Η πραγματικότητα των ελληνικών φυλακών δεν αφήνει καμία αμφιβολία ότι όποιος φυλακίζεται χάνει την αξιοπρέπεια του, τιμωρείται, περιθωριοποιείται, βασανίζεται ψυχικά και σωματικά.

Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι άνθρωποι οδηγούνται στις φυλακές με εξοντωτικές ποινές και κρατούνται εκεί χωρίς επαρκές φαγητό, χωρίς νερό, χωρίς θέρμανση. Είμαστε η μοναδική χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που οι ισοβίτες φτάνουν τους 1.000, όταν στην Ολλανδία, για παράδειγμα, είναι κάποιες δεκάδες. Η υπερσυμφόρηση σε μικρά κελιά αποτελεί το βασικό πρόβλημα και δημιουργεί πολλά περισσότερα. Με βάση τα τελευταία στοιχεία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, οι κρατούμενοι φτάνουν τους 12.000, ενώ οι θέσεις είναι για 9.800 περίπου, στοιχεία όχι και τόσο πραγματικά, διότι όταν σε ένα κελί για 2 άτομα έχουν μπει 2 διπλά κρεβάτια δεν σημαίνει ότι υπάρχει επαρκής χώρος.

Οι άνθρωποι αποθηκεύονται: μέσα στη φυλακή δεν έχουν να κάνουν τίποτα ολόκληρη την ημέρα, αφού και τα λιγοστά εκπαιδευτικά προγράμματα έχουν σταματήσει. Αυτή η διαχειριστική λογική του σωφρονιστικού συστήματος από τις τελευταίες κυβερνήσεις έχει οδηγήσει σε μια πιο απάνθρωπη φυλακή και σε δεκάδες καταδίκες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και το Συμβούλιο της Ευρώπης. Η νέα κυβέρνηση και το Υπουργείο Δικαιοσύνης δημοσίευσαν το πρώτο νομοσχέδιο που ξεκινά να αντιμετωπίζει αυτήν την κατάσταση.

Η κατάργηση των φυλακών τύπου Γ, μιας πειθαρχικής φυλακής για περισσότερη τιμωρία μέσα στην ίδια τη φυλακή, αποτέλεσε βασικό αίτημα του κινήματος υπεράσπισης των δικαιωμάτων των κρατουμένων και είναι ένα πρώτο ουσιαστικό βήμα για την αλλαγή όλων των ειδικών νομοθετημάτων των τελευταίων ετών, όπως ο κουκουλονόμος και οι ειδικές διατάξεις περί εγκληματικής οργάνωσης. Περιμένουμε, ο νέος ποινικός κώδικας, που έπεται, να επιφέρει μια ριζική ανατροπή σε αυτό το πεδίο.

Το νομοσχέδιο που δόθηκε στη δημοσιότητα έχει να αντιμετωπίσει με έκτακτο τρόπο τα προβλήματα έκτατης ανάγκης των φυλακών. Για το λόγο αυτό προβλέπει υπό όρους αποφυλάκιση για ασθενείς κρατούμενους: όχι μόνο με χρόνιες παθήσεις και βαριά αναπηρία, αλλά και με αναπηρία από 50%, αν διαπιστωθεί ότι η παραμονή τους στη φυλακή χειροτερεύει την κατάσταση τους. Δεν μπορεί ένα κράτος δικαίου να κρατά ανθρώπους σε συνθήκες κακοποίησης – όποιο αδίκημα και αν έχουν διαπράξει. Είτε λοιπόν θα βελτιώσει ουσιαστικά τις συνθήκες κράτησης, παρέχοντας στους κρατούμενους την απαραίτητη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, είτε θα τους αποφυλακίσει, ώστε να μπορέσουν να την λάβουν έξω. Γι’ αυτό και η προϋπόθεση που προβλέπει το σχέδιο νόμου, να έχουν δηλαδή εκτίσει μέρος της ποινής τους, πρέπει να αποσυρθεί.

Γίνεται λοιπόν το πρώτο αναγκαίο βήμα. Και, επιπλέον, επεκτείνεται η δυνατότητα έκτισης της ποινής κατ’ οίκον, για ασθενείς και υπερήλικες, ενώ θεσπίζεται ο ευεργετικός υπολογισμός ημερών εργασίας για όσους ασθενείς αδυνατούν να εργαστούν. Παράλληλα, προβλέπονται διατάξεις για την έκτακτη αποσυμφόρηση, που αφορούν το σύνολο των κρατουμένων, ώστε να αποσυμπιεστεί ουσιαστικά το σωφρονιστικό σύστημα. Κάτι ακόμα, ιδιαίτερα σημαντικό: τελειώνει η φρίκη της φυλάκισης των μεταναστών και μετά το τέλος της ποινής τους, ο θεσμός δηλαδή των κατ’ ευφημισμόν “φιλοξενούμενων” κρατουμένων. Η διαδικασία απέλασης θα ξεκινά πια πριν το τέλος της ποινής, αν είναι βεβαίως εφικτή, και θα μπορεί να παραταθεί για 3 μήνες· αν διαπιστωθεί ότι η απέλαση είναι ανέφικτη, λόγος κράτησης δεν θα υπάρχει και οι κρατούμενοι θα απολύονται, όπως είναι το προφανές για όλους.

Κεφαλαιώδους σημασίας είναι, στο νέο νομοσχέδιο, η ριζική αλλαγή στο πώς αντιμετωπίζεται ο ανήλικος παραβάτης. Πρόκειται για ουσιαστική κατάργηση της φυλάκισης ανηλίκων, εκτός κι αν αυτοί αντιμετωπίζουν ισόβια κάθειρξη, οπότε ο περιορισμός τους θα συνεχιστεί και θα απαιτήσει την ενίσχυση των δομών φροντίδας και πρόνοιας για ανηλίκους. Κάτι εξίσου κρίσιμο: το νομοσχέδιο προβλέπει μέτρα που διευκολύνουν την επιλογή της απεξάρτησης, αντί της φυλακής, στη λογική ότι απεξάρτηση μπορεί να γίνει μόνο σε καθεστώς ελευθερίας.

Η λογική της αριστεράς, αλλά και κάθε δημοκρατικού κράτους δικαίου, είναι ότι δεν αρκεί η «βελτίωση» των συνθηκών κράτησης. Αντίθετα, επιβάλλεται η ριζική ανατροπή του υπό κατάρρευση σωφρονιστικού συστήματος και η δημιουργία ενός νέου, με στόχο την επανένταξη του παραβάτη/ κρατουμένου και όχι την εξόντωσή του. Έχουμε ακόμα πολύ δρόμο μπροστά μας. Όμως τα πρώτο δείγμα από την νέα κυβέρνηση είναι ενδεικτικό της κατεύθυνσης. Είναι τώρα ευθύνη όλων μας, κοινωνίας και κινήματος υπεράσπισης των δικαιωμάτων των κρατουμένων, να διεκδικήσουμε και να πετύχουμε την ριζική αλλαγή της κατάστασης στις φυλακές-κολαστήρια: τον σεβασμό των δικαιωμάτων των κρατουμένων και την εγκατάλειψη της τιμωρητικής-εξοντωτικής λογικής που διέπει το υπό κατάρρευση σύστημα.

* H Αφροδίτη Μπαμπάση είναι μέλος του Τμήματος Δικαιωμάτων ΣΥΡΙΖΑ