15η Αυγούστου 2015. Ώρα ενάτη πρωινή. Στο αυτοκίνητο. Παίζω με τα κουμπιά του ραδιοφώνου. Σταματώ στους 88.6 των FM. Η εκφωνήτρια διαβάζει την ημερήσια στήλη «Σαν σήμερα»: «Σαν σήμερα γεννήθηκε ο Ναπολέων Βοναπάρτης. Το ημερολόγιο έδειχνε 15.8.1769».

Το μυαλό δουλεύει σαν συρραπτικό. Αγκιστρώνει τις συνειρμικές υποβολές για να τις συρράψει σε μια πορεία ευρύτερων αναγωγών ή επιλεκτικών εστιάσεων. Ποιος θα διαφωνούσε ότι όταν ακούς ή διαβάζεις κάτι, αθέλητα ο νους σου σπεύδει δρομαίος στις προσωπικές εμπειρικές συνάφειες. Η αθέλητη εμφάνιση της μνήμης που μας δίδαξε ο Προυστ στο Αναζητώντας το χαμένο χρόνο. Καλοκαίρι του 1992. Η ατμόσφαιρα βαριά και υγρή μέσα στο υπόγειο παλαιοβιβλιοπωλείο του Καραμουζά στη Ροτόντα της Θεσσαλονίκης. Ρωτώ τον παλαίμαχο «τυμβωρύχο» των παλιών εκδόσεων αν έχει τη μυθιστορηματική βιογραφία του Ναπολέοντα που συνέγραψε ο Emil Ludwig και κυκλοφόρησε σε ελληνική μετάφραση από τις εκδόσεις Γκοβόστη. «Ασφαλώς και την έχω», μου απαντά σε τόνο αυστηρό. Για να μην πω ότι σχεδόν με επέπληξε υπονοώντας ότι ρωτούσα πράγματα αυτονόητα. Δεν με ενόχλησε. Μου αρκούσε που η αναζήτησή μου είχε αίσια κατάληξη και δεν ήταν Βατερλό.

Κάθε άλλο παρά Βατερλό είναι και το παλιό τούτο βιβλίο. Ενδιαφέρον, συγκινητικό και πρωτίστως καλογραμμένο. Αποκαλύπτει πλευρές του θρυλικού Βοναπάρτη που δεν τις συναντάς στα σχολικά εγχειρίδια της συνταγογραφημένης μάθησης και της τυπολατρικής εφαρμογής του πρωτοκόλλου. Τότε μαθαίναμε για τις στρατιωτικές και διπλωματικές επιτυχίες του τρισμέγιστου καυχήματος των Γάλλων. Ο Ludwig παρουσιάζει την εσωτερική ζωή του ήρωά του, τη σταδιακή ωρίμανση και το βίαιο τράνταγμα της μεγαλοφυΐας του «Ναπολιόνε» από τα πρώτα παιδικά του βήματα και τις πρώτες μέρες της φοίτησής του στη Στρατιωτική Σχολή των Παρισίων.

Ο νεαρός βραχύσωμος «Μπουοναπάρτε» αποδεικνύεται προικισμένος μαθηματικός νους και δαιμόνιος λάτρης της γεωγραφίας στα μαθητικά του χρόνια. Ο περίγυρος τον χαρακτηρίζει «παιδί δύσκολο» αφού δεν συμμετέχει στα παιχνίδια των συνομηλίκων του, σπάνια γελά, δεν εκδηλώνεται, ενώ διαρκώς αφήνεται στον κυκλώνα των πληθωρικών και απόκοσμων στοχασμών του. Προτιμά να κάθεται απόμερα, να κρατά σημειώσεις και να θησαυρίζει τις σκέψεις του στα τετράδια της πρόωρης πνευματικής του ενηλικίωσης. Το πολυσύνθετο μυαλό του δεν έχει ανάγκη τους συγκατοίκους. Όταν οι συνάδελφοί του παίζουν χαρτιά ή ερωτοτροπούν στα παρισινά σαλόνια, αυτός, δεκαεξάχρονος ανθυπολοχαγός, μένει σκυμμένος στα βιβλία του: αρχαία ιστορία, Πλάτωνας και Αριστοτέλης, Διογένης Λαέρτιος, Στράβωνας, Καίσαρας, Λίβιος, Θουκυδίδης, Μακιαβέλι, συνταγματικό δίκαιο, αστρονομία, γεωγραφία, μετεωρολογία…Όλα αυτά που θα του χρειάζονταν λίγα χρόνια αργότερα. Οι μέρες της δόξας δεν θα αργούσαν. Μετά τον Ναπολέοντα ο κόσμος δεν θα ήταν πια σε τίποτα όμοιος με αυτόν του παρελθόντος.

Ρεαλιστής πολιτικός• πρόδρομος οραματιστής των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης• αμείλικτος εχθρός της μυσαρής βασιλείας και αδιάλλακτος θεματοφύλακας των αξιών της Επανάστασης• ανίκητος γνώστης των πολεμικών πραγμάτων, της διάταξης του πυροβολικού, του σχεδιασμού της μάχης, της κυκλωτικής τακτικής• εκλεκτικός στις παρέες του• εραστής των υψηλών νοημάτων και της φιλοσοφικής εμβάθυνσης• παθιασμένος αναγνώστης των χαρτών• διεισδυτικός ψυχογράφος των ανθρώπων και των μαζών• αήττητος διπλωμάτης που δεν διστάζει να αναμίξει στη διπλωματική φαρέτρα του την κολακεία, το ψέμα, την απειλή, την ειλικρίνεια, την ευθύτητα• απαράμιλλος επιστολογράφος• μύστης του ερωτικού πάθους με φλόγα αλλά και αξιοπρέπεια• μόνος του με τα κανόνια του εναντίον όλων των αντιδραστικών δυνάμεων της εποχής που θέλουν να κρατήσουν τον κόσμο ανάλλαχτο. Το δόγμα της «ενός ανδρός αρχής» που περιφρονεί ράτσες, γενιές, ευγένειες, βασιλιάδες. Το πρότυπο του αυτοδημιούργητου ανθρώπου της αξίας και όχι της καταγωγής και των κίβδηλων οικοσήμων του κληρονομικού δικαίου. Η αριστοκρατία του πνεύματος και όχι του αίματος. Ο τροπαιοφόρος του Αούστερλιτς είναι ο Κορσικανός στρατηγός με την τριμμένη στολή που εργάζεται άοκνα δεκαοκτώ ώρες την ημέρα. Η Γαλλία έχει αποθέσει με ασφάλεια τις τύχες της στο άριστα συγκροτημένο και εκλεπτυσμένο μυαλό ενός ανθρώπου που διάλεξε για πατρίδα του τη χώρα του Διαφωτισμού.

Μπορεί παρόντος του Πάπα να αυτοστέφθηκε αυτοκράτορας των Γάλλων. Μπορεί να προκάλεσε απογοήτευση στις δημοκρατικές συνειδήσεις του καιρού του με την ενέργειά του αυτή, ώστε ο Μπετόβεν να αφαιρέσει την αρχική τιμητική αφιέρωση από την Ηρωική Συμφωνία. Μπορεί να υπήρξε συγκεντρωτικός, αυταρχικός και δεσποτικός. Μπορεί να ήταν απέραντα εγωιστής. Ήταν όμως αυτός που ενώπιόν του οι κούφιες βασιλείες της εποχής το έβαζαν στα πόδια. Ήταν αυτός που άρρωστος και εξόριστος στο νησί της Αγίας Ελένης εξακολουθούσε να προκαλεί τον τρόμο στους ατσαλάκωτους βασιλιάδες. Ήταν αυτός που με την πειθώ του σαγήνευε τους στρατιώτες του. Ήταν αυτός που ολοκλήρωνε με την πένα του τις κατακτήσεις του σπαθιού του. Ήταν αυτός που εισήγαγε το πρότυπο του ολοκληρωμένου ηγέτη. Ήταν αυτός που με την πολιτική του διαθήκη εδραίωσε στη Γαλλία τα αντιμοναρχικά αισθήματα του λαού.

Η ώρα τρέχει και ο νους μου είναι ακόμα στον Κορσικανό και στην εικόνα που μου χάρισε ο Ludwig: στο βραχύσωμο στρατηλάτη, με τα χέρια σταυρωμένα πίσω και στο ύψος της μέσης, να παίρνει την πρωινή του βόλτα στον βράχο της εξορίας και με το ανήμερο βλέμμα πεισματικά καρφωμένο στη γραμμή του άπειρου γαλάζιου να καταστρώνει σχέδια επιστροφής στη χώρα που τον χρειάζεται. Αυτή τη φορά για να διώξει τους (νεο)φασίστες της Λεπέν και να απορρυπάνει τη Γαλλία και όλη την Ευρώπη από την ακροδεξιά ξενοφοβική υστερία. Αυτή τη φορά για αναστήσει τη χαμένη αξιοπρέπεια. Αυτή τη φορά για να εμπνεύσει γνήσια εμπιστοσύνη στους λαούς.

Ένας μαθητής του Φρόιντ συνήθιζε να λέει ότι μια επιτυχημένη ζωή είναι αυτή που εμφανίζει άρτια και πρωτότυπη αφηγηματική δομή. Η ζωή του Βοναπάρτη αρκεί από μόνη της για την επαλήθευση του ορισμού. Δυστυχώς η ιστορία δεν προνόησε να φυλάξει στην άκρη μερικά τουλάχιστον πατρόν της γονιδιακής αριστείας που έφτιαξε τον Ναπολέοντα. Για τη σύγχρονη Ευρώπη θα ήταν σωτήριο ακόμα και ένα παραφθαρμένο ή αμφίβολης γνησιότητας υποσύνολο αντίγραφο. Έστω και ένα μέσης τάξης γενόσημο. Έστω και αυτό.