Το κουτί της Πανδώρας άνοιξε. Το αθέατο, σκοτεινό και ανείπωτο, μας «χτύπησε» σαν ωστικό κύμα για να μας ταρακουνήσει, υπενθυμίζοντάς μας ότι το πραγματικό ειδεχθές έγκλημα είναι αόρατο και ανεύρετο. Άλλωστε τα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας αποτελούν την κατ΄ εξοχήν αφανή εγκληματικότητα. Στην κορυφή του παγόβουνου βρίσκονται τα καταγεγραμμένα σε αριθμούς και στατιστικές, βαθύτερα αυτά για τα οποία μολονότι κάποιος τρίτος γνώριζε δεν αποκάλυψε ποτέ, ενώ στα αβαθή και ανήλιαγα κείτονται όλα εκείνα τα οποία θα παραμείνουν μυστικό ανείπωτο. 

Η σεξουαλική κακοποίηση συνεφέλκει όλες τις διαστάσεις της ζωής του θύματος. Η παγίδευση, η μυστικότητα, ο εκφοβισμός, η καθυπόταξη και τέλος η υφαρπαγή του ιερού και πολύτιμου. Ο ψυχικός κατακερματισμός, η συναισθηματική αποδιοργάνωση, το  βαθύ τραύμα που χαράζει το βλέμμα, αλλά και μαζί η ενοχή, ο φόβος, η ντροπή, το στίγμα. Η απώλεια του ίδιου του εαυτού και η διαρκής αγωνία αναζήτησής του. «Υπάρχω ακόμα και αν ναι, πώς;», «ποιος άραγε θα ήμουν εάν δε μου είχε συμβεί αυτό;».  Πώς συγκροτείται εκ νέου η ταυτότητα; Πώς νοηματοδοτείται η νέα «ζωή», η «μεταζωή»;. Ένα εσωτερικό «ολοκαύτωμα» που μόνο οι επιζήσαντες ακραίων τραυματικών εμπειριών θα μπορούσαν να περιγράψουν: «Νύχτα, νύχτα ατελείωτη. Αυγή δεν υπάρχει».

Η σισύφεια προσπάθεια των θυμάτων έρχεται νομοτελειακά να παλέψει με την αμφισβήτηση και την κριτική. Να σταθεί στην απορία: «Γιατί δε μίλησες;»
Γιατί η εξουσιολαγνεία και ο ναρκισσισμός του δράστη υποβιβάζει και απαξιώνει. Υποτάσσει και ισοπεδώνει. Αφαιμάσσει και εκμεταλλεύεται. Ακινητοποιεί και ευνουχίζει για να εξουδετερώσει. Γιατί είναι ασύμμετρες οι σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στα πρόσωπα εξουσίας και στα θύματα τους σε πολιτικούς, αθλητικούς, καλλιτεχνικούς, εργασιακούς, πολιτικούς, πανεπιστημιακούς και άλλους χώρους. Ουδείς από τους παραπάνω εξαιρείται όταν πρόκειται για την άσκηση βίας, σεξουαλικής, σωματικής, ψυχικοσυναισθηματικής, ακόμα και όλων μαζί.

Ευνοείται η κατάχρηση και ο εκβιασμός, ο εκφοβισμός και ο χειρισμός. Ο απειλούμενος και εκφοβούμενος  άλλος, ισοπεδώνεται και ακρωτηριάζεται. Το πεδίο έχει προετοιμαστεί, η λεία έχει υποταχθεί, φώτα και στόματα κλειστά. Γιατί είναι πάντα η απόκρυψη, η εγκληματική αποσιώπηση και η συγκάλυψη κάθε φορά που πρόκειται για «εγκλήματα ισχυρών». Γιατί συνήθως επιλέγεται η σύνταξη με τον «ισχυρό» εξουσιαστή- δράστη,  παρά με το εξουσιαζόμενο «αδύναμο» θύμα, άλλοτε για λόγους προσωπικού συμφέροντος και άλλοτε από φόβο. Κρίκοι στην ίδια αλυσίδα της συνομωσίας της σιωπής.

«Γιατί δε μίλησες»; Γιατί ακόμα κι όταν δεν επιλέγεται η σιωπή, κάθε  προσπάθεια για αποκάλυψη προσκρούει σε ανυπέρβλητα εμπόδια. Δυσκίνητοι και απρόθυμοι μηχανισμοί ματαιώνουν συχνά κάθε προσδοκία ανάδειξης της αλήθειας. Η έλλειψη άλλων μαρτύρων αλλά και παθογνωμικών ευρημάτων στην πλειονότητα των περιπτώσεων, οδηγεί συνήθως στην αποδυνάμωση της ισχυρισμών του θύματος, καθώς συχνά για το δικαιικό μας σύστημα συνιστούν τη μόνη απόδειξη. Η εμπλοκή σε πολύπλοκες, πολυδάπανες και πολυετείς διαδικασίες, οδηγούν αναπόφευκτα στη δευτερογενή κακοποίηση και τον επανατραυματισμό. Είναι τότε που τα θύματα μετανιώνουν για την όποια προσπάθεια έκαναν, νιώθοντας βαθιά προδομένα. Είναι ο λόγος για τον οποίο η αποσιώπηση  και η ανάκληση των αρχικών κατηγοριών, φαίνεται να αποτελούν την ασφαλέστερη επιλογή. Είναι τότε που το θύμα θα καταφύγει στην απώθηση, στην τέχνη του να γνωρίζει πώς να μη γνωρίζει. Σε ποια άλλη περίπτωση πέρα από αυτή των εγκλημάτων της γενετήσιας σφαίρας γίνεται αντιστροφή των ρόλων; Σε ποια άλλη αξιόποινη πράξη το θύμα κατηγορείται περισσότερο από το θύτη του;

«Γιατί δε μίλησες»; Γιατί είναι παιδιά. Τα κατ΄εξοχήν αόρατα θύματα και τα κατ’ εξοχήν αναξιόπιστα για το Σύστημα Δικαιοσύνης όταν αποφασίζουν να μιλήσουν. Είναι τα παιδιά της υπεράνω πάσης υποψίας αγίας ελληνικής οικογένειας αλλά και τα αλλοδαπά παιδιά στη χώρα του Ξένιου Δία.  Είναι τα παιδιά των ιδρυμάτων και των αθλητικών ομάδων, τα παιδιά με ειδικές ανάγκες και τα ασυνόδευτα ανήλικα. Γιατί αυτά επιλέγονται από το δράστη ως πιο ευάλωτα και είναι τα ίδια που συνθλίβονται στις Συμπληγάδες όταν αποφασίσουν να αποκαλύψουν. Σήμερα στη δική μας δικαιοταξία, ένα παιδί χρειάζεται να καταθέσει αναρίθμητες φορές, σε διαφορετικούς και δίχως καμία εκπαίδευση επαγγελματίες, οδηγούμενο κάθε φορά σε διαφορετικές υπηρεσίες.  Γιατί αυτή η δαιδαλώδης και κακοποιητική πρακτική κατά παράβαση το θεσμικού πλαισίου, αποθαρρύνει και επανατραυματίζει. Οι επιταγές της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού παραμένουν χρόνια τώρα γράμμα κενό, ενώ η αποποίηση των ευθυνών της Πολιτείας, η εγκατάλειψη της θεσμικής προάσπισης της ανηλικότητας και η εκχώρησή της σε ιδιώτες και θρησκευτικά φιλάνθρωπα σωματεία, πικρή πραγματικότητα σε μια δυστοπική πολιτεία.

«Γιατί δε μίλησες»; Γιατί έγινε αποδεκτή η φυσιολογικοποίηση της βίας και γιατί η σεξουαλική παραβίαση ενδύθηκε τον μανδύα της νομιμοποίησης. Σεξιστικά σχόλια και προσβολές διεισδύουν ύπουλα για να εκληφθούν ως  αστεία ευρείας αποδοχής, ενώ ο ευτελισμός, η διαπόμπευση και η ταπείνωση του άλλου, του διαφορετικού, αποτελούν από «τα αρσενικά παλιάς κοπής», «χαριτωμένη» πρακτική διαφοροποίησης. Ο δικαιωματικός λόγος υποχώρησε για να επικρατήσει ο «εξουσιαστικός», αποδυναμώνοντάς  την κοινωνική συνοχή και ειρήνευση.
Η κοινωνία και τα θεμέλια της δικαιοταξίας μας δεν αντέχουν άλλες ρωγμές. Ζητούνται επειγόντως τολμηροί, γενναίοι και έντιμοι σκαπανείς για την ανεύρεση της αλήθειας και την ανάδυσή της από το σκοτάδι στο φως. Ζητείται «λογισμός και όνειρο». Ζητείται αυγή.

* Στίχος του ποιήματος «Νύχτα πάνω από το Μπιρκενάου» (Noc nad Biirkenau) του επιζήσαντα πολωνού ποιητή Tadeusz Borowski

H Όλγα Θεμελή είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Εγκληματολογικής Ψυχολογίας Mέλος Ε.Ι.Φ. Πανεπιστημίου Κρήτης