Ο βραβευμένος Λίβυος συγγραφέας Hisham Matar γνωρίζει από πρώτο χέρι για τι είναι ικανό το απάνθρωπο καθεστώς του Μουαμάρ Καντάφι. Σε ηλικία 20 ετών, όταν ήταν εξόριστος στο Λονδίνο, ο αντιφρονών πατέρας του απάχθηκε στο Κάιρο και μεταφέρθηκε στη φυλακή Αμπού Σαλίμ της Τρίπολης. Ο ίδιος μετέτρεψε τις εμπειρίες του σε βιβλίο, περιγράφοντας τη ζωή στη Λιβύη και τις προοπτικές της χώρας του. Αυτό είναι και το θέμα συνέντευξης που παραχώρησε στο γερμανικό περιοδικό Spiegel.

Ads

Όταν ξεκίνησαν οι διαδηλώσεις στη Λιβύη, δημιουργήσατε ένα είδος αίθουσας σύνταξης ειδήσεων στο διαμέρισμά σας στο Λονδίνο. Με τι ασχολείστε σε αυτή;

Είναι ένα δίκτυο φίλων, Λίβυων της εξορίας. Κάνουμε δεκάδες κλήσεις την ημέρα στη Λιβύη. Προσπαθούμε να συλλέξουμε, να επαληθεύσουμε και να δημοσιοποιήσουμε μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων. Οι γιατροί κυρίως αποτελούν πολύ καλές πηγές πληροφόρησης, καθώς είναι συνηθισμένοι στο να κρατούν συναισθηματική απόσταση από τα πράγματα.

Πώς είναι το κλίμα ανάμεσα στους φίλους σας;

Κατά τις πρώτες τρεις μέρες υπήρχε μεγάλο άγχος για το τι επρόκειτο να συμβεί. Όταν πλέον τα πράγματα άρχισαν να κινούνται με γρήγορους ρυθμούς, οι προσδοκίες και οι ελπίδες μας αναπτερώθηκαν. Τώρα, το μοναδικό ερώτημα που παραμένει είναι: πόσο καιρό ακόμα θα πάρει έως ότου ο Καντάφι αποχωρήσει και πόσοι άνθρωποι ακόμα θα χάσουν την ζωή τους.

Σε ποια χρονική στιγμή βεβαιωθήκατε ότι αυτό θα ήταν το τέλος του Καντάφι;

Το συνειδητοποίησα το περασμένο Σάββατο, όταν η Βεγγάζη ήταν ολοκληρωτικά κάτω από τον έλεγχο των διαδηλωτών. Ήταν ένα κομβικό σημείο. Πρόκειται για την πρωτεύουσα της ανατολικής Λιβύης και ήταν ανέκαθεν η πιο πολιτικά ενεργή περιοχή της χώρας.

Η οικογένειά σας έφυγε από την Λιβύη όταν ήσασταν 15 ετών. Μετακομίσατε στο Κάιρο και αργότερα σπουδάσατε στο Λονδίνο. Ο πατέρας σας, διπλωμάτης και επιχειρηματίας, απήχθη και φυλακίστηκε από το καθεστώς Καντάφι το 1990. Τι ρόλο έχει παίξει ο Καντάφι στην εξέλιξη της ζωής σας;

Μου έκλεψε τον πατέρα μου, φυλάκισε τους συγγενείς μου, σκότωσε πολλούς φίλους μου. Είναι εχθρός μου. Αλλά πέρα απ’ ό, τι προκάλεσε σε μένα προσωπικά, κράτησε πίσω μια ολόκληρη χώρα και ανάγκασε τον λαό της Λιβύης να ζει σε μια μόνιμη κατάσταση τρέλας. Στα μάτια μου είναι ένα είδος εφιάλτη για τη Λιβύη, από τον οποίο μόλις τώρα αρχίζω να ξυπνάω.

Ένας εφιάλτης που έμοιαζε να μην έχει τέλος…

Όλοι εξεπλάγησαν από τα γεγονότα, ακόμα και άνθρωποι που είχαν περάσει ολόκληρη τη ζωή τους μελετώντας την Λιβύη. Αλλά μόλις ξεκίνησαν οι διαδηλώσεις, ήταν εκπληκτικό πόσο αναμενόμενες τελικά ήταν. Το ένιωσα στις φωνές των Λίβυων που γνώριζα όλη μου τη ζωή. Ακούγονταν διαφορετικοί, σαν να μην είχαν πλέον μια αλυσίδα στο λαιμό τους. Ο Καντάφι ήταν ένα άτομο από το οποίο όλοι υποφέραμε. Είμαστε όλοι ενωμένοι εξαιτίας όσων περάσαμε από αυτόν.

Τι σκεφτήκατε όταν είδατε κυβερνήσεις της Δύσης το 2003 να ανακοινώνουν συνεργασίες με τον Καντάφι και να τον πλησιάζουν από τότε;

Ένιωσα αηδιασμένος. Εξάλλου δεν μιλάμε για μια φτωχή αφρικανική χώρα που χρειάζεται επειγόντως χρήματα από τη Λιβύη και γι’ αυτό παραβλέπει την δικτατορία. Μιλάμε για την Ευρώπη και τις Η.Π.Α., τις πιο πλούσιες περιοχές στον κόσμο. Όταν παραβλέπουν τέτοιου είδους γεγονότα, σε κάνουν να χάνεις την πίστη σου στην ανθρωπότητα.

Η Δύση βοήθησε στην παράταση της δικτατορίας;

Δεν έχω καμία αμφιβολία γι’ αυτό. Αλλά αυτό κάνει την επανάσταση ακόμα πιο αξιέπαινη. Δεν ήταν μόνο αυτός ο τρομερός δικτάτορας με όλα τα χρήματα του κόσμου, αλλά επιπλέον είχε και διεθνή έγκριση. Και παρ’ ολ’ αυτά το κάναμε. Και αυτό μας δίνει μια βαθιά αίσθηση αυτοπεποίθησης.

Θα γυρίσετε πίσω στη Λιβύη, ώστε να διαδραματίσετε κάποιο ρόλο σε μια νέα μελλοντική δημοκρατία;

Δεν ξέρω. Είμαι συγγραφέας και οι καλλιτέχνες βοηθούν την κοινωνία με το να είναι πιστοί στην τέχνη τους, όχι στην πολιτική. Ως πολίτης θα μπορούσα να βρω έναν τρόπο να παίξω έναν ρόλο. Ανυπομονώ να έρθει η μέρα που θα δω την χώρα μου και τους δικούς μου ανθρώπους ξανά.

Πιστεύετε ότι ο πατέρας σας είναι ακόμα ζωντανός;

Έχω πολλές ελπίδες. Όταν ολοκληρωθεί η επανάσταση, ο αδελφός μου και εγώ θα αρχίσουμε να τον ψάχνουμε. Αλλά αυτή τη στιγμή δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Για πολλούς Λίβυους υπάρχει μια συλλογική και μια προσωπική ιστορία σε αυτά τα γεγονότα. Και η προσωπική ιστορία πρέπει να περιμένει.

Τι θα ακολουθήσει στη συνέχεια;

Αυτό που μου δίνει ελπίδα είναι ο τρόπος με τον οποίο ο κόσμος αυτό-οργανώνεται. Πολύ γρήγορα ίδρυσαν επιτροπές φροντίζοντας οι ίδιοι την διαχείριση των προμηθειών και των υποδομών. Όταν οι διαδηλωτές έπιασαν αιχμάλωτους 18 μισθοφόρους στην Βεγγάζη, τους παρείχαν τροφή και ένδυση, φρόντισαν για την ιατρική τους περίθαλψη, φύλαξαν τα διαβατήριά τους και κάλεσαν δικηγόρο.

…Αντί να πάρουν εκδίκηση.

Τέτοιου είδους πράξεις με γεμίζουν ελπίδα. Αυτή η επανάσταση δεν έχει να κάνει μόνο με την απομάκρυνση του Καντάφι, αυτό είναι ένα από τα ζητούμενα. Αυτό που συμβαίνει εδώ είναι ότι οι Λίβυοι ανακαλύπτουν εκ νέου τι σημαίνει να είναι ένας λαός και μία κοινωνία. Οι Επαναστάσεις δεν σχετίζονται με αρνητικές εκδηλώσεις. Δεν μπορείς να κάνεις επανάσταση απλώς για να απομακρύνεις, να διώξεις, να ξεφορτωθείς κάτι ή κάποιον. Πρέπει να αναφέρεσαι σε τι επιθυμείς να δημιουργήσεις. Οι Λίβυοι προσπαθούν να κάνουν πραγματικότητα ένα ιδανικό το οποίο ονειρεύονταν για πολύ καιρό. Η φυγή του Καντάφι είναι απλώς το μέσο για να μπει ένα τέλος.

Τι θα συμβεί όταν θα έχει πλέον αποχωρήσει;

Το μέλλον της Λιβύης πρέπει να ενέχει στο DNA του την επανάσταση. Η φύση της επανάστασης είναι ειρηνική, κανείς δεν υποστηρίζει συγκεκριμένα ιδεολογικά και θρησκευτικά συνθήματα. Πρόκειται για την ελευθερία, για το να ζεις με αξιοπρέπεια και ασφάλεια. Η Λιβύη είναι μια ιδιαίτερα μετριοπαθής χώρα, είναι ανοιχτή στον υπόλοιπο κόσμο.

Τι θα πρέπει να συμβεί με τους υποστηρικτές και τους συνεργάτες του καθεστώτος;

Θα πρέπει να λογοδοτήσουν. Όμως η εκδίκηση δεν οδηγεί σε απόδοση δικαιοσύνης. Ποτέ μου δεν ευχήθηκα εκδίκηση, ούτε καν για τους ανθρώπους που βασάνισαν τον πατέρα μου. Νιώθω ανακούφιση, όταν ακούω άλλους ανθρώπους, που πέρασαν πολλά, να λένε ότι ήταν ένα φρικτό καθεστώς αλλά δεν θα πρέπει να πληρώσουμε όλους με το ίδιο νόμισμα. Η Λιβύη θα χρειαστεί να μπει σε μια μακρά διαδικασία επούλωσης, που θα βασίζεται στην βούλησή της όλο αυτό να μην ξανασυμβεί. Έχουμε ήδη δει ότι οι διαδηλωτές χαιρετίζουν τις ενέργειες κρατών που σταμάτησαν τις διπλωματικές σχέσεις με τον Καντάφι τις προηγούμενες μέρες. Και όλοι γνωρίζουμε για πόσο καιρό τον στήριζαν στο παρελθόν, αλλά υπήρξαν πολύ λίγες επικρίσεις.

Πιστεύετε ότι μια Επιτροπή Αλήθειας θα μπορούσε να είναι μια λύση;

Ναι, έχω ήδη μιλήσει με φίλους στη Νότια Αφρική για το θέμα αυτό. Χρειαζόμαστε μια βαθιά πνευματική και ψυχολογική συνειδητοποίηση αυτής την εθνικής τρέλας, όπως έκανε η Γερμανία μετά τον Χίτλερ. Ο Καντάφι δεν είναι Χίτλερ, αλλά η σύγκριση με το γερμανικό παράδειγμα μας βοηθά να κατανοήσουμε την δική μας πραγματικότητα. Είναι διαφορετικό από την ιταλική εμπειρία, όπου ο Μουσολίνι εκδιώχθηκε, έγιναν μερικές δίκες και μετά προχώρησαν παρακάτω. Δεν υπήρξε ποτέ ουσιαστικά μια συνολική αντιμετώπιση της παρελθούσας ιταλικής ψύχωσης.

Στο μυθιστόρημά σας «Στη Χώρα των Ανδρών» γράφετε για μια οικογένεια που ζει στο καθεστώς Καντάφι. Πότε να περιμένουμε ένα βιβλίο σας για την επανάσταση;

Η τέχνη ανταποκρίνεται στα πολιτικά γεγονότα με πολύ αργούς ρυθμούς. Ρωτήστε με πάλι σε είκοσι χρόνια.