Η Ρωσική Επανάσταση, όπως και η Γαλλική Επανάσταση πιο πριν, άλλαξαν την πορεία της ιστορίας, γιατί δεν αποσκοπούσαν στην κατάκτηση της εθνικής ανεξαρτησίας (όπως οι περισσότερες εθνικές επαναστάσεις του 19ου και του 20ού αιώνα), αλλά στην αλλαγή του καθεστώτος, δηλαδή στη ριζική αλλαγή των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών σχέσεων, στη δημιουργία ενός νέου μοντέλου κοινωνίας.

Η πρόκληση για τους μπολσεβίκους του 1917 ήταν τεράστια: με ποιο τρόπο μια αχανής, πολυεθνική αυτοκρατορία, μια κατά βάση αγροτική χώρα με τεράστιες κοινωνικές ανισότητες, χωρίς δημοκρατικές παραδόσεις, αλλά με ιστορία «φωτισμένων δεσποτών» και αυταρχικών πολιτικών, μπορούσε να γίνει μια κοινωνία βασισμένη στην ισότητα και την «κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο» και ταυτόχρονα μια τεχνολογικά σύγχρονη και οικονομικά ισχυρή βιομηχανική χώρα. Η πρόκληση γινόταν ακόμα μεγαλύτερη επειδή αυτά θα έπρεπε να επιτευχθούν σε συνθήκες πολέμου: αρχικά του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και στη συνέχεια εμφυλίου πολέμου και εισβολής ξένων δυνάμεων.

Ο διπλός στόχος της δημιουργίας μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας και ταυτόχρονα του ριζικού εκμοντερνισμού των οικονομικών δομών (που αποκρυσταλλώθηκε στο σύνθημα «σοβιέτ και εξηλεκτρισμός») εγκαινίασε μια περίοδο αλλαγών, πειραματισμών, καινοτομιών σε κάθε σφαίρα της ανθρώπινης δραστηριότητας: από την εκπαίδευση και τη Δικαιοσύνη μέχρι την επιστήμη και την τέχνη.

Επειδή ακριβώς στόχος ήταν η οικοδόμηση μιας διαφορετικής κοινωνίας, η Οκτωβριανή Επανάσταση δεν ήταν απλώς ένα γεγονός-τομή στη ρωσική ιστορία, αλλά πολύ σύντομα έγινε ένα παγκόσμιο γεγονός. Ηταν η αφετηρία εξελίξεων που διαμόρφωσαν την ιστορία του 20ού

αιώνα σε πλανητική κλίμακα. Σε όλες τις χώρες δημιουργήθηκαν κομμουνιστικά κόμματα και η επαναστατική αλλαγή της κοινωνίας έγινε η νέα πολιτική πρόταση. Ειδικά στις χώρες της περιφέρειας, που είχαν υποταχθεί στο πλέγμα ιμπεριαλισμού και αποικιοκρατίας, ο συνδυασμός κομμουνισμού και εθνικισμού κινητοποίησε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα.

Επαναστατικά κινήματα εκδηλώθηκαν σε πολλές χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής και σε κάποιες περιπτώσεις οι επαναστάσεις τελεσφόρησαν, όπως συνέβη στην Κίνα, το Βιετνάμ, την Κούβα κ.α., με πλαίσιο αναφοράς (και κριτικής) την εμπειρία της Ρωσικής Επανάστασης και το σοβιετικό μοντέλο. Από την άλλη πλευρά, η απειλή της κοινωνικής επανάστασης κινητοποίησε τον αστικό κόσμο και τροφοδότησε διαφορετικές (και συχνά συμπληρωματικές) απαντήσεις: αφενός τον αντικομμουνισμό, που οδήγησε σε έξαρση της καταστολής και των πολιτικών διώξεων του «εσωτερικού εχθρού», και αφετέρου την προσπάθεια ενσωμάτωσης των λαϊκών στρωμάτων μέσα από την υιοθέτηση κοινωνικής πολιτικής και τη σταδιακή οικοδόμηση του κράτους πρόνοιας.

Και, βέβαια, υπάρχει η «σκοτεινή» πλευρά, όχι τόσο της ίδιας της Ρωσικής Επανάστασης όσο της μετεξέλιξής της στα χρόνια του σταλινισμού. Τα γκουλάγκ, η βίαιη κολεκτιβοποίηση, οι δίκες-παρωδία, η καταπίεση δεν επιτρέπουν καμιά νοσταλγία για το σοβιετικό μοντέλο. Ηδη από τα χρόνια του Μεσοπολέμου και πολύ περισσότερο στη μεταπολεμική εποχή, η ριζοσπαστική σκέψη στην Ευρώπη είχε ως αφετηρία την κριτική στο σοβιετικό μοντέλο. Πολύ περισσότερο σήμερα, εκατό χρόνια μετά, τόσο η Ρωσία του 1917 όσο και η επανάσταση των μπολσεβίκων αποτελούν μια «ξένη χώρα».

Ωστόσο, ας κρατήσουμε τούτο: αυτό που πέτυχε η Ρωσική Επανάσταση ήταν να απελευθερώσει το φαντασιακό εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, να δείξει ότι η κοινωνία μπορεί να αλλάξει, ότι οι άνθρωποι δημιουργούν την ιστορία, ότι ο κόσμος μας δεν είναι ο καλύτερος δυνατός και ότι υπάρχει εναλλακτική λύση απέναντι στην εκμετάλλευση και την αδικία. Ας το θυμόμαστε αυτό, όποτε ακούμε κάποιους να εξομοιώνουν τον κομμουνισμό με τον ναζισμό ή να διακηρύσσουν ότι η κοινωνική ανισότητα είναι στοιχείο της ανθρώπινης φύσης…

* Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Νέα Σελλίδα»