Ο αγώνας των γυναικών του Ιράν, και των ανδρών συντρόφων τους, ένα φως σε σκοτεινούς καιρούς που κάποιοι τόσο άδικα υποτιμούν ή χλευάζουν, ίσως δεν ξέσπασε τυχαία τόσο μαζικά στην συγκεκριμένη κοινωνία. Στο παρακάτω άρθρο χρησιμοποιούνται στοιχεία από άρθρα των Katy Salmasi, (βασική πηγή του άρθρου ολόκληρα κομμάτια του οποίου μετέφρασα, Ιρανής ακαδημαϊκού, ακτιβίστριας και σκηνοθέτριας θεατρικών φεμινιστικών έργων) αλλά και της πανεπιστημιακού Madalene Gonzalez του αλληλέγγυου σημαντικού Ιρανού σκηνοθέτη Esfandiar Esfandi και της Megan Carroll, καθηγήτριας στο Pittsburg University.

Το Ιραν, μια παραδοσιακά πολυπολιτισμική κοινωνία με δρώσες κοινότητες όπως η Αρμενική και τώρα η Κουρδική,  είχε έρθει σε επαφή με τον φεμινισμό πολύ νωρίτερα από όσο μπορούμε αρχικά να φανταστούμε. Νωρίτερα από κάποιες χώρες της Δύσης. Στην πραγματικότητα το Ιρανικό Φεμινιστικό Κίνημα ξεκίνησε πριν από 150 χρόνια, όταν οι γυναίκες πάλευαν . Το 1852, η κυβέρνηση των Ghajar, μιας από τις δυναστείες της περσικής ιστορίας, σκότωσε την Tahereh Ghorratolein, σημαντική ποιήτρια και  πρώτη ηγέτιδα του Φεμινιστικού Κινήματος με ευρύτερη κι έντονη πολιτική δράση και κριτική. Μελοποιημένο ποίημα της οποίας στην τόσο όμορφη Περσική γλώσσα και μελωδία μπορεί να ακουστεί εδώ:

H Tahereh Ghorratolein εκτελέστηκε κρυφά ως υπέρμαχος της “Πίστης Babi» που πιστεύει στην αξία κάθε ζωής και στην ενότητα των ανθρώπων και τολμούσε να βγάλει το πέπλο μπροστά στους άνδρες. Λέγεται πως τα τελευταία της λόγια ήταν «Μπορείτε να με σκοτώσετε όσο σύντομα θέλετε αλλά δεν μπορείτε να σταματήσετε τον αγώνα για την απελευθέρωση των γυναικών». Η σύνδεση της με την πρόσφατη ιστορία που εξελίσσεται είναι εμφανής όπως και η επιρροή της στο πολιτικό ασυνείδητο των Ιρανών (κυρίως) γυναικών.

Από εκείνη την εποχή, οι Ιρανές γυναίκες προσπάθησαν και πέτυχαν «ένα νέο επίπεδο ζωής» σε μια πιο ελεύθερη κοινωνία.
Το 1906, μια επανάσταση γνωστή ως Mashrooteh γεννήθηκε στο Ιράν. H Λεγόμενη «Επανάσταση για το Σύνταγμα» στην οποία οι γυναικείες οργανώσεις  υποστήριξαν την δημιουργία Κοινοβουλίου ενάντια στο καθεστώς του βασιλιά Qajar, την ανεξαρτητοποίηση των εγχώριων βιομηχανιών, την εθνικοποίηση της Κεντρικής Τράπεζας, δημιουργώντας μυστικές κοινότητες και εκδόσεις, αναπτύσσοντας ένα κίνημα που θα έβλεπε τον κόσμο τον κόσμο συνδέοντας τον φεμινισμό  με τα προοδευτικά ιδανικά της εποχής.
Οι «υπέρ της Ελευθερίας Γυναίκες» ίδρυσαν τα πρώτα Παρθεναγωγεία και παρουσίασαν τα δικά τους ειδικά αιτήματα, όπως: Εκπαίδευση, Ψήφος, Απαγόρευση Πολυγαμίας κ.λπ., μέσα από εκδόσεις καθώς και «προσωπικών επιστολών» που παρουσιάστηκαν στη Βουλή.

Τα επόμενα χρόνια, κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Παχλαβί I & II, το γυναικείο κίνημα του Ιραν πέτυχε πολλά από τα αιτήματά του, όπως το δικαίωμα ψήφου, το δικαίωμα στο διαζύγιο, την απόκτηση παρένθετων παιδιών κ.ά.. Η είσοδος στην εκπαίδευση δυνάμωσε το ποσοστό των εκπαιδευμένων γυναικών και τα κοινωνικά δίκτυα ισχυροποιήθηκαν κι εξαπλώθηκαν.
Αυτή η πρόοδος συνεχίστηκε μέχρι το 1979, όταν έλαβε χώρα η Ιρανική Ισλαμική Επανάσταση. Οι γυναίκες που είχαν παλέψει τα μέγιστα για τη νίκη και που προσπάθησαν να επιτύχουν τα λεγόμενα Γυναικεία Συμβούλια, εξαλείφοντας έτσι την κουλτούρα της Πατριαρχίας, αναγκάστηκαν και τότε να επαναστατήσουν ενάντια στην επιβεβλημένη ισλαμική ενδυμασία. Έτσι, ξεκίνησε το τρίτο ιρανικό φεμινιστικό Κίνημα.

Τώρα ο στόχος ήταν οι «Καλυμμένες Γυναίκες» ως σύμβολο του Ισλαμικού Συστήματος. Οι Νομοθετικοί και Αστικοί νόμοι εκείνη την εποχή τροποποιήθηκαν επί τα χείρω και συγκροτήθηκαν με τη μορφή του Ισλαμικού Νόμου.

Επιβλήθηκε μια συντηρητική ηθική και τα δικαιώματα που είχαν επιτύχει οι γυναίκες με μεγάλη δυσκολία κατέρρευσαν. Η ηλικία γάμου για τα κορίτσια μειώθηκε στα δεκατρία και στη συνέχεια στα εννέα (!!). Η οπτική των γυναικών ακόμα και για τα θέματα που τις αφορούσαν απονομιμοποιήθηκε πλήρως. Ένας μεγάλος αριθμός γυναικών απολύθηκαν από το δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα λόγω της «λανθασμένης ενδυμασίας τους».

Ωστόσο, οι Ιρανές άρχισαν ξανά τις δράσεις τους, όχι οργανωμένα αλλά ως μεμονωμένα άτομα. Μάλιστα πιστές έστω επιφανειακά στο καθεστώς μπόρεσαν να φτάσουν ακόμη και σε υπουργικές θέσεις, σε μια προσπάθεια  ο Ισλαμικός Νόμος να παρουσιαστεί ως σχετικά φιλελεύθερος και να πάρει υπόψη του το πλούσιο κινηματικό παρελθόν των Ιρανίδων.

Οι Ιρανές γυναίκες, όλα τα χρόνια των διαφορετικών συστημάτων κυριαρχίας, προσπάθησαν πολύ σκληρά να επιτύχουν τα Βασικά τους Δικαιώματα.  Οι ακτιβίστριες για τα δικαιώματα των γυναικών στο Ιράν, ανεξάρτητα από οποιουσδήποτε πολιτικά δεσμά αντιμετωπίζουν, προσπαθούν να περιορίσουν την Κυριαρχία μιας θρησκευτικού τύπου Πατριαρχίας να αποφασίζει για τις ζωές τους. Τα νεότερα χρόνια αυτές οι κινήσεις συγκροτήθηκαν από κοσμικές γυναίκες καθώς και μερικές μουσουλμάνες που φοβήθηκαν τη θρησκευτική αναταραχή.

Αν και ο Θεατρικός Φεμινισμός δεν έχουν ερευνηθεί όσο θα έπρεπε, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η δράση των γυναικών και η ορατότητα που προσπαθούν να πετύχουν στην δημόσια σφαίρα μέσα από τον χώρο του πολιτισμού όπως το θέατρο.

Οι Φεμινιστικές Θεατρικές Δραστηριότητες ξεκίνησαν πριν ακόμη από την έναρξη του ιρανικού φεμινισμού στα μέσα του 19ου αιώνα, προκαλώντας το πεδίο της κοινωνικοπολιτικής. Ακόμη παλαιότερα, πριν από 1300 χρόνια, μετά την επικράτηση του Ισλάμ στο Ιράν, η πρώτη γυναίκα ηθοποιός, η Azadeh, έδρασε επί σκηνής παρουσία του Σουλτάνου και δολοφονήθηκε. Ο βασιλιάς ονομαζόταν Bahram The Grave, γνωστός για το εκτεταμένο κυνήγι ζώων. Η Azadeh τον επέκρινε πολύ σε μια από τις παραστάσεις της επικαλούμενη την βαθιά πολιτιστική παράδοση ανιμισμού ακόμη και τν δέντρων της περιοχής.

Πριν από την Azadeh, υπήρχαν αρκετές άλλες γυναίκες ηθοποιοί ερμηνεύτριες Ραψωδών, Ασμάτων Τραγουδιού ή Έργων. Η πιο διάσημη από αυτές ήταν η σύζυγος του Ferdowsi, του θρυλικού ποιητή του Ιράν, τα ποιήματα του οποίου απαγγέλθηκαν όλα από αυτήν.

Ωστόσο, το σύγχρονο δράμα εισήχθη στο Ιράν το 1884 και συνέχισε να ανεβαίνει μαζί με ιρανικά παραδοσιακά έργα, τα οποία ήταν όλα εξ ολοκλήρου ερμηνευμένα από άνδρες αφού οι γυναίκες είχαν χάσει το δικαίωμα να ερμηνεύουν επί σκηνής. Στην πραγματικότητα, οι γυναίκες δεν γινόταν αποδεκτές στα θέατρα μέχρι το 1916, όταν ο Υπουργός Πολιτισμού του Ιράν έδωσε την άδεια στην λεγόμενη «ιρανική κωμωδία», η οποία στη συνέχεια πρωτο-παίχτηκε στο The Grand Hotel.

Για μια δεκαετία, γυναίκες  ηθοποιοί κυρίως της Εβραϊκής, Τουρκικής , Κουρδικής και Αρμενικής μειονότητας εμφανίζονταν στη σκηνή. Αν και αυτό ήταν ένα σπουδαίο βήμα στην ιστορία του Γυναικείου Θεάτρου, εντούτοις, μόνο μη Μουσουλμάνοι και μη Ιρανοί υπήκοοι επιτρεπόταν να συμμετάσχουν και ποτέ,- ούτε μια Ιρανή ηθοποιός δεν έγινε δεκτή. Κατά συνέπεια, το ταμπού της παρουσίας στη σκηνή για τις Ιρανές γυναίκες δεν είχε εξαλειφθεί.

Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του Mashrooteh, οι φιλελεύθεροι συνειδητοποίησαν την επίδραση του Θεάτρου στην κοινωνία. Ως εκ τούτου, η Τέχνη του Θεάτρου έγινε ένα από τα καλύτερα μέσα για την εκπαίδευση των ανθρώπων εξοικειώνοντάς τους με τις «ελλείψεις του χθες καθώς και με τις σύγχρονες υποχρεώσεις».

Ένα από θέματα που το Θέατρο υπηρέτησε τότε ήταν η θέση των γυναικών στο σπίτι και οι κοινωνικές τους στάσεις. Οι θεατρικές ομάδες προσπάθησαν, μέσω της Θεατρικής Τέχνης, να προκαλέσουν το κοινό τους, που ήταν αυστηρά άνδρες, να αναθεωρήσουν τη συμπεριφορά τους απέναντι στις γυναίκες και να τις βοηθήσουν να επιτύχουν τα δικαιώματα τους. Η ένταση ήταν τέτοια ώστε δόθηκε άδεια  σε μια Ιρανή να μπορέσει να ανέβει στη σκηνή για πρώτη φορά στην ιστορία του Ιράν μετά την επικράτηση του Ισλάμ. Έπαιξε μαζί με τους άνδρες ηθοποιούς παρουσία ενός κοινού 250 ανδρών στο Le Marriage Forcé, του Μολιέρου. Η παράσταση πραγματοποιήθηκε από την «Αρμενική Θεατρική Ομάδα» στο Αρμενικό Σχολείο της Τεχεράνης.

Καθώς η Τέχνη και η Κοινωνία διαπλέκονταν στο πεδίο των αμιγώς πολιτικών αγώνων ιδρύθηκαν πάρα πολλές θεατρικές ομάδες και σύλλογοι στις οποίες Άνδρες και Γυναίκες, πλάι πλάι, έπαιζαν σε διάφορες μορφές θεατρικών έργων, και τα αιτήματα των Γυναικών αποτελούσαν από τα κύρια θέματα τους. Ωστόσο, αυτά τα επιτεύγματα δεν αποκτήθηκαν εύκολα, γιατί υπήρχαν θρησκευτικές ομάδες ανδρών που επιτίθενταν με καδρόνια και πέτρες διακόπτοντας βίαια τις παραστάσεις.

Παρά την αγωνία και τη δυστυχία που υπέστην, οι γυναίκες και οι σύμμαχοι τους δεν παραδόθηκαν, αλλά συνέχισαν την μάχη τους. Αυτό το φαινόμενο συνεχίστηκε μέχρι το 1926, όταν ξεκίνησε το The Iranian Women’s Opera Group, στο οποίο συμμετείχαν πάρα πολλές γυναίκες ηθοποιοί σκηνοθέτριες και τραγουδίστριες, δεχόμενες βάναυση επίθεση από Φανατικούς Ισλαμιστές. Τους αντιμετώπισαν πάλι με πέτρες και αισχρότητες. Οι πατέρες έδιωχναν τις κόρες τους από την οικογένειά τους. Ομάδες Χούλιγκαν έμπαιναν στις Αίθουσες και μαχαίρωσαν και έσφαζαν τις γυναίκες με στιλέτα.

Από το 1932 και μετά, σταδιακά οι γυναίκες μπόρεσαν να αναλάβουν θέσεις σε παραστάσεις αν κι έγιναν δεκτές απρόθυμα από τους ανδροκρατούμενους συλλόγους. Οι γυναίκες μπόρεσαν να εισέλθουν ενεργά στους τομείς της θεατρικής συγγραφής και της σκηνοθεσίας, όπου αντιτάχθηκαν επίσης στην ανδρική κοινωνία και διεύρυναν τα πανανθρώπινα αιτήματά τους.

Προχωρώντας στο 1960, η πολιτιστική ατμόσφαιρα του Ιράν πήρε ένα διαφορετικό χρώμα φιλελευθερισμού σε συμφωνία με τις εξελίξεις σχεδόν στο σύνολο του πλανήτη και δημιουργήθηκαν το Iran Theatre και το The Iran Women’s Theatre.

Από το 1967 έως το 1977, το Φεστιβάλ Πολιτιστικών Τεχνών διεξήχθη στο Σιράζ και αποδείχθηκε ευλογία για πολιτιστικές εκδηλώσεις του είδους του, από όλο τον κόσμο. Ο κύριος στόχος αυτού του Φεστιβάλ ήταν να αναδείξει την ιρανική παραδοσιακή τέχνη καθώς και τα ιρανικά πολιτιστικά πρότυπα. Σε αυτό το Φεστιβάλ υπήρχαν διάφορες θεατρικές ομάδες από όλο τον κόσμο, και επικαιροποιήθηκε το Ιρανικό καμπαρέ “Ghahveh-khaneh”που ονομάστηκε έτσι από τα καφέ στα οποία ανέβαινε. Ένα είδος ολικού προϊσλαμικού Θεάτρου, στο οποίο οι γυναίκες συνέβαλαν τα μέγιστα, αποτελούμενο από λόγο, μουσική και το οποίο βρίσκεται σε κίνδυνο να αντικατασταθεί από άλλες μορφές Ισλαμικού Θεάτρου.

Ένα από τα έργα που ανέβηκαν στο Φεστιβάλ ήταν το Orghast, το οποίο ήταν μια συνεργασία των Peter Brook, Arby Avanessian και Andy Sherban.

Τελικά, το 1978, το ιρανικό βασίλειο καθαιρέθηκε και αντικαταστάθηκε από το ισλαμικό καθεστώς, κατά τη διάρκεια του οποίου, παρά τις πολλές διαταραχές, το Θέατρο δεν σταμάτησε -αν και προχώρησε αρκετά αργά στην αρχή- αλλά συνέχισε ενδυναμώνοντας τις γυναίκες παρά την σφοδρότητα των νέων  περιορισμών.

Οι Γυναίκες στο Ιρανικό Θεάτρο (με τη βοήθεια των Ανδρών συναδέλφων και κοινωνικών συμμάχων) χλεύασαν την επιβεβλημένη ισλαμική ενδυμασία και άλλες θρησκευτικοπολιτικές ‘επιβολές’ με καλλιτεχνικούς τρόπους. Τα απαγορευμένα θέματα που αφορούσαν τη θρησκεία, το σεξ και την πολιτική μπήκαν με κεκαλυμμένο τρόπο στην σκηνή και διαχύθηκαν προς τα κάτω.

Σε μια κοινωνία όπου τόσο οι Άντρες όσο και οι Γυναίκες στερούνται τα κοινωνικά τους δικαιώματα, το φύλο κεντροποιείται αλλά για να δώσει την μάχη για τον Ανθρωπισμό. Σήμερα στο Ιράν, οι γυναίκες αγωνίζονται ως απότοκο μιας μακράς παραδοσης επιτέλεσης (εξ ου και το εφεύρημα κοψίματος των μαλλιών) προάγoντας τη γενική ευαισθητοποίηση, αμφισβητώντας όλες τις πεποιθήσεις και τις κοινωνικο-πολιτιστικές αξίες που επιβάλλονται στις κοσμοθεωρίες των γυναικών αλλά και των ανδρών. Οι πολύχρονοι αγώνες τους απαντούν από μόνοι τους στο αναμενόμενο αφήγημα του εσωτερικού εχθρού, παρά τις χειραγωγήσεις που κάθε τοπική μα και γεωπολιτική πλευρά προσπαθεί να επιβάλλει πάνω τους. Αλλά η φωνή τους, φωνή όλων των διωκόμενων ανθρώπων, αξίζει ν ακουστεί αυτούσια, όσο και το Φως να βρεθεί μέσα στο Σκοτάδι, δίνοντας ελπίδα σε όλες κι όλους μας τούτους τους σκοτεινούς καιρούς.