Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τον συντάκτη τους, χωρίς να συμπίπτουν κατ' ανάγκη με την άποψη του Tvxs.gr
Η πρόσφατη απόφαση του Μαρκ Ζούκερμπεργκ, ιδρυτή του Meta, να καταργήσει το πρόγραμμα εξωτερικού ελέγχου γεγονότων (fact-checking) σε πολιτικές διαφημίσεις και δημοσιεύσεις έχει προκαλέσει ευρείες αντιδράσεις. Παρότι η εταιρεία υποστηρίζει ότι αυτή η κίνηση προάγει την ελευθερία της έκφρασης, πολλοί εκφράζουν ανησυχίες ότι ενισχύει το φαινόμενο της «μετα-αλήθειας». Στο παρόν άρθρο εξετάζουμε πολύ σύντομα την έννοια της μετα-αλήθειας, τις ιστορικές της ρίζες, τις επιπτώσεις της και τους τρόπους αντιμετώπισής της.
Τι είναι η μετα-αλήθεια;
Η μετα-αλήθεια (αγγλ. post-truth) αναφέρεται σε μια κοινωνική κατάσταση όπου οι προσωπικές πεποιθήσεις και τα συναισθήματα έχουν μεγαλύτερη επίδραση στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης από τα αντικειμενικά γεγονότα. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η αλήθεια καθίσταται υποκειμενική και υποτάσσεται στις ατομικές προτιμήσεις και τα συμφέροντα. Το 2016, ο όρος αναδείχθηκε ως «Λέξη της Χρονιάς» από το Oxford English Dictionary, υπογραμμίζοντας την αυξανόμενη σημασία του σε πολιτικά και κοινωνικά πλαίσια.
Ιστορικές καταβολές της μετα-αλήθειας
Οι ρίζες της μετα-αλήθειας μπορούν να εντοπιστούν στο έργο του Τζορτζ Όργουελ, «1984», όπου η χειραγώγηση της πληροφορίας και η προπαγάνδα χρησιμοποιούνται ως βασικά εργαλεία εξουσίας. Η έννοια της «διπλής σκέψης» (doublethink), δηλαδή η αποδοχή δύο αντικρουόμενων ιδεών, αντανακλά τη σύγχρονη εποχή, όπου η αλήθεια συχνά διαστρεβλώνεται για πολιτικούς ή οικονομικούς σκοπούς.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της μετα-αλήθειας ήταν η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ το 2016. Κατά την προεκλογική του εκστρατεία, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διάδοση ψευδών ειδήσεων, όπως η ψευδής πληροφορία ότι ο Πάπας Φραγκίσκος υποστήριξε τον Τραμπ. Μελέτες έδειξαν ότι τέτοιες ειδήσεις είχαν μεγαλύτερη απήχηση από τις έγκυρες πηγές πληροφόρησης, υπογραμμίζοντας τη δύναμη της παραπληροφόρησης σε ένα περιβάλλον μετα-αλήθειας.
Παρόμοια φαινόμενα καταγράφηκαν και στο δημοψήφισμα για το Brexit. Ψευδείς ισχυρισμοί, όπως ότι η Βρετανία θα εξοικονομούσε 350 εκατομμύρια λίρες την εβδομάδα αν αποχωρούσε από την Ε.Ε., διαδόθηκαν ευρέως και επηρέασαν την κοινή γνώμη.
Συνέπειες της μετα-αλήθειας
Η μετα-αλήθεια έχει σοβαρές επιπτώσεις στη δημοκρατία, την κοινωνική συνοχή και την ατομική κριτική σκέψη. Σε πολιτικό επίπεδο, υπονομεύει τη διαφάνεια και την εμπιστοσύνη στους θεσμούς, καθώς οι πολίτες δυσκολεύονται να διαχωρίσουν την αλήθεια από τη διαστρέβλωση. Σε κοινωνικό επίπεδο, ενισχύει τον διχασμό και την πόλωση, καθώς οι άνθρωποι συχνά προτιμούν πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις προκαταλήψεις τους. Επιπλέον, σε ατομικό επίπεδο, η συνεχής έκθεση σε παραπληροφόρηση μειώνει την ικανότητα κριτικής σκέψης και την ανάλυση.
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί;
Η αντιμετώπιση της μετα-αλήθειας απαιτεί συντονισμένες προσπάθειες σε πολλαπλά επίπεδα. Πρώτον, οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης πρέπει να αναλάβουν μεγαλύτερη ευθύνη για τη σήμανση και τη μείωση της διάδοσης ψευδών ειδήσεων. Η πρόσφατη απόφαση του Meta να καταργήσει το πρόγραμμα εξωτερικού ελέγχου γεγονότων προκαλεί ανησυχίες, καθώς ενδέχεται να επιδεινώσει το πρόβλημα.
Παράλληλα, απαιτείται εκπαίδευση των πολιτών στην ψηφιακή παιδεία, ώστε να μπορούν να αξιολογούν την αξιοπιστία των πηγών πληροφόρησης και να αναπτύσσουν δεξιότητες κριτικής σκέψης. Οι δημοσιογράφοι και τα μέσα ενημέρωσης διαδραματίζουν επίσης καίριο ρόλο, προωθώντας την αλήθεια και ενισχύοντας τη διαφάνεια μέσω ανεξάρτητων ελέγχων γεγονότων.
Τέλος, είναι απαραίτητη η θέσπιση ενός νομοθετικού πλαισίου που θα ρυθμίζει τη διάδοση ψευδών ειδήσεων, χωρίς να περιορίζει την ελευθερία της έκφρασης. Η ισορροπία μεταξύ ελευθερίας και αλήθειας είναι κρίσιμη για τη διατήρηση της δημοκρατίας.
Η μετα-αλήθεια αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής μας. Η συνεργασία πολιτών, κυβερνήσεων, οργανισμών και τεχνολογικών κολοσσών είναι απαραίτητη για τη διαφύλαξη της αλήθειας, της δημοκρατίας και της κοινωνικής συνοχής.
(*) Ο Κωνσταντίνος Ζιάβρας είναι Οικονομολόγος (M.B.A.) και Συμπρόεδρος των Οικολόγων ΠΡΑΣΙΝΩΝ”
Στην Ελλάδα τα ΜΜΕ που στηρίζουν τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, χρημαδοτούνται από το ... κράτος. Tο tvxs.gr στηρίζεται στους αναγνώστες του και αποτελεί μια από τις ελάχιστες ανεξάρτητες φωνές στη χώρα. Mε μια συνδρομή, από 2.9 €/μήνα,ενισχύετε την αυτονομία του tvxs.gr και των δημοσιογραφικών του ερευνών. Συγχρόνως αποκτάτε πρόσβαση στα ντοκιμαντέρ και το περιεχόμενο του 24ores.gr.
Δες τα πακέτα συνδρομών >