Λόγω επικαιρότητας προσθέστε και την Ιταλία. Μιας κι όλα αυτά είναι αχταρμάς ας δούμε τα «υλικά» του αρχίζοντας με τον Αριστοτέλη.

Θυμίζω πως το 2016 είχε ανακηρυχτεί από την UNESCO ως έτος του Αριστοτέλη επ’ ευκαιρία των 2.400 ετών από τη γέννησή του.

Στην Αθήνα έγινε συνέδριο στο οποίο συμμετείχε και η Διεθνής ομοσπονδία Φιλοσοφικών Εταιριών (FISP – International Federation of Philosophical).

Κατά τα λοιπά.

Σχολεία, ΤΕΙ, ΑΕΙ, Δήμοι και βέβαια τα πολυφωνικά μας ΜΜΕ έκαναν δεκάδες (ίσως και εκατοντάδες) αφιερώματα με πολλές ώρες τηλεοπτικού χρόνου.

Γράφτηκαν εκατοντάδες άρθρα και γενικώς η Ελλάδα τίμησε τον Αριστοτέλη τονίζοντας τη σπουδαιότητα του φιλοσοφικού του στοχασμού για τα δημόσια πράγματα αλλά και πολλά άλλα ζητήματα.

Στα Λύκεια έγιναν ομαδικές εργασίες και βραβεύτηκαν οι 10 καλύτερες. Μέχρι και η Βουλή έκανε ειδική συνεδρίαση. Θα αναρωτηθείτε πότε έγιναν όλα αυτά; Εντάξει, ΔΕΝ έγιναν αλλά δεν φτάνει ότι έγινε συνέδριο που τελούσε υπό την αιγίδα κοτζάμ Προέδρου της Δημοκρατίας;

Στη συνέχεια δεν θα αναφερθώ στο έργο του Αριστοτέλη. Δυστυχώς για μένα δεν είμαι ο καταλληλότερος ίσως ούτε καν κατάλληλος να το κάνει. Θα σας μεταφέρω όμως μια πληροφορία που μας δίνει ο Αριστοτέλης και (νομίζω) δεν είναι τόσο γνωστή, αν και σχετίζεται με ένα ζήτημα για το οποίο τα τελευταία χρόνια γράφτηκαν και ειπώθηκαν πάρα πολλά. Αφορά τα παράγωγα χρηματοοικονομικά προϊόντα οπότε να θυμίσω τι είναι αυτά.

Τι είναι τα παράγωγα προϊόντα;

Ουσιαστικά είναι μια διμερής σύμβαση (μια συμφωνία), που όπως δηλώνει και το όνομα παράγωγο αναφέρεται σε κάτι άλλο. Αυτό το κάτι άλλο μπορεί να είναι εμπορεύματα (πετρέλαιο, ρύζι, καλαμπόκι, …), ομόλογα, νομίσματα, μετοχές, χρηματιστηριακοί δείκτες και οτιδήποτε άλλο. Η τιμή του παραγώγου προκύπτει ή «προέρχεται» (derived) από την τιμή που έχει το προϊόν στο οποίο αναφέρεται και που λέγεται υποκείμενο προϊόν (underlying instruments). Πχ. η τιμή ενός παραγώγου στο πετρέλαιο, στο στάρι κ.λπ. προκύπτει από την τιμή που έχει το πετρέλαιο, το στάρι κ.λπ.

Ο πρωταρχικός σκοπός των παράγωγων χρηματοοικονομικών προϊόντων, ήταν η διασφάλιση κάποιου/ων κινδύνου/ων. Ή όπως συνήθως λέγεται η αντιστάθμιση κινδύνων (hedging). Ένα οικείο παράδειγμα είναι η ασφάλιση του σπιτιού σας που ουσιαστικά είναι ένα παράγωγο. Η διμερής σύμβαση που κάνετε με την ασφαλιστική εταιρεία είναι το παράγωγο. Η τιμή του παραγώγου (ασφαλιστηρίου) προκύπτει από την αξία του υποκειμένου (το σπίτι), στο οποίο αναφέρεται το παράγωγο (βεβαίως και την διάρκεια του συμβολαίου).

Γιατί κάνετε αυτό το παράγωγο; Προφανώς για να διασφαλίσετε τον κίνδυνο να πάθει κάτι το σπίτι σας. Να πάρει φωτιά, να πέσει με ένα σεισμό κλπ. Δηλαδή κάνετε αντιστάθμιση κινδύνων. Αν στην διάρκεια ζωής του παραγώγου πάθει κάτι το σπίτι σας, είναι βέβαια δυσάρεστο αλλά παίρνετε μια αποζημίωση (την αντιστάθμιση). Αν το σπίτι σας δεν πάθει τίποτα, αυτό που (έτσι κι αλλιώς) θα έχετε «χάσει» είναι η τιμή του παραγώγου, δηλαδή, τα ασφάλιστρα που πληρώσατε.

Θαλής, ο πρώτος παραγωγάκιας.[1]

Όπως μας πληροφορεί ο Αριστοτέλης («Πολιτικά» βιβλίο Ι κεφ.11), ο Θαλής ο Μιλήσιος πριν 2500 χρόνια έκανε κάτι ανάλογο. Μια χρονιά οι συμπολίτες του ιδιοκτήτες ελαιοτριβείων, πίστευαν πως η σοδιά θα ήταν κακή. Ο Θαλής, που πίστευε το αντίθετο, έκλεισε συμφωνία με ιδιοκτήτες ελαιοτριβείων. Με σημερινούς όρους έκανε ένα παράγωγο. Κατέβαλε ένα τίμημα προκειμένου να έχει την μελλοντική χρήση των ελαιοτριβείων.

Στη συμφωνία μάλιστα ο Θαλής δεν ήταν υποχρεωμένος να κάνει χρήση των ελαιοτριβείων αν έτσι αποφάσιζε. Αντίθετα, οι ιδιοκτήτες των ελαιοτριβείων πιστεύοντας σε κακή χρονιά δέχτηκαν την παραχώρηση χρήσης τους έναντι του συμφωνηθέντος τιμήματος. Δηλαδή, προτίμησαν να εξασφαλίσουν από πριν ένα ελάχιστο εισόδημα. Αν λοιπόν η πρόβλεψή του Θαλή για την σοδιά δεν ήταν σωστή θα μπορούσε να αφήσει το συμβόλαιο να λήξει, περιορίζοντας έτσι τη ζημιά του στο αρχικό ποσό που είχε πληρώσει στους ιδιοκτήτες των ελαιοτριβείων. Αυτοί πάλι θα είχαν κερδίσει τουλάχιστον αυτό το αρχικό ποσό ως αντιστάθμισμα για την απώλεια εισοδήματος λόγω κακής σοδιάς.

Η πρόβλεψή όμως του Θαλή ήταν σωστή (η σοδιά ήταν καλή) και άσκησε το δικαίωμα που του έδινε το συμβόλαιο (δηλαδή το παράγωγο) για χρήση των ελαιοτριβείων. Φυσικά κέρδισε πολύ περισσότερα από το ποσό που αρχικά είχε καταβάλει στους ιδιοκτήτες που βέβαια «έχασαν». Πιο σωστά δεν κέρδισαν όσα δυνητικά θα κέρδιζαν αν δεν είχαν κάνει το παράγωγο και δοθέντος ότι τελικά υπήρξε καλή σοδιά. Ιστορικά πρόκειται για το πρώτο συμβόλαιο δικαιώματος προαίρεσης, όπως αποκαλούνται σήμερα αυτά τα παράγωγα.

Speculation Vs Hedging

Τα παράγωγα είναι χρήσιμα όσον αφορά την αντιστάθμιση κινδύνου/ων. Όμως, δυστυχώς, γίνονται πλέον για κερδοσκοπικούς λόγους (Speculation) και ελάχιστα για αντιστάθμιση κινδύνου/ων (Hedging), μετατρέποντας τον πλανήτη σε ένα τεράστιο καζίνο. Σ’ αυτόν τον Air Capitalism τα ποσά που τζογάρονται είναι κυριολεκτικά αστρονομικά.[2]

Το αυτονομημένο παρασιτικό χρηματικό κεφάλαιο και οι τραπεζίτες θεωρούν πως ο χρηματοοικονομικός κόσμος του Air Capitalism είναι ένα ανοικτό και συνεχώς διαστελλόμενο «σύμπαν». Σε αυτό μπορούν να κερδοσκοπούν ασύστολα, κανιβαλίζοντας την οικονομία με τη βεβαιότητα πως το «μάρμαρο» θα πληρωθεί από το γκουβέρνο. Κάτι που εγγυώνται οι πολιτικές «ηγεσίες», δηλαδή οι κυβερνήσεις, που έχουν παραδώσει όλα τα κλειδιά της εξουσίας αποδεχόμενοι ρόλο υπαλληλικού προσωπικού.

Αν αναρωτιέστε σε τι αναφέρονται τα παράγωγα, ποιο δηλαδή είναι το υποκείμενο προϊόν, η απάντηση είναι οτιδήποτε.[3] Από τα τέλη της δεκαετίας του 70 χαρακτήριζαν τους κατασκευαστές παραγώγων με το προσωνύμιο quants. Πρόκειται για κβαντομηχανικούς από τα καλύτερα πανεπιστήμια που συνεχίζουν να φτιάχνουν αμέτρητα παράγωγα προϊόντα. Κάποια απ’ αυτά είναι πλέον τόσο περίπλοκα που ακόμα και γνώστες μαθηματικών με μεταπτυχιακά δεν βγάζουν άκρη.

Η Deutsche Bank

Δεν υπάρχει σαβουρόχαρτο που να έχει κυκλοφορήσει και να μην το έχει η Deutsche Bank στα χαρτοφυλάκιά της. Οι περιβόητες αγορές το ξέρουν γι’ αυτό και «ξεπάτωσαν» τη μετοχή της. Όταν ξέσπασε η κρίση είχε στην κατοχή της προϊόντα που υπερέβαιναν το κεφάλαιο της (το λεγόμενο Tier 1 capital) κατά 680%. Για να πάρετε μια ιδέα για τι ποσά μιλάμε, η συνολική αξία των παραγώγων που κατέχει είναι 65 τρις €. Πιο πάνω κι από το ΑΕΠ του πλανήτη.

Όπως καταλαβαίνετε με 65 τρις € παράγωγα αυτό δεν είναι τράπεζα, χαβούζα είναι. Σε αντιδιαστολή, τα επενδυτικά αγαθά της Deutsche Bank είναι μόλις 1,3 τρις €. Τα δε οικονομικά στοιχεία της τράπεζας είναι για τα πανηγύρια. Πέρυσι (2015) είχε ζημιές 6,8 δις € και πρόστιμα 5,2 δις €. Φέτος (2016) οι ΗΠΑ της επέβαλαν πρόστιμο 14 δις $ (στην καλύτερη θα «καθαρίσει με 7 δις) στο πλαίσιο του εξωδικαστικού συμβιβασμού για την υπόθεση των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων.

Φυσικά, δεν είναι η μόνη τράπεζα με σαβουρόχαρτα. Πχ οι τέσσερεις μεγαλύτερες τράπεζες των ΗΠΑ (J. P. Morgan, Citibank, Goldman Sachs και Bank of America), έχουν παράγωγα 200 τρις!! Πολλές διεθνείς τράπεζες έχουν ανοίγματα μεγαλύτερα από το ποσό που θα «έπιαναν» από την ρευστοποίησή τους. Η Deutsche Bank είναι και εδώ πάτος αφού η αξία των μετοχών της είναι μόλις το 35% της θεωρητικής αξίας ρευστοποίησης της (βλέπε διάγραμμα).

Η Ιταλία

Η Deutsche Bank ουσιαστικά έχει πτωχεύσει. Άλλο αν ο Ντράγκι ποιεί την νύσσα και ο Σόιμπλε την βρίσκει υγιή!! Καμία έκπληξη αφού οι «ηγεσίες» της Ευρώπης προσκυνούν το φύρερ Σόιμπλε και τη «νέα Ρώμη» της Γερμανικής Ευρώπης.

Η «original» Ρώμη δεν εξαιρείται. Ούτε τσίμπησε μύγα τον Renzi που ουσιαστικά ζήτησε από τους Ιταλούς να αποφασίζει για αυτούς χωρίς αυτούς. Αυτό που τον τσίμπησε είναι η επίγνωση πως οι ιταλικές τράπεζες είναι χρεοκοπημένες.
UniCredit, Banco Popolare, Monte dei Pashi κλπ, έχοντας στα χαρτοφυλάκιά τους το 30% των κόκκινων δανείων της ευρωζώνης, θα χρειαστούν σχεδόν 400 δις € για να μην φουντάρουν.

Από αυτά, 70 δις τα θέλουν … χθες και άλλα 330 δις στη συνέχεια απλώς για να μην βάλουν λουκέτο. Συνακόλουθα η «original» Ρώμη θα είναι υπό την εποπτεία της «νέας Ρώμης» του φύρερ Σόιμπλε με μνημόνιο, μέτρα λιτότητας, φοροκαταιγίδες στα «χαμηλά βαρομετρικά» κ.λπ.

Βεβαίως, ο ιταλικός καπιταλισμός δεν είναι όπως ο κρατικοδίαιτος και διεφθαρμένος μέχρι το μεδούλι ελληνικός. Όμως, το αυτονομημένο παρασιτικό χρηματικό κεφάλαιο και οι ιταλοί τραπεζίτες έχουν ταυτίσει τα συμφέροντά τους με αυτά της «νέας Ρώμης» και έχουν αποδεχτεί την λεηλασία της Ιταλικής οικονομίας, των Ιταλών και του κράτους.

Το ίδιο ισχύει και για την πολιτική «ηγεσία» της Ιταλίας που χρειάζεται επιβολή μέτρων χωρίς κωλύματα και με τα χέρια λυτά. Αυτό ακριβώς που επεδίωξε ο Renzi.

Η νέα «πρωταρχική συσσώρευση»

Αυτά που συμβαίνουν στην ΕΕ (κι όχι μόνο) δεν πρέπει πλέον να εκπλήσσουν. Οι δυνάμεις του κεφαλαίου εδώ και (τουλάχιστον) 20 χρόνια προωθούν μια άλλου τύπου «πρωταρχική συσσώρευση». Πολύ πιο άγρια και απάνθρωπη από την πρωταρχική συσσώρευση του καπιταλισμού πριν σχεδόν 200 χρόνια. Σε αυτήν επιδιώκουν την ενσωμάτωση όλων των επί μέρους εθνικών τμημάτων του κεφαλαίου σε ένα κέντρο με ενιαία καθοδήγηση.

Πιστεύουν πως έτσι θα αποτραπούν οι μεταξύ τους ανταγωνισμοί και θα περιοριστούν οι αντιθέσεις. Βασικός στόχος και επιδίωξη είναι η πλήρης καθυπόταξη των δυνάμεων της εργασίας, της επιστήμης, του πολιτισμού και των πολιτικών δυνάμεων που αντιτίθενται στις επιδιώξεις τους.

Το πρώτο «κάστρο» που έπρεπε να πέσει για την επίτευξη των στόχων του κεφαλαίου ήταν η δυνατότητα των κρατών να ρυθμίζουν κυρίαρχα τη λειτουργία των κοινωνιών τους και των οικονομιών τους. Κι αυτή είναι ήδη από πολύ περιορισμένη έως ανύπαρκτη. Φτάνει να σκεφτεί κανείς πως στην ασύδοτη κερδοσκοπία δεν μπορεί να στήσει ανάχωμα η ισχύς των κρατών, που αποδέχονται την ανταλλαγή κρατικής κυριαρχίας με τα «καλά λόγια» των αγορών.

Τα δημοκρατικά δικαιώματα και η ίδια η δημοκρατία ήταν το επόμενο βήμα. Πχ. το ιερατείο της «νέας Ρώμης» (και όχι μόνο) ακούει δημοψήφισμα και βγάζει αφρούς. Σε πολύ λίγα χρόνια η γερμανική Ευρώπη θα απαγορεύσει τα δημοψηφίσματα.[4] Το παράλληλο βήμα είναι οι εκλεγμένες κυβερνήσεις. Αν είναι υπάκουες έχει καλώς. Σε αντίθετη περίπτωση οι κυβερνήσεις τεχνοκρατών θα αποκαθιστούν την τάξη.

Απαντήσεις σ’ αυτήν την λαίλαπα υπάρχουν. Άλλωστε, για να κλείσω με τον «μαρτυριάρη» Αριστοτέλη (που «μαρτύρησε» τα παράγωγα κόλπα του Θαλή): «Δεν υπάρχει αναλλοίωτη ανθρώπινη φύση. Ο άνθρωπος ως κοινωνικό ον διαμορφώνει τις συνθήκες και ταυτόχρονα καθορίζεται απ’ αυτές». Όμως διαμόρφωση των συνθηκών από τον καναπέ δεν γίνεται. Ας το έχουν αυτό υπόψη τους όσοι θεωρούν πως η μη ενασχόληση με τα κοινά τους καθιστά ουδέτερους και άρα αντικειμενικούς, γιατί πρόκειται για αυταπάτη. Η αντικειμενικότητα δεν ήταν ποτέ μια ιδιότητα των ουδέτερων.

Κι όπως έλεγε ο Ρουσσώ στο Κοινωνικό του Συμβόλαιο: «Όταν ο πολίτης λέει για τα θέματα του κράτους, “τι με ενδιαφέρουν εμένα αυτά;” τότε αυτό το κράτος είναι καταδικασμένο στην εξάρτηση, στην υποτέλεια και τελικά στον αφανισμό». Ζούμε τη δικαίωσή του στα δύο πρώτα (την «εξάρτηση» και «υποτέλεια»). Δεν τολμώ να διανοηθώ τη δικαίωσή του και στο τρίτο.
 
Παραπομπές

[1] Παραγωγάκηδες στη χρηματιστηριακή αργκό αποκαλούνται οι παίκτες των παραγώγων.

[2] Το 1980 η αξία τους ήταν όση και το παγκόσμιο ΑΕΠ. Το 1993 ήταν ήδη 200% μεγαλύτερη από το παγκόσμιο ΑΕΠ της ίδιας χρονιάς. Τριάντα χρόνια μετά, το 2010, η αξία τους ήταν 1200% μεγαλύτερη από την παγκόσμια οικονομία. «Χοντρικά», το παγκόσμιο ΑΕΠ είναι 60 τρις $ και ο τζίρος των παραγώγων είναι 800 τρις $. Δύο «συγκρίσεις». (i) Τα 800 τρις $ των παραγώγων είναι 3,5 φορές ο παγκόσμιος πλούτος που εκτιμάται σε 220 τρις $. (ii) Το 2006, μια ενδιάμεση χρονιά της τελευταίας 20ετίας, οι παγκόσμιες ημερήσιες συναλλαγές παραγώγων, ήταν μεγαλύτερες από τη συνολική αξία των εξαγωγών όλων των κρατών ενός ολόκληρου χρόνου!!!

[3] Θυμάστε την γρίπη που ήταν πρώτο θέμα το 2009. Αν πρέπει να εμβολιαστούμε ή όχι, αν φτάνουν τα εμβόλια, … κτλ. Ε λοιπόν, το Πανεπιστήμιο της Αϊόβα με την πλατφόρμα Iowa Electronic Markets πρόσφερε παράγωγα για το πόσα άτομα θα πεθάνουν, για τα αποθέματα των εμβολίων, για το ποσοστό του πληθυσμού που θα νοσήσει, την εξάπλωση του ιού κτλ. Απίστευτο; Όχι αν δείτε που έφτασε η διεστραμμένη φαντασία τους. Έφτιαξαν παράγωγα (προθεσμιακά συμβόλαια) για την δολοφονία πολιτικών προσώπων!! Ανάμεσά τους η τότε υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ Χίλαρι Κλίντον και μέχρι χθες υποψήφια πρόεδρος, που ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων με αποτέλεσμα τα συγκεκριμένα παράγωγα να αποσυρθούν.

[4] Θυμίζω την πρόσφατη σύσταση του Ζαν Κλωντ Γιούνκερ προς τους ηγέτες της ΕΕ να αποφεύγουν τα δημοψηφίσματα για ευρωπαϊκά ζητήματα αφού (όπως είπε) «αποδεικνύεται πως δεν είναι σοφή επιλογή.» Στο επόμενο βήμα θα πλασάρουν τον κίνδυνος να πέσουμε στην «παγίδα των λαϊκιστών». Ο Μητσοτάκης, πάντα στην πρωτοπορία(sic), ήδη κήρυξε πόλεμο στους λαϊκιστές από τους οποίους θα μας απαλλάξει ερχόμενος στην εξουσία.

Διάγραμμα. Η «τρανή» Deutsche Bank.