Διαβάζοντας τα δημοσιεύματα του σημερινού τύπου κάποια χρόνια μετά, ιστορικοί και αναλυτές θα διαπιστώνουν ένα κυρίαρχο συγκλονιστικό γεγονός. Στις αρχές του 21ου αιώνα θα λένε: ξανά οι “οι άνθρωποι της θάλασσας” κατέκλυσαν την Ελλάδα, την Ιταλία και τις χώρες της Ευρώπης. Νησιά της Μεσογείου μετατράπηκαν σε νεκροταφεία παιδιών, γυναικών και ηλικιωμένων (21.000 θαμμένοι στη Λαμπεντούζα, 3.000 στα νησιά του Αιγαίου).

Ένα μοναδικό στη σύγχρονη ιστορία μεταναστευτικό κύμα που επιφανειακά αποδίδεται στις αιματηρές συρράξεις στη Μέση Ανατολή και κυρίως στο πόλεμο που μαίνεται στη Συρία. Παρόμοιες αιτίες αναζητούν οι ιστορικοί για τους άλλους “ανθρώπους της θάλασσας” που ακολουθώντας τον αντίθετο δρόμο αποίκισαν τα βόρεια παράλια της Αιγύπτου, της Κύπρου και της Παλαιστίνης τον 13ο π.Χ. αιώνα.

Η πλειοψηφία τους εικάζεται ότι ήταν Έλληνες της Μυκηναϊκής εποχής, απομεινάρια της πτώσης της Τροίας ή κοινωνικών εξεγέρσεων και τοπικών συγκρούσεων στον ελλαδικό χώρο. Φαίνεται ότι σε αντίθεση με τους άλλους λαούς της Ευρώπης, εμείς απλά ανταποδίδουμε σήμερα τη φιλοξενία, 3.200 χρόνια αργότερα.
 
Η ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής στη σύγχρονη ιστορία της, δηλαδή μετά το 1919, όπου έχουμε τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και το μοίρασμα της περιοχής ανάμεσα στους Άγγλους και τους Γάλλους, κατακλύζεται από σειρά συρράξεων. Ποτέ δεν γνώρισε ειρήνη. Σε κάποια γωνιά της, η φλόγα του πολέμου, είτε ως εθνικό-απελευθερωτικό κίνημα, είτε ως φυλετική διαμάχη, είτε ως σύγκρουση ανάμεσα στο παραδοσιακό και το σύγχρονο, οδηγούσε σε μεγάλες κοινωνικές και πολιτικές ανακατατάξεις.

Οι εγχώριες πολιτικές δυνάμεις, επηρεαζόμενες καθοριστικά από θρησκευτικές αντιλήψεις και ευρισκόμενες σταθερά υπό την πίεση των ξένων συμφερόντων, λόγω της ύπαρξης του πετρελαίου, άλλαζαν διαρκώς τις προτεραιότητές τους σχετικά με τη διαμόρφωση της περιοχής. Γι’ αυτό και στη Μέση Ανατολή η κατάσταση έμεινε για πολλά χρόνια ρευστή, ενώ ακόμη και τα σύνορα των κρατών -όχι μόνο της Παλαιστίνης- αμφισβητούνταν. Από την επιδίωξη για τη δημιουργία του Ενιαίου Ανεξάρτητου Αραβικού Κράτους, φθάσαμε στην πολυδιάσπαση της περιοχής. Ωστόσο, ποτέ δεν είχαμε τέτοιο κύμα μετανάστευσης. Τι είναι λοιπόν αυτό που το προκάλεσε σήμερα;
 
Η πρόσφατη αιτία είναι η φρίκη που βιώνουν οι κάτοικοι των περιοχών αυτών από το Ισλαμικό Κράτος, το οποίο αποτελεί πλέον έναν καλά οργανωμένο στρατό επιδιδόμενο σε σφαγές και  συστηματικά εγκλήματα. Επίσης, απειλή αποτελεί η  υποστήριξη του Ισλαμικού στρατού από κοινωνικές δυνάμεις, οι οποίες αντιλαμβάνονται τη δράση τους ως αντίσταση στην πολιτική της Δύσης και όχι ως καταστροφή των κοινωνιών τους.

Οι «άνθρωποι της θάλασσας» πνίγονται, μένουν για χρόνια σε στρατόπεδα, πλατείες και πάρκα, πυροβολούνται στα σύνορα κάποιας μακρινής ξενοφοβικής χώρας, ενώ λίγοι απ’ αυτούς ενσωματώνονται σταδιακά. Αυτοί που μένουν στις χώρες τους ζουν με το φόβο και την αβεβαιότητα. Οι χώρες αυτές οδηγούνται σε βαθύ κοινωνικό και οικονομικό μαρασμό. Όταν το 2013 επισκέφθηκα τη Δαμασκό στο πλαίσιο μιας διεθνούς ειρηνιστικής αποστολής, δεν είδα ανθρώπους στους δρόμους, δεν είδα μαγαζιά ανοιχτά, δεν είδα ίχνος κανονικότητας. Πού και πώς ζούσαν άραγε οι άνθρωποι αυτοί;
 
Ωστόσο, μας έχει διαφύγει ακόμη ένας σημαντικός λόγος για τα μεγάλα μεταναστευτικά κύματα από τη Μέση Ανατολή. Η ραγδαία αύξηση της τιμής των τροφίμων συνεχίζει να ασκεί εξαιρετικά μεγάλη πίεση στην περιοχή λόγω της εξάρτησής της κατά 60% από τις διεθνείς αγορές και της μεγάλης αστικοποίησης (περίπου 60%), της ανεργίας και της φτώχειας (50 εκ. άνθρωποι ζουν με $2 την ημέρα). Αν η περιορισμένη πρόσβαση μεγάλου μέρους του πληθυσμού στα βασικά αγαθά συντέλεσε στις εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης, ο ίδιος λόγος υπό συνθήκες πολέμου και αποκλεισμού είναι πλέον καθοριστικός για τις τελευταίες εξελίξεις. Για παράδειγμα, στη Συρία ο πληθωρισμός στα τρόφιμα, το 2013, έφθασε στο 150%, ενώ η εσωτερική αγορά τροφίμων έχει συρρικνωθεί κατά 70%.
 
Όσον αφορά τις προτεραιότητες της Δύσης, ουσιαστικά το προσφυγικό δεν ήταν (και δεν είναι) θέμα για άμεση λύση, εφόσον επτά σύνοδοι κορυφής πραγματοποιήθηκαν χωρίς κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Όπως προτεραιότητα δεν ήταν και η ειρήνευση στη Συρία, εφόσον η πολλά υποσχόμενη συνάντηση στη Βιέννη με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων μερών αναβάλλονταν για πάνω από πέντε χρόνια. Τα τελευταία γεγονότα με το τρομοκρατικό χτύπημα στην καρδία της Γαλλίας επιβάλλουν πλέον για την Ευρώπη αλλαγή προτεραιοτήτων.

Διότι τώρα η τρομοκρατία και ο Ισλαμικός στρατός, που και οι πολιτικές της Δύσης έθρεψαν, αναδεικνύεται καταλύτης ανεξέλεγκτων και απροσδόκητων εξελίξεων στην Ευρώπη. Διότι αδίκως αλλά μοιραία, ο πόνος για το χαμό των ομοεθνών παιδιών είναι βαθύτερος από τον πόνο για τον χαμό των άλλων! Γιατί κηρύσσουμε ημέρα πένθους, και σωστά κάνουμε, για τους 150 νεκρούς στο Παρίσι, αλλά λίγο-πολύ αδιαφορούμε για τις 21.000 στη Λαμπεντούζα και τις 3.000 στο Αιγαίο.
 
Η Ευρώπη καλείται να αντιμετωπίσει πλέον τα αδιέξοδα που και η ίδια δημιούργησε. Και η απάντησή της θα είναι καθοριστικής σημασίας. Αντιμετωπίζεται η τρομοκρατία μόνο με περισσότερη αστυνόμευση, κλείσιμο των συνόρων, μεγαλύτερες επεμβάσεις στις χώρες της Μέσης Ανατολής και τελικά με παραβίαση των βασικών μας ελευθεριών, όπως και μετά την 11 Σεπτεμβρίου; Ή γίνεται στροφή στις πραγματικές αιτίες; Στη ειρηνική επίλυση των πολεμικών συρράξεων, στην επίλυση του παλαιστινιακού, στη μη-επεμβατική πολιτική της Δύσης και συνεπώς στη απομόνωση των εξτρεμιστικών στοιχείων, τόσο σε Δύση, όσο και Ανατολή;
 
Εκ του αποτελέσματος, η πολιτική της Δύσης στο Αφγανιστάν, στο  Ιράκ, στη Συρία και στην ευρύτερη περιοχή, καθώς και η συνειδητή επιλογή για την μη επίλυση του Παλαιστινιακού αποδεικνύεται παντελώς αποτυχημένη, κοντόφθαλμη και καταστροφική, τόσο για τις χώρες αυτές, όσο και για μας. Καιρός να γίνει η στροφή στη βάση της αντίληψης, ότι εν τέλει η τρομοκρατία γεννάει το προσφυγικό και όχι το προσφυγικό την τρομοκρατία.
 
* Πολιτικός επιστήμονας ειδικευμένη στην σύγχρονη ιστορία της Μ. Ανατολής και μέλος της «Κοινωνίας Πρώτα»