«Μια ηθική Ευρώπη δεν θα αφήσει την Ελλάδα να αιμορραγεί»

Η Ελλάδα έχει καταδικαστεί από το σύνολο του Ευρωπαϊκού πολιτικού κόσμου για τα τεράστια ελλείμματά της. Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Jean-Claude Trichet δήλωσε ότι «καμία κυβέρνηση ή κράτος δεν μπορεί να περιμένει από εμάς οποιαδήποτε ειδική μεταχείριση». Ωστόσο, ο Trichet δεν κατάφερε να διαπιστώσει ότι εδώ και καιρό υπάρχουν δύο σταθμά – στην πραγματικότητα 2 συνθήκες του Μάαστριχτ, μία για τις μεγάλες και ισχυρές χώρες και μια άλλη για τις μικρότερες και λιγότερο ισχυρές. Όταν η Γαλλία ξεπέρασε το όριο του 3%, υπήρξαν αυστηρές προφορικές δηλώσεις, ελάχιστες ουσιώδεις αντιδράσεις όμως.

Βέβαια, ο Trichet μπορεί να υποστηρίξει ότι υπάρχει μια διαφορά μεταξύ αυτού που έχει κάνει η Ελλάδα και αυτών που έχουν κάνει οι πολλές άλλες χώρες που έχουν παραβιάσει τα όρια του Μάαστριχτ. Υπάρχει μια διαφορά μεγέθους. Υπάρχει, όμως, και μια διαφορά στην ευθύνη και τις συνέπειες. Το μεγάλο έλλειμμα της Ελλάδας έχει περιπλοκές για το μέλλον των πολιτών της Ελλάδας, αλλά όχι για τη σταθερότητα του ευρώ – αντίθετα με ένα παρόμοια μεγάλο έλλειμμα εκ μέρους μίας από τις μεγάλες χώρες.

Επιπλέον, ένα μεγάλο μέρος του ελλείμματος της Ελλάδας είναι αποτέλεσμα της παγκόσμιας ύφεσης, η οποία δεν είναι έργο της Ελλάδας. Παρόλα αυτά, η παγκόσμια κρίση αποκάλυψε όντως τα βαθιά ριζωμένα δομικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, η οποία έχει επιδεινωθεί επιπλέον κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 ετών υπό την ηγεσία της προηγούμενης κυβέρνησης. Δυστυχώς, οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν συγκεράσει τα προβλήματα της Ελλάδας. Οι δηλώσεις τους έχουν εκτοξεύσει τα επιτόκια που καλείται να πληρώσει, κάνοντάς το περισσότερο δύσκολο για την Ελλάδα να αντιμετωπίσει τα ελλείμματά της.

Αντ’ αυτού, θα έπρεπε να έχουν καλωσορίσει τις προσπάθειες της νέας κυβέρνησης της Ελλάδας. Τουλάχιστον, έχει αποκαλύψει τους ανειλικρινείς υπολογισμούς των προκατόχων της. Όπως οι τράπεζες των ΗΠΑ, θα μπορούσε να προσπαθήσει να συνεχίσει να λειτουργεί με ένα σύστημα ανειλικρινών υπολογισμών, ελπίζοντας ότι δεν θα «πιαστεί». Αλλά, ο νέος πρωθυπουργός της Ελλάδας, Γιώργος Παπανδρέου, έχει υπάρξει πάντα υπέρ της τίμιας και διαφανούς διακυβέρνησης. Η Ευρώπη θα έπρεπε να βοηθάει έναν τέτοιο ηγέτη κι όχι να του κάνει τη ζωή πιο δύσκολη.
Η Ελλάδα είναι μεταξύ των φτωχότερων στην ευρωπαϊκή οικογένεια. Μέρος της βάσης της επιτυχίας του ευρωπαϊκού εγχειρήματος είναι μια αίσθηση κοινωνικής αλληλεγγύης, η οποία περιλαμβάνει την παροχή βοήθειας στους φτωχότερους εταίρους. Όταν δημιουργήθηκε το ευρώ, πολλοί οικονομολόγοι εξέφρασαν την ανησυχία για την έλλειψη της σταθερότητας-αλληλεγγύης των κεφαλαίων. Αν η Ευρώπη είχε αναπτύξει ένα καλύτερο πλαίσιο αλληλεγγύης και σταθερότητας, τότε τα ελλείμματα στην περιφέρειά της θα ήταν μικρότερα.

Η οικονομική ύφεση συχνά επηρεάζει όσους βρίσκονται στην περιφέρεια πολύ περισσότερο – είναι τα θύματα των αποτυχιών των γειτόνων τους. Πρόκειται για κοινή σοφία ότι όταν οι ΗΠΑ φτερνίζονται, το Μεξικό κρυολογεί, αλλά πιο πρόσφατα αυτό το οικείο απόφθεγμα έχει αλλάξει: Το Μεξικό τώρα παθαίνει πνευμονία.
Μέρος της αιτίας για την επιτυχία της «μοναδικής αγοράς» της Αμερικής είναι ότι υπάρχει η αίσθηση της κοινωνικής συνεκτικότητας και ένας μεγάλος ομοσπονδιακός προϋπολογισμός για να την υποστηρίζει: όταν ένα τμήμα της χώρας αντιμετωπίζει δυσκολίες, οι ομοσπονδιακές δαπάνες μπορούν να στραφούν προς τη βοήθεια των τμημάτων που χρήζουν ανάγκης.

Καθώς η Ευρώπη δεν διαθέτει ακόμα ένα πλαίσιο συνολικού προϋπολογισμού που να μπορεί να απευθυνθεί όπου εμφανίζεται αδυναμία στην Ε.Ε., θα έπρεπε τουλάχιστον να υιοθετήσει την αρχή «ου βλάψεις». Η ανακοίνωση της ΕΚΤ ότι δεν πρόκειται να αποδεχτεί τα ελληνικά ομόλογα ως εγγύηση μπορεί να είναι αντιπαραγωγική. Η ανάθεση κρίσεων εκ μέρους της ΕΚΤ για την αξιοπιστία των ελληνικών ομολόγων στους οίκους αξιολόγησης θα είναι περισσότερο από ανεύθυνη, θα είναι κατακριτέα. Η ανάθεση αποτελεσματικής ρυθμιστικής υπευθυνότητας στους οίκους αξιολόγησης είναι εν μέρει ο λόγος που ο κόσμος βρίσκεται σήμερα σε αυτό το χάλι και οι οίκοι αξιολόγησης έχουν αποδειχθεί πολύ ελαττωματικοί – υποβαθμίζοντας το ρίσκο των υποστηριζόμενων από υποθήκες ασφαλειών, αλλά αναβαθμίζοντας το ρίσκο ορισμένων κυρίαρχων χρεών.

Ενώ η οικονομία της Ευρώπης είναι ακόμη ανίσχυρη, ένας υπερβολικά ταχύς περιορισμός των ελλειμμάτων του προϋπολογισμού της θα μπορούσε να οδηγήσει την Ελλάδα σε μια βαθιά ύφεση. Οι προσαρμογές θέλουν πάντα το χρόνο τους και είναι πάντα επώδυνες. Η Ευρώπη θα έπρεπε να αναπροσδιορίζει τους βραχυπρόθεσμους στόχους προϋπολογισμού που θέτει για την Ελλάδα με όρους δομικού ελλείμματος – ποιο θα ήταν το έλλειμμα αν η χώρα είχε κατορθώσει να πετύχει πλήρη απασχόληση. Τα πρόσφατα χρόνια, ακόμα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έχει αναμορφώσει τους περισσότερους στόχους προϋπολογισμού για τις περισσότερες χώρες με όρους πρωταρχικού ελλείμματος – δίχτυ συμβατικών πληρωμών χρέους, αναγνωρίζοντας ότι σε ρευστές χρηματοπιστωτικές αγορές συνεπάγονται ότι οι συμβατικές πληρωμές χρέους δεν μπορούν στην πραγματικότητα να ελεγχθούν αποκλειστικά από τη χώρα.

Η Ε.Ε. θα έπρεπε και θα μπορούσε να φανεί υποστηρικτική απέναντι στην ειλικρίνεια και την ακεραιότητα της παρούσας ελληνικής κυβέρνησης και τις προσπάθειές της όχι μόνο να ελέγξει τον προϋπολογισμό, αλλά να ενισχύσει τη διαφάνεια όλου του συστήματος και να περιορίσει τη διαφθορά. Η Ε.Ε. μπορεί να προχωρήσει περαιτέρω: ιδρύματα όπως η Ευρωπαϊκή Επενδυτική Τράπεζα μπορεί να αναλάβει αντι-παρελκυστικές επενδύσεις στη χώρα, για να αντισταθμίσει τις αντιπληθωριστικές επιπτώσεις των περικοπών του προϋπολογισμού. Η Ευρώπη πρέπει να δείξει ότι θα σταθεί πίσω από την Ελλάδα, όπως το ΔΝΤ παρέχει υποστηρικτικά κεφάλαια σε αναπτυσσόμενες χώρες. Η παροχή τέτοιας υποστήριξης μπορεί να ελαττώσει τα επιτόκια και να καταστήσει πιο εύκολο για τη χώρα την επίτευξη ισορροπίας στον προϋπολογισμό. Η ΕΕ, το ευρώ και η προϋπόθεση της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης βρίσκονται υπό έλεγχο ξανά.

Η Ε.Ε., το ευρώ και η βάση συλλογισμού της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης δοκιμάζονται για άλλη μια φορά. Το μέτρο της Ευρώπης δεν θα περιλαμβάνεται στη σκληρότητα των όσων λέει ή των ενεργειών της, αλλά στο πνεύμα της καλής διάθεσης και της αλληλεγγύης που δείχνει καθώς βοηθά το γείτονά της.

Και η Αμερική έχει ελλείμματα άνευ προηγουμένου, όπως και πολλές χώρες ανά τον κόσμο. Όπως ο Ομπάμα, έτσι και ο Παπανδρέου κληρονόμησε μια οικονομική κατάσταση που δεν ήταν δικό του έργο. Οι προκάτοχοι και των 2 έκαναν λάθη κολοσσιαίων διαστάσεων. Οι προκάτοχοι και των 2 κρατούσαν ανειλικρινή βιβλία – ο Μπους, ωστόσο, ωχριά στη σύγκριση με τον προκάτοχο του Παπανδρέου. Και οι δύο εκλέχτηκαν υποσχόμενοι την αλλαγή και έφεραν νέες βάσεις ειλικρίνειας και διαφάνειας στην κυβέρνηση. Και οι δύο συμβίβασαν τα αρχικά τους οράματα εξαιτίας της επιτακτικότητας της οικονομικής κατάστασης που αντιμετώπισαν.

Για χάρη της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και δημοκρατίας, η Ευρώπη πρέπει να στηρίξει τις προσπάθειες του Παπανδρέου με κάθε τρόπο που μπορεί, και να μην γυρίσει την πλάτη της στους ανθρώπους της Ελλάδας που πρέπει να πειστούν ότι η υποστήριξη των μέτρων λιτότητας της κυβέρνησης είναι προς το συμφέρον όλων.

Άρθρο του βραβευμένου με Νόμπελ οικονομολόγου Joseph Stiglitz για την εφημερίδα Guardian