνει γύρω τους, μια και ζούμε σε μια εποχή, στην οποία ο πολιτισμός γίνεται συχνά πεδίο σύγκρουσης ιδεών, αξιών και συμφερόντων και το ερώτημα εάν μια πολιτιστική εκδήλωση μπορεί, ή πρέπει να ματαιωθεί για πολιτικούς λόγους, δεν είναι καθόλου θεωρητικό.

Πρώτον, δεν υπάρχει ουδέτερος πολιτισμός.

Ο πολιτισμός δεν μπορεί να διαχωριστεί από τις υλικές συνθήκες παραγωγής του, τους φορείς που τον προβάλλουν και το πολιτικό μήνυμα που εκπέμπει.

Αν μια εκδήλωση χρηματοδοτείται, ή προβάλλεται από ένα φορέα, όπως το κράτος του Ισραήλ, που ασκεί πολιτικές εθνοκάθαρσης, κατηγορείται από τον ΟΗΕ για γενοκτονία των Παλαιστινίων και ο ηγέτης του διώκεται για εγκλήματα πολέμου από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, τότε η αποδοχή της εκδήλωσης ισοδυναμεί με ανοχή, αν όχι συνενοχή.

Δεύτερον, το να δίνεται δημόσιο βήμα σε μισαλλόδοξες φωνές, στο βαθμό που η ισραηλινή πρεσβεία εκπροσωπεί το κράτος του Ισραήλ, ακόμη και με «πολιτιστικό» μανδύα, όπως μια εκδήλωση με θέμα «Μεταβαλλόμενα τοπία της Εβραϊκής Λογοτεχνίας», κανονικοποιεί το μίσος.

Ή για να το πω διαφορετικά: ο κατηγορούμενος για ειδεχθείς πράξεις, ο φερόμενος ως δολοφόνος εμφανίζεται με «κοστούμι και γραβάτα» σε συνάντηση διανοουμένων για να δείξει πόσο καλλιεργημένος είναι και ο ίδιος.

Τρίτον, κανείς από όσους/ες επιδίωξαν τη ματαίωση της εκδήλωσης, διακατέχεται από μίσος εναντίον του ισραηλινού λαού και γενικότερα των Εβραίων.

Απόδειξη αυτού είναι ότι στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου πραγματοποιήθηκαν άλλες δύο παρουσιάσεις βιβλίων εβραίων συγγραφέων, του ισραηλινού Αβισάι Νιρ Κοέν και του ισραηλίτη Ανδρέα Ασσαέλ και μια συζήτηση για «το διηνεκές του εβραϊκού τραύματος», χωρίς κανείς να διαμαρτυρηθεί και πολύ περισσότερο να προβεί σε οποιαδήποτε ενέργεια ματαίωσης.

Τέταρτον, η διαμαρτυρία είναι και αυτή ελευθερία έκφρασης.

Προφανώς η ελευθερία της έκφρασης δεν πρέπει να εξαρτάται από τη δημοφιλία, ή την πολιτική ορθότητα μιας άποψης.

Η ματαίωση μιας εκδήλωσης, ωστόσο, μέσα από τη συλλογική, δημόσια διαμαρτυρία, χωρίς βία,  είναι θεμιτή πολιτική πράξη.

Δεν είναι λογοκρισία να λέει τμήμα της κοινωνίας, που δεν αποτελεί μειοψηφία, «όχι» σε αυτό που θεωρεί επιζήμιο, όπως δεν είναι λογοκρισία μια απεργία, ή μια διαδήλωση.

Αλήθεια, όλοι αυτοί που είναι στην πραγματικότητα μια μειοψηφία, που ενοχλήθηκαν από τη ματαίωση και «ξεφάντωσαν» στα social media, γιατί δεν διαμαρτυρήθηκαν το 2022, όταν, με αφορμή την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένης της κυβέρνησης Μητσοτάκη, ακύρωσαν τις προγραμματισμένες εμφανίσεις των Μπαλέτων Μπολσόι;

Γιατί σιώπησαν εκκωφαντικά;

Πέμπτον, δεν είναι μόνο το περιεχόμενο, αλλά και το πλαίσιο που έχει σημασία.

Όταν λ.χ. ένας καλλιτέχνης, ένας δημιουργός μιλά για «ειρήνη», αλλά η εκδήλωση πατρονάρεται από ένα πολεμοκάπηλο χορηγό, υπάρχει μια αντίφαση.

Η τέχνη για να είναι αληθινή, δεν μπορεί να αγνοεί τον πολιτικό περίγυρο.

Στο παρελθόν υπήρξαν δημιουργοί, διανοούμενοι που αξιοποίησαν το βήμα που τους δόθηκε, ακόμα και από συστημικούς φορείς, για να πουν αλήθειες που ενόχλησαν. Πιστεύει, ωστόσο, κανείς ότι σε μια εκδήλωση για την εβραϊκή λογοτεχνία, υπό την αιγίδα της ισραηλινής πρεσβείας, που υπερασπίζεται τη γενοκτονική πολιτική της κυβέρνησης Νετανιάχου, θα μπορούσε να ειπωθεί κάτι για τα εγκλήματα κατά των Παλαιστινίων;

Να γίνει έστω μια αναφορά σε λογοτεχνικά κείμενα που έχουν γραφεί από ισραηλινούς συγγραφείς και αναφέρονται σε αυτό το θέμα;

Ρητορικό το ερώτημα, αυτονόητη η απάντηση.

Κοντολογίς, η ματαίωση δεν ήταν μια πράξη φίμωσης, λογοκρισίας, απαγόρευσης ή αποκλεισμού.

Η ματαίωση της εκδήλωσης ήταν μια πράξη υπεράσπισης της δημοκρατίας και της αξιοπρέπειας.

Ήταν μια κραυγή αγωνίας για ό,τι συμβαίνει στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη.

Άλλωστε και στο παρελθόν το κράτος του Ισραήλ προσπάθησε να προβάλλει μια  «πολιτιστική εικόνα» μέσω καλλιτεχνικών περιοδειών, θεάτρου, μουσικής κ.ά., ώστε να αποσπάσει την προσοχή από την κατοχή και την καταπίεση των Παλαιστινίων.

Η εκστρατεία BDS (Boycott, Divestment, Sanctions), που είχε την υποστήριξη πολλών διανοουμένων και καλλιτεχνών (Κεν Λόουτς, Ρότζερ Γουότερς, κ.ά.), πέτυχε ακυρώσεις εκδηλώσεων ως μέσο πολιτικής πίεσης.

Ανάλογα τη δεκαετία του ΄80, πολλοί καλλιτέχνες (Μπομπ Ντύλαν, Πίτερ Γκάμπριελ, Τρέισυ Τσάπμαν, κ.ά.) είχαν αρνηθεί να εμφανιστούν στη Νότια Αφρική, ή να συνεργαστούν με νοτιοαφρικανικούς οργανισμούς, θεωρώντας ότι κάτι τέτοιο θα «ξέπλενε» το καθεστώς απαρτχάιντ.

Ήταν ένα ιστορικό παράδειγμα ματαίωσης πολιτιστικών εκδηλώσεων για λόγους ηθικής και αλληλεγγύης.

Για τον ίδιο λόγο χιλιάδες διαδηλωτές αυτές τις μέρες στη Βασιλεία της Ελβετίας, φωνάζοντας συνθήματα όπως «Israel is a killer state», «No applause for genocide», «Free Palestine», διαμαρτύρονται για τη συμμετοχή του Ισραήλ στον τελικό της Eurovision.

Το μήνυμα είναι σαφές.

Δεν μπορείς να προβάλλεις τέχνη για «ειρήνη» όταν ασκείς πολιτικές γενοκτονίας σε βάρος ενός λαού.

*Ο Παύλος Νεράντζης είναι δημοσιογράφος και παραγωγός ντοκιμαντέρ, διδάκτωρ του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ, συγγραφέας του βιβλίου «Η αλήθεια βομβαρδίζεται. Τα ΜΜΕ και ο πόλεμος με το βλέμμα ενός πολεμικού ανταποκριτή», εκδ. Παπαζήση.