Σπυρίδων Γ. Πλουμίδης,  «Ο ήχος των εν Ύδρα». Ο Πόρος κατά την Ελληνική Επανάσταση (1821-1831), εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2020, σελ. 190.

Ο εξειδικευμένος στην ιστοριογραφία και αξιόπιστος εκδοτικός οίκος Παπαδήμα, κυκλοφόρησε το βιβλίο του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Σπυρίδωνα Πλουμίδη για την συμμετοχή του Πόρου στον επαναστατικό αγώνα του 1821. Πρόκειται για μια μικρή αλλά ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα μονογραφία, καθώς αναδεικνύει άγνωστες πτυχές της επαναστατικής έκρηξης των ημερών εκείνων, σε μια όχι και τόσο πλούσια σύγχρονη βιβλιογραφία για το 21.

Στην περίπτωση των νησιών του Αιγαίου, έγιναν συνειδητές προσπάθειες καθιέρωσης δημοκρατικών θεσμών ευθύς με την έναρξη του Αγώνα. Μετά την Ύδρα, τις Σπέτσες, τα Ψαρά και τη Σάμο ακολούθησαν αμέσως η Κάσος με επικεφαλής τον πλοίαρχο Θεόδωρο Κανταρτζόγλου και εν συνεχεία όλα σχεδόν τα νησιά του Αιγαίου, Κάρπαθος, Χάλκη, Πάτμος, Νίσυρος, Κάλυμνος, Λέρος, Τήνος, Πόρος Στην Τήνο η επανάσταση ξεκινά στις 20 Απριλίου, όταν «ο λαός της Τήνου εξαγριωθείς δια την απαγχόνισιν του Πατριάρχου, ανεπέτασε την σημαίαν της επαναστάσεως, της Μπαντιέρας της ελευθερίας, όπως την αποκαλούσαν οι Τήνιοι Φιλικοί»[1]. Η επανάσταση στον Πόρο, στην οποία αναφέρεται διεξοδικά και με ακρίβεια, χρησιμοποιώντας ανέκδοτες πηγές ο Πλουμίδης, άρχισε με πρωταγωνιστές τους Χριστόδουλο και Γεώργιο Μέξη, τον Γεώργιο Κριεζή ή Κοκογιώργη και στον Σπυρίδωνα Μαρκέλλο από την Αίγινα- – όλο το Αιγαίο, μετά τις ειδήσεις από το Μωριά, βρέθηκε αμέσως μέσα στην επαναστατική δίνη των ημερών.

Και ήταν ένας ποριώτης καπετάνιος εκείνος που οδήγησε το καράβι που έγινε αιτία να ξεκινήσει η επανάσταση στην Καλαμάτα και να γίνει η πόλη αυτή ή πρώτη μαζί με τα Καλάβρυτα και το Αίγιο πόλη του Μωριά που έπεφτε στα χέρια των Ελλήνων επαναστατών.

Όλα ξεκίνησαν από ένα τέχνασμα του Παπαφλέσσα, που εκείνες τις συγκλονιστικές μέρες βρισκόταν στην Πολιανή Μεσσηνίας. Ο Βοεβόδας της Καλαμάτας Σουλεϊμάν Αρναούτογλου πληροφορήθηκε στα μέσα Μαρτίου για ύποπτες κινήσεις μεταφοράς όπλων και πυρομαχικών, καθώς ο Νικήτας Σταματελόπουλος  και ο Αναγνωσταράς είχαν οργανώσει την προμήθεια του φορτίου οπλισμού που είχαν στείλει οι φιλικοί με πλοίο από τη Σμύρνη, μετά από συνεννόηση που είχαν με τον Παπαφλέσσα. Επρόκειτο για μια σκούνα, όπως σημειώνει ο Πλουμίδης, που είχε ναυλώσει ο ίδιος ο Παπαφλέσσας, ιδιοκτησίας του Σπυρίδωνα Μάνεση από τον Πόρο και είχε ξεκινήσει από τη Σμύρνη με καπετάνιο τον επίσης Ποριώτη, νεαρό 23 ετών, Χριστόδουλο Μέξη (σ. 95-97).

Ας κάνουμε εδώ μια παρέκβαση. Ο Παπαφλέσσας είχε αποσπάσει και από τον Πετρόμπεη την άδεια εκτελωνισμού του φορτίου, καθιστώντας τον εμμέσως υπεύθυνο σε περίπτωση αποκάλυψης των όπλων[2]. Το πλοίο βρισκόταν αγκυροβολημένο στο λιμάνι του Αρμυρού. Η μεταφορά έγινε αντιληπτή από τις τουρκικές αρχές, καθώς συνοδευόταν και από ενόπλους και ο Αρναούτογλου ζήτησε εξηγήσεις, καλώντας τους στην Καλαμάτα.

Ο Αναγνωσταράς ισχυρίστηκε πως μετέφεραν λάδι, αλλά φυσικά δεν έγινε πιστευτός. Ο Αρναούτογλου υποκρίθηκε πως πίστεψε τη δικαιολογία, αλλά ωστόσο ενημέρωσε τον καϊμακάμη της Τρίπολης Μεχμετ Σαλήχ πως οι Ελληνες συγκεντρώνουν όπλα και ταυτόχρονα έδωσε εντολή στους Τούρκους της Καλαμάτας να ετοιμάζονται να αποχωρήσουν προς Τρίπολη, ενώ είχε ήδη ζητήσει από τις αρχές Μαρτίου από τον Πετρόμπεη να στείλει ενόπλους να προστατέψουν την πόλη, καθώς κινδύνευε από επιθέσεις ληστών και η δική του μικρή φρουρά που την αποτελούσαν 150 άντρες δεν επαρκούσε.

Ο Αρναούτογλου έστειλε σχετικό μήνυμα στον Πετρόμπεη, ενώ στις Κιτριές βρίσκονταν συγκεντρωμένοι οι οπλαρχηγοί και περίπου 2000 ένοπλοι, οι οποίοι με επικεφαλής τον Κολοκοτρώνη κατέλαβαν θέσεις έξω από την πόλη της Καλαμάτας που είχε κυκλωθεί και από τις δυνάμεις του Παπαφλέσσα και του Νικηταρά. «Την δε επιούσαν (22 Μαρτίου) μετά διαφόρους γενομένας συνελεύσεις ενεκρίθη τέλος πάντων να γίνη η έναρξις της αποστασίας την 25η Μαρτίου».

Καθώς είχαν αποκλειστεί οι δρόμοι για την Τρίπολη, ο Αρναούτογλου αναγκάστηκε στις 23 Μαρτίου να παραδοθεί, καθώς έμπαιναν στην πόλη οι Μανιάτες του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, του Μούρτζινου, του Κουμουνδουράκη και άλλων πολλών, καθώς «ηνούντο μετ΄αυτού άπασαι της Λακωνίας αι στρατιωτικαί επισημότητες». Έτσι, 23 Μαρτίου 1821, απελευθερωνόταν η Καλαμάτα, η πρώτη μεγάλη πόλη που έπεφτε στα χέρια των επαναστατών, σχεδόν ταυτόχρονα με τα Καλάβρυτα και τη Βοστίτσα. Η Ελληνική Επανάσταση εξαπλώνονταν ταχύτατα.

Την ίδια μέρα, 23 Μαρτίου, τελέστηκε πανηγυρική δοξολογία, πιθανόν στο Ναό των Αγίων Αποστόλων ή στον ναό του Τιμίου Προδρόμου (Αγιάννη) [3], στην οποία χοροστάτησαν 24 ιερείς και ενώ χτυπούσαν χαρμόσυνα οι καμπάνες, οι αγωνιστές ορκίστηκαν, ευλογήθηκαν οι επαναστατικές σημαίες και συγκροτήθηκε αμέσως μετά η Μεσσηνιακή Σύγκλητος, με επικεφαλής τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, ο οποίος ονομάστηκε Αρχιστράτηγος των Σπαρτιατικών Δυνάμεων. Η Σύγκλητος διά του αρχιστρατήγου της απηύθυνε την ίδια μέρα, στις 23 Μαρτίου, Προειδοποιήσεις εις τα Ευρωπαϊκάς Αυλάς, το πρωτότυπο της οποίας βρίσκεται σήμερα στα αρχεία του Βρετανικού Υπουργείου των Εξωτερικών και για πρώτη φορά δημοσιεύθηκε στην Ελλάδα στις 20 Αυγούστου του 1821, στην εφημερίδα της Καλαμάτας Σάλπιγξ Ελληνική.

Η προκήρυξη αυτή έλεγε, ανάμεσα στα άλλα: «άπαντες πνέομεν πνοήν ελευθερίας. αντηχή ο αήρ το γλυκύτατον όνομα της ελευθερίας. εν ενί λόγω απεφασίσαμεν, ή να ελευθερωθώμεν, ή να αποθάνωμεν. τούτου ένεκεν προσκαλούμεν επιπόνως την συνδρομήν και βοήθειαν όλων των εξευγενισμένων Ευρωπαϊκών γενών»[4].

Η εργασία του Πλουμίδη έχει και μια άλλη σημαντική πλευρά, πλην εκείνης της επαναστατικής έκρηξης στον Πόρο: την αμερικανική ανθρωπιστική βοήθεια που στάλθηκε τότε στο Μωριά και στα νησιά, ένα ζήτημα όχι και τόσο καλά μελετημένο (σ. 121-136).

Η επέτειος των 200 χρόνων από τον Αγώνα πέρασε σχεδόν στη σιωπή, αλλά μένουν οι καλές εργασίες να μας την θυμίζουν και να μας την παρουσιάζουν σαν μια παγκόσμια και όχι μόνον ελληνική υπόθεση.

[1] Γεωργίου Νικ. Αμιράλη, Η συμβολή της Τήνου εις την απελευθέρωσιν του γένους, Δήμος Τήνου, Αθήναι 1972, σ. 30-31.

[2] Γιάννη Αναπλιώτη, Η Καλαμάτα στο χορό της ιστορίας, Δίφρος, Αθήνα 1963, σ. 226-235. Πρβλ. Βασιλείου Δημ. Πατριαρχέα, Δίπτυχον της Εθνεγερσίας. Ιστορικόν και φιλολογικόν, Αθήναι 1972, σ. 98-102.

[3] Σπύρου Μελά, «Η Καλαμάτα αφετηρία της Επαναστάσεως του 21 στην κυρίως Ελλάδα», Μεσσηνιακά, 2 (1969-1970), σ. 7-12.

[4] Αναλυτικά στο Απόστολου Διαμαντή, Η Ελληνική Επανάσταση του 1821. Η ηγεσία, τα γεγονότα, η ιστοριογραφία, Ηρόδοτος (υπό εκτύπωση).