Η στέγη δεν είναι εμπόρευμα. Είναι κοινωνικό δικαίωμα, πυλώνας αξιοπρέπειας και προϋπόθεση για τη σταθερότητα κάθε σύγχρονης κοινωνίας. Το πρόβλημα της στέγασης που βιώνει σήμερα η ελληνική κοινωνία δεν είναι παροδικό – είναι δομικό, βαθιά πολιτικό και αγγίζει πλέον τα μεσαία και χαμηλά εισοδηματικά στρώματα, ανεξαρτήτως ηλικίας ή τόπου διαμονής.

Η εξαγγελία του Πρωθυπουργού για επιστροφή ενός ενοικίου κάθε Νοέμβριο δεν συνιστά λύση. Αντιθέτως, αποτελεί την πιο καθαρή παραδοχή της κυβερνητικής αδυναμίας να διαμορφώσει εθνική πολιτική στέγασης. Το συνολικό ποσό που προβλέπεται για το μέτρο –230 εκατ. ευρώ–, αν επιμεριζόταν ισόποσα στους περίπου 1.500.000 ενοικιαστές πρώτης κατοικίας, δεν θα ξεπερνούσε τα 153 ευρώ ανά δικαιούχο. Την ώρα που το μέσο ενοίκιο κυμαίνεται από 400 έως 800 ευρώ, η υπόσχεση «πλήρους επιστροφής ενοικίου» είναι απλώς παραπλανητική.

Αλλά το πρόβλημα δεν είναι μόνο το χαμηλό ποσό – είναι η ίδια η λογική της επιδότησης ως πολιτική. Όταν το κράτος ενισχύει τη ζήτηση σε μια αγορά με ανελαστική ή περιορισμένη προσφορά –όπως η αγορά κατοικίας στις πόλεις–, η οικονομική ενίσχυση συχνά δεν καταλήγει στον καταναλωτή αλλά μετακυλίεται στην τιμή, αυξάνοντας το κόστος. Αυτό το φαινόμενο περιγράφεται θεωρητικά ως «επίπτωση της επιδότησης» (subsidy incidence): σε αγορές όπου η προσφορά δεν μπορεί να ανταποκριθεί, το όφελος απορροφάται από τον ιδιοκτήτη ή τον πωλητή, όχι από τον επιδοτούμενο. Έτσι, η κρατική παρέμβαση καταλήγει να επιδοτεί την αύξηση των τιμών αντί να την αναχαιτίζει.

Η διαπραγματευτική ισορροπία στρεβλώνεται υπέρ του ιδιοκτήτη. Αυτό ισχύει ιδίως σε φοιτητουπόλεις, τουριστικές περιοχές και γειτονιές των μεγάλων πόλεων, όπου η πίεση της ζήτησης και η έλλειψη προσιτών κατοικιών οδηγούν ήδη σε αυξητικά φαινόμενα.

Και όλα αυτά συμβαίνουν ενώ η κυβέρνηση:

• Δεν ρύθμισε τη βραχυχρόνια μίσθωση, με αποτέλεσμα τη μαζική απόσυρση κατοικιών από την κανονική αγορά και τη μετατροπή γειτονιών σε άτυπα τουριστικά πάρκα.
• Εφάρμοσε το πρόγραμμα «Σπίτι μου 2», το οποίο εκτίναξε τις τιμές των παλαιών ακινήτων, προκαλώντας φούσκα σε μια ήδη στρεβλή αγορά.
• Δεν υλοποίησε ούτε ένα έργο κοινωνικής κατοικίας, ούτε δημιούργησε δημόσια φοιτητική στέγη, ούτε αξιοποίησε άδεια ή εγκαταλελειμμένα κτίρια.
• Δεν έθεσε ουσιαστικούς περιορισμούς στο πρόγραμμα “χρυσή βίζα”, επιτρέποντας την άνοδο των ελάχιστων ορίων επένδυσης χωρίς γεωγραφικά ή κοινωνικά κριτήρια, με αποτέλεσμα την περαιτέρω εκτόξευση των τιμών σε ζώνες υψηλής πίεσης.

Πίσω από αυτή την αδράνεια βρίσκεται η δογματική πίστη της κυβέρνησης ότι η αγορά θα αυτορυθμιστεί. Πρόκειται για μια επικίνδυνη αυταπάτη, καθώς η ελεύθερη αγορά ακινήτων, χωρίς κοινωνικούς όρους, οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην κερδοσκοπία, την επισφάλεια και τον αποκλεισμό. Η στέγη είναι ανάγκη – και όταν παραδίδεται πλήρως στις «δυνάμεις της αγοράς», μετατρέπεται σε προνόμιο.

Το πρόβλημα της στέγης είναι κατ’ εξοχήν δημογραφικό: οι νέοι άνθρωποι καθυστερούν να αυτονομηθούν ή να δημιουργήσουν οικογένεια, όχι λόγω αδιαφορίας, αλλά λόγω αδυναμίας. Η στέγαση επηρεάζει τη γεννητικότητα, την κοινωνική συνοχή και τη βιωσιμότητα των αστικών κέντρων.

Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι:

• Οι αυξήσεις στα ενοίκια έφτασαν το 10,5% τον Μάρτιο του 2025 – τέσσερις φορές πάνω από τον πληθωρισμό.
• Το 50% των ενοικιαστών διαθέτει άνω του 30% του εισοδήματός του για στέγαση.
• Πάνω από το 30% των νοικοκυριών χωρίς ιδιόκτητη στέγη βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας.

Η έκταση του προβλήματος αποκαλύπτει ότι οι επιδοτήσεις από μόνες τους δεν επαρκούν. Απαιτούνται γενναίες δημόσιες παρεμβάσεις υπέρ της προσφοράς και ρύθμιση της αγοράς με κοινωνικό προσανατολισμό.

Την ίδια ώρα, η κυβέρνηση πανηγυρίζει για το υπερπλεόνασμα του 2024 (4,8% του ΑΕΠ), αποκρύπτοντας ότι αυτό δεν προήλθε από παραγωγική ανασυγκρότηση αλλά από:

• Μη τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας, που οδηγεί τους χαμηλόμισθους να φορολογούνται σαν μεσαία τάξη.
• Υψηλούς έμμεσους φόρους – κυρίως ΦΠΑ και Ειδικό Φόρο Κατανάλωσης, που πλήττουν τα εισοδήματα από κάτω προς τα πάνω.

Η απάντηση δεν μπορεί να είναι ένα «δώρο» Νοεμβρίου. Η λύση βρίσκεται σε ένα συνεκτικό πακέτο προοδευτικών πολιτικών:

• Εθνική πολιτική κοινωνικής κατοικίας, με δημόσιες επενδύσεις σε προσιτή στέγη, κοινωνική αντιπαροχή και επαναχρησιμοποίηση δημόσιων και εγκαταλελειμμένων κτιρίων.
• Δημιουργία εθνικού δικτύου φοιτητικής στέγης, για την αποσυμφόρηση της αγοράς και τη στήριξη των νέων.
• Ρύθμιση της αγοράς ενοικίων, με πλαφόν στις αυξήσεις κατά τις ανανεώσεις μισθωτηρίων, περιορισμό εξώσεων και φορολογικά αντικίνητρα για κενά ή αναξιοποίητα   ακίνητα.
• Θεσμική ρύθμιση των βραχυχρόνιων μισθώσεων, με ανώτατα όρια ανά περιοχή, υποχρεωτική δήλωση και έλεγχο φοροδιαφυγής.
• Αναθεώρηση του καθεστώτος “χρυσής βίζας”, με γεωγραφικούς και κοινωνικούς περιορισμούς, προτεραιότητα στην κάλυψη τοπικών αναγκών και επανεξέταση του αναπτυξιακού του οφέλους.
• Δίκαιη φορολογία, με τιμαριθμική προσαρμογή, μείωση έμμεσων φόρων και αναπροσαρμογή της φορολογικής βάσης.

Χωρίς αυτά, κάθε επιδότηση καταλήγει παγίδα. Κι η «επιστροφή ενοικίου» καταλήγει –πικρά ειρωνικά– επιστροφή στο ίδιο κοινωνικό και πολιτικό αδιέξοδο.

• Οικονομολόγος – Πρώην Βουλευτής – Πρώην μέλος της Κεντρικής Διοίκησης του Οικονομικού Επιμελητηρίου Ελλάδας