Ο νέος γύρος διερευνητικών επαφών έρχεται μετά από πολύμηνη ένταση, όπου κεντρικό ρόλο είχαν οι τουρκικές έρευνες για υδρογονάνθρακες. Στον ελληνικό χώρο, το 1/3 που έχει ήδη διατεθεί για έρευνες και εξορύξεις υδρογονανθράκων, έχει επιλεγεί προσεκτικά ώστε να βρίσκεται εκτός τουρκικών αμφισβητήσεων. Με γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς, όμως,  εμπλέκονται τόσο οι Κυπριακές εξορύξεις όσο και ο αγωγός αερίου EastMed: ο τελευταίος προϋποθέτει είτε συνεχόμενες ΑΟΖ Ελλάδας – Κύπρου (με μίνιμουμ μόνο τουρκική ΑΟΖ) είτε απευθείας συνεννόηση με την Τουρκία, που δεν έχει επιχειρηθεί. Το γνωστό Τουρκολυβικό Σύμφωνο, που υπογράφτηκε λίγους μήνες μετά και αναγνωρίζει ΑΟΖ μόνο σε ηπειρωτικές ακτές, φαίνεται να είναι εν μέρει απάντηση και στον EastMed. 

Γεωστρατηγικά, η ανοικτή θάλασσα μεταξύ Κύπρου, Μ. Ασίας και Κρήτης είναι κρίσιμη για όλες τις γύρω χώρες: για την Τουρκία ως έξοδος προς τις ανοικτές θάλασσες, για την Κύπρο ως διαδρομος προς την Ελλάδα και την υπόλοιπη ΕΕ, για το Ισραήλ ως στρατηγικό βάθος. Κάθε απόπειρα μονομερούς στρατιωτικού της ελέγχου, είτε για αναζήτηση υδρογονανθράκων είτε για έλεγχο της διαδρομής αγωγών, εύκολα καταλήγει σε αίσθηση απειλής και κίνδυνο κλιμάκωσης και σύγκρουσης. 

Αναζήτηση και νέες εξορύξεις υδρονανθράκων, είναι ήδη παρωχημένες. Ακόμη και για τα ήδη επιβεβαιωμένα αποθέματα, έχει τεκμηριωθεί ότι πάνω από 80% χρειάζεται να μείνει στη γη. Από τα μεσογειακά μέλη της ΕΕ, Γαλλία, Ισπανία και Πορτογαλία έχουν ήδη θεσπίσει πλήρη εθνικά μορατόριουμ, ενώ Ιταλία και Κροατία έχουν σταματήσει επί μέρους προγράμματα. Στα αρχικά τους σχέδια εξορύξεων επιμένουν πια μόνο Ελλάδα και Κύπρος.    

Παραδοσιακά στα ελληνοτουρκικά εμφανίζονται δύο αντίθετες  προσεγγίσεις:

• Η μία επιδιώκει διαιώνιση της αντιπαράθεσης, όπως η  παλιότερη διαμάχη Γαλλίας-Γερμανίας ή η σημερινή Ινδίας-Πακιστάν: απαιτεί υψηλές στρατιωτικές δαπάνες, διαρκείς γύρους εξοπλισμών και «στρατηγικές συμμαχίες» με κάθε ανταγωνιστή ή αντίπαλο της Τουρκίας. Από το 2016-7 η Τουρκία έχει πάντως υιοθετήσει πολιτική περιφερειακής δύναμης, μετά τις ήττες των δυνάμεων που υποστήριζε σε Συρία, Ιράκ και Αίγυπτο.
• Η άλλη εστιάζει σε σταθερή επιδίωξη επίλυσης, με συμφωνίες σε πλαίσιο Διεθνούς Δικαίου και με εμπλοκή Διεθνών Δικαστηρίων για όσα δεν μπορέσουν να συμφωνηθούν. Πολύ κοντά σε τέτοια επίλυση φθάσαμε το 2004 και το 2010. 

Οι Πράσινοι είμαστε από θέση αρχής με τη δεύτερη επιλογή, αποκλείοντας όμως κάθε πρόταση επίλυσης μέσω συνεκμετάλλευσης πετρελαίου και αερίου. Σε εποχές οικολογικής κρίσης, άλλωστε, οι άμεσοι γείτονες κάθε χώρας είναι και αναγκαστικοί συνεργάτες. Για το πράσινο κίνημα, ειρήνη δεν είναι μόνο να μην πέφτουν βόμβες, ενώ η εμπειρία δείχνει ότι κάθε εθνικισμός κάνει πρώτα κακό στη δική του χώρα.

Η πράσινη οπτική υπαγορεύει λοιπόν ανεπιφυλακτο ΝΑΙ για κάθε ταχεία επίλυση σε πλαίσιο Διεθνούς Δικαίου, αλλά με ΜΗΔΕΝΙΚΕΣ εξορύξεις υδρογονανθράκων. Μια τέτοια πρόταση καταθέτουν οι Πράσινοι, τόσο για τα ελληνοτουρκικά, όσο και για τους εξοπλισμούς και τα θέματα ασφάλειας της χώρας μας:

• Απαραίτητο πρώτο βήμα αποτελεί μια «νέα Βέρνη» για την Ανατολική Μεσόγειο, στα πρότυπα της συμφωνίας του 1976 των Καραμανλή-Ντεμιρέλ που είχε παγώσει κάθε έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων στα διεθνή ύδατα του Αιγαίου. Το πάγωμα στην Ανατολική Μεσόγειο πρέπει να περιλαμβάνει και τις εργασίες για αγωγούς και να ισχύει τουλάχιστον μέχρι την οριστική νόμιμη οριοθέτηση, με προοπτική να διατηρηθεί και στη συνέχεια. Κάτι τέτοιο θα απέτρεπε νέα έξοδο ερευνητικών πλοίων, οικοδομώντας κλίμα εμπιστοσύνης για διαπραγματεύσεις. Ιδανικό θα ήταν το αμοιβαίο πάγωμα των αξιώσεων για ΑΟΖ, όπως προτεινόταν το 2010 από τον Α. Νταβούτογλου, αλλά η ευκαιρία αυτή φαίνεται να έχει χαθεί.
• Η συνέχεια θα αφορά δρομολόγηση συνολικής επίλυσης των ανοικτών ζητημάτων, με πίεση/διαμεσολάβηση και από την Ε.Ε., σε πλαίσιο Διεθνούς Δικαίου, με ορίζοντα τη Χάγη ή άλλο διεθνές δικαστήριο για ό,τι δεν επιλυθεί με συμφωνία. Στο εθιμικό Διεθνές Δίκαιο περιλαμβάνεται πια και το Δίκαιο της Θάλασσας.

Ορισμένα ζητήματα αξίζουν χωριστή αναφορά:

• Οι «γκρίζες ζώνες» είναι ζήτημα πρώτα νομικό: αδιευκρίνιστη κυριαρχία αποκλείεται για νησιά σε εθνικά χωρικά ύδατα, για κατοικημένα νησιά με τοπικές αρχές  που αναγνωρίζονταν και από την άλλη πλευρά για πάνω από 75 χρόνια, ή για τα Δωδεκάνησα, όπου υπάρχει ιταλοτουρκική θαλάσσια οριοθέτηση του 1932.
• Η οριστικοποίηση των χωρικών υδάτων είναι σημαντική, τόσο για την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών όσο και για ευθυγράμμισή τους με τον εναέριο χώρο.  Για τα 12 μίλια στο Αίγαίο υπάρχει ελληνοτουρκική συμφωνία εμπειρογνωμόνων του 2004 για μερική επέκτασή τους, με διατήρηση ανοικτών διεθνών διαύλων.
• Η οριοθέτηση ΑΟΖ στο Αιγαίο είναι κρίσιμη και για την εγκατάσταση πλωτών αιολικών, που μετά το 2030 προβλέπεται να αποκτήσουν ιδιαίτερη σημασία. 
• Πλήρης αποστρατικοποίηση νησιών σήμερα, θα σήμαινε ομηρεία στην Τουρκία. Εφικτή είναι όμως μια ελληνική δέσμευση για καθαρά αμυντικό προσανατολισμό, με προοπτική για επιπλέον μέτρα εμπιστοσύνης μετά τη συνολική  επίλυση. 

Τα ελληνοτουρκικά εντάσσονται πάντως και σε ένα ευρύτερο διεθνές πλαίσιο, όπου οι  αντιμαχόμενοι άξονες χρειάζεται να δώσουν τη θέση τους σε περιφερειακές συνεργασίες ανοικτές σε όλες τις πλευρές. Καλό είναι να θυμόμαστε εδώ ότι οι αντίπαλοι των αντιπάλων μας δεν πρέπει να θεωρούνται πάντα φίλοι μας: στην πρόσφατη σύγκρουση στον Καύκασο, η «στρατηγική σχέση» της Ελλάδας με το Ισραήλ δεν το εμπόδισε να υποστηρίξει ενεργά την πλευρά του Αζερμπαϊτζάν και της… Τουρκίας.

Απαραίτητο είναι, τέλος, ένα Πράσινο Σχέδιο για όλη την Ανατολική Μεσόγειο, που απειλείται ιδιαίτερα από την κλιματική αλλαγή, ιδίως σε θέματα νερών.

Ιδιαίτερη θέση εδώ  μπορεί να έχει η ενεργειακή μετάβαση της Τουρκίας, ως μεγαλύτερης οικονομίας στην περιοχή αλλά και ως τυπικά υποψήφιου μέλους της Ε.Ε.: ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις στην κατεύθυνση αυτή, υπό τον όρο τήρησης των κανόνων καλής γειτονίας, θα έδιναν στην Ελλάδα και την Ε.Ε. ένα επιπλέον χρήσιμο διπλωματικό εργαλείο.

*Το άρθρο είναι βασισμένο σε εισήγηση σε εκδήλωση των Πράσινων στις 15.12.2020, με θέμα «Ανατολική Μεσόγειος: εξορύξεις και ανταγωνισμοί, ή πράσινη ευημερία και ειρήνη;»

*Ο Γιάννης Παρασκευόπουλος είναι Νομικός, μέλος του Συμβουλίου των Πράσινων