Σχεδόν 100 νεκροί σε λίγες ώρες… σίγουρα πρόκειται για εθνική τραγωδία. Είναι αναγκαίο συνεπώς να αναζητηθούν οι ευθύνες. Η μετατροπή όμως αυτής της αναζήτησης σε μικροκομματική ξιφομαχία, δεν θα μπορούσε παρά να οδηγήσει και σε άλλες τραγωδίες. Πιστεύω πως η αμερόληπτη αναζήτηση οδηγεί σε τρία διαδοχικά επίπεδα ευθυνών: οι συγκυριακές περιστάσεις, οι διαχρονικές ευθύνες των ιθυνόντων του πολιτικού συστήματος και οι ευθύνες της κοινωνίας ως συνόλου. Ας τις εξετάσουμε μία-μία.

Αναμφισβήτητα ο κυβερνητικός μηχανισμός έχει ένα μέρος ευθύνης. Το αναγνώρισε εξάλλου ο πρωθυπουργός και ο υπουργός, που είχε την αρμοδιότητα του θέματος, παραιτήθηκε. Μπορεί να ασκηθεί μια κριτική για τον χρόνο αυτής της παραίτησης, όπως και για κάποιες δικαιολογίες που δόθηκαν (οι υπουργοί ήταν «απασχολημένοι με την υπέρβαση του Μνημονίου»). Αλλά το γεγονός είναι πως η Κυβέρνηση δεν προσπάθησε να κρύψει τις ευθύνες της. Το επόμενο στάδιο είναι η ενδελεχής έρευνα για να εντοπιστούν όποιες ανεπάρκειες υπήρξαν σε κάθε επίπεδο του κρατικού μηχανισμού.

Προφανώς όμως το πρώτο επίπεδο δεν αρκεί για να εξηγηθεί η τραγωδία. Όλοι γνωρίζουμε ότι το υπόβαθρο αυτής της καταστροφής είναι η διαχρονική απουσία κάθε περιβαλλοντικής πολιτικής και ο μη σεβασμός, από τους κυβερνόντες των περασμένων δεκαετιών, των νόμων, που οι ίδιοι ψήφιζαν κατά καιρούς. Το γνωστό ανέκδοτο «όποιος χτίζει νόμιμα είναι ο μ… της περιοχής», έχει δυστυχώς μια ατράνταχτη βάση. Ενώ όμως κανείς δεν τόλμησε να αμφισβητήσει αυτή την πραγματικότητα, εδώ απουσιάζει κάθε ανάληψη ευθυνών. Η ΝΔ και όλοι οι εκπρόσωποι του παλαιού πολιτικού κατεστημένου, επιδόθηκαν εξαρχής σε μια ξέφρενη τυμπανοκρουσία, αταίριαστη αν μη τι άλλο, με το σεβασμό του πένθους που ακολουθεί ένα τέτοιο γεγονός. Ο υπόλογος επιχειρεί να εμφανιστεί σαν εισαγγελέας! Η στόχευση της αντιπολίτευσης είναι προφανώς διπλή. Να αποκρύψει τις ευθύνες της και να μετατρέψει την εθνική τραγωδία σε εκλογικό κέρδος. Δεν μπορώ να κάνω άλλο σχόλιο από την διαπίστωση ότι είναι λυπηρό για την Ελλάδα να έχει αντιπολίτευση αυτού του επιπέδου.

Δεν μπορούμε όμως να στηλιτεύσουμε τις ευθύνες του σαθρού πολιτικού συστήματος, χωρίς να εξετάσουμε τις ευθύνες της κοινωνίας, από την οποία ξεπετάγεται αυτό το σύστημα. Η αυθαίρετη δόμηση είναι μαζικό φαινόμενο στη χώρα μας. Σύμφωνα με το ΤΕΕ, αφορά 971.000 κτίσματα, εκ των οποίων το 25% έχει χτιστεί χωρίς καμία οικοδομική άδεια (και η αρνητική πρωτιά ανήκει στην Ανατολική Αττική, όπου βρίσκεται το τραγικό Μάττι). Η έλλειψη σεβασμού προς το περιβάλλον και το κοινό συμφέρον δεν είναι το γνώρισμα μιας μικρής μειοψηφίας των Ελλήνων. Τα ρέματα που μπαζώνονται, μετατρέποντας κάθε βροχή λίγο πιο ισχυρή σε καταστροφική πλημύρα (βλ. Μάντρα), δεν προκύπτουν από υπουργικές αποφάσεις ή ψηφίσματα στη Βουλή. Και αν οι υποψήφιοι πρωθυπουργοί υπόσχονται, στο παρά πέντε των εκλογών, νομιμοποιήσεις αυθαιρέτων (βλ. Σαμαρά στο Ζάππειο 2), το κάνουν διότι ξέρουν ότι αυτή η νόμιμη παραβίαση του νόμου, θα πείσει ουκ ολίγους να τους ψηφίσουν. Πρέπει συνεπώς να αποδεχτούμε ότι υπάρχει μια ευθύνη της ελληνικής κοινωνίας ως συνόλου. Ταυτόχρονα όμως πρέπει να αποφύγουμε την αισχρή παγίδα του «όλοι μαζί τα φάγαμε». Η κοινωνία είναι ένα σύνολο αλλά αποτελείται από άτομα. Οι πολίτες που δεν χτίζουν αυθαίρετα δεν είναι λίγοι, είναι η πλειονότητα. Οι ιθύνοντες του σαθρού πολιτικού συστήματος όμως, θεωρούν πιο προσοδοφόρο να στηριχθούν στους πονηρούς. Διότι το πολιτικό σύστημα είναι κατά βάση πελατειακό.

Επανέρχομαι στην ευθύνη της Κυβέρνησης και το μάλλον ατυχές «ήμασταν απασχολημένοι με το Μνημόνιο». Αν και σε καμιά περίπτωση αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί δικαιολογία, πιθανώς να περιγράφει μια πραγματικότητα. Και αν αυτό ισχύει, τότε θα ήταν η βασική κριτική που θα μπορούσε να ασκηθεί σχετικά με το τραγικό συμβάν. Διότι όσο αποπνικτικό και να είναι το Μνημόνιο, δεν μπορεί να μην αφήνει χώρο και χρόνο για ορισμένα άλλα πράγματα, που αφορούν εξίσου καθοριστικά την ζωή των πολιτών και τα οποία απαιτούν ρήξη με το παρελθόν.

Στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν και πως, το δράμα του ζήσαμε, θα υπάρξει και ως έναυσμα μιας δυναμικότερης παρέμβασης για την ανατροπή του γραφειοκρατικού δημόσιου τομέα και του σαθρού πελατειακού πολιτικού συστήματος.

* Ιατρός χειρουργός, μέλος του Συντονιστικού της «Κοινωνίας Πρώτα».