Όταν το καλοκαίρι του 1983 επισκέφτηκα, μαθήτρια τότε, την Ισπανία μου έκανε εντύπωση γιατί θα έπρεπε σε μια τουριστική ξενάγηση να συμπεριλαμβανόταν και η «Κοιλάδα των Πεσόντων». Λίγο έξω από τη Μαδρίτη θυμάμαι ένα κάτασπρο μεγαλόπρεπο μνημείο και ένα τεράστιο σταυρό. Η ξεναγός μας είχε πει πως εκεί ήταν θαμμένοι πεσόντες κατά τον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο «και από τις δύο πλευρές». Μου φάνηκε όμως παράξενο πως σε ένα μνημείο για «όλους» τους πεσόντες στην πιο περίοπτη θέση ήταν ο τάφος του πιο στυγνού και αιμοσταγή δικτάτορα της πιο πρόσφατης σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας, του Στρατηγού Φρανθίσκο Φράνκο. «Γιατί αυτό;» ρώτησα, μα η ξεναγός απέφυγε να μου απαντήσει. Κι όμως στην Ισπανία υπήρχε υποτίθεται πλέον δημοκρατία.

Ads

Η νοοτροπία που επικράτησε για δεκαετίες στην δημοκρατική πλέον Ισπανία ήταν πως οι πληγές επουλώνονται ευκολότερα αν δεν τις ξύνεις. Πως καλύτερα να αφήνεις το παρελθόν πίσω σου και να κοιτάζεις μπροστά. Γενικά όπως ο Ισπανός ιστορικός, Άνχελ Βίνας ομολογεί σε συνέντευξή του στο BBC οι άνθρωποι φοβούνταν να αντιμετωπίσουν το σκοτάδι του παρελθόντος.

Χωρίς να αντιμετωπίσει όμως κανείς το παρελθόν δεν μπορεί ούτε να αντεπεξέλθει στο παρόν, ούτε να προχωρήσει στο μέλλον. Χωρίς απόδοση δικαιοσύνης προλειαίνεται το έδαφος για περισσότερη αδικία. Χωρίς απόδοση ευθυνών προλειαίνεται το έδαφος για περισσότερη ανευθυνότητα. Κάπως έτσι προσπάθησε να καλλιεργηθεί η εντύπωση πως η «Κοιλάδα των Πεσόντων» ήταν μνημείο για όλους τους πεσόντες στον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. Και όπως γίνεται συνήθως δεν κτίζουν οι μνήμες τα μνημεία, μα τα μνημεία κτίζουν τις μνήμες.

Η «Κοιλάδα των Πεσόντων» δεν ήταν ποτέ μνημείο για «όλους τους πεσόντες και από τις δύο πλευρές», όπως το καλοκαίρι του 1983 η ξεναγός είχε καθοδηγηθεί να μας ενημερώσει. Ήταν μνημείο που εμπνεύστηκε ο ίδιος ο φασίστας δικτάτορας ώστε να θυμίζει τη νίκη του κατά των δημοκρατικών. Μάλιστα σε μεγάλο βαθμό κτίστηκε από πολιτικούς αιχμάλωτους που αντιτίθονταν στον Φράνκο, υπό μορφή καταναγκαστικής εργασίας. Απλά, ανάμεσα στους τάφους των οπαδών του Φράνκο βρίσκονται θαμμένα και κάποια από τα θύματα τους.

Πολύ πρόσφατα, η σοσιαλιστική κυβέρνηση της Ισπανίας έχει συστήσει επιτροπή για να αποφασίσει το μέλλον της «Κοιλάδας των Πεσόντων». 75 χρόνια μετά τον εμφύλιο, 36 χρόνια από τη μετάβαση στη Δημοκρατία και μετά από μισό εκατομμύριο τουλάχιστον νεκρούς η Ισπανία φαίνεται να προτιμά να αρχίσει να ξύνει παρά να συνεχίζει να αγνοεί τις πληγές της. Ίσως γιατί με το πέρασμα του χρόνου γίνεται ακόμα περισσότερο αντιληπτό πως δεν είναι οι μνήμες που κτίζουν τα μνημεία, μα τα μνημεία που κτίζουν τις μνήμες.

[email protected]