Πόσο ανεξάρτητη είναι η δικαιοσύνη στην Ελλάδα; Η τραγωδία στα Τέμπη δεν ανέδειξε μόνο την ανάγκη για λογοδοσία, αλλά και τα δομικά προβλήματα της ελληνικής δικαιοσύνης.

Όταν η εκτελεστική εξουσία ελέγχει το δικαστικό σύστημα, πώς μπορεί να υπάρξει αμερόληπτη απονομή δικαιοσύνης; Η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης δεν είναι πολυτέλεια, αλλά μια θεμελιώδης προϋπόθεση για ένα κράτος δικαίου που προστατεύει τα δικαιώματα των πολιτών. Η απονομή δικαιοσύνης πρέπει να είναι ταχεία, αμερόληπτη και απαλλαγμένη από εξωτερικές πιέσεις, ώστε να διασφαλίζεται η εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς.

Οι χρόνιες παθογένειες της ελληνικής δικαιοσύνης

Το ελληνικό δικαστικό σύστημα πάσχει από διαρθρωτικές αδυναμίες που υπονομεύουν την αποτελεσματικότητά του.

Οι καθυστερήσεις στην απονομή δικαιοσύνης είναι ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα. Η Ελλάδα κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις της Ε.Ε. ως προς τη διάρκεια των αστικών και εμπορικών δικών, σύμφωνα με το EU Justice Scoreboard 2023. Αυτή η καθυστέρηση οδηγεί σε ατιμωρησία και απογοήτευση, καθώς η δικαιοσύνη που απονέμεται με μεγάλη καθυστέρηση δεν είναι πραγματική δικαιοσύνη.

Ένα άλλο βασικό πρόβλημα είναι η εξάρτηση της δικαιοσύνης από την εκτελεστική εξουσία. Η διαδικασία διορισμού των ανώτατων δικαστών παραμένει στα χέρια της εκτελεστικής εξουσίας, γεγονός που γεννά εύλογες ανησυχίες για την ανεξαρτησία τους. Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχουν επισημάνει την ανάγκη για μεταρρυθμίσεις που θα διασφαλίσουν μεγαλύτερη διαφάνεια και ανεξαρτησία στο δικαστικό σώμα.

Παράλληλα, η διαφθορά αποτελεί ακόμα έναν σοβαρό παράγοντα υπονόμευσης της δικαιοσύνης. Σύμφωνα με τον Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας για το 2024, η Ελλάδα βρίσκεται στην 59η θέση μεταξύ 180 χωρών, γεγονός που αποτυπώνει το διαρκές πρόβλημα αδιαφάνειας και λογοδοσίας. Η υπονόμευση της εμπιστοσύνης των πολιτών στη δικαιοσύνη ενισχύει το αίσθημα αδικίας και κοινωνικής αποξένωσης.

Επιπλέον, η υποχρηματοδότηση και η έλλειψη υποδομών εμποδίζουν τη λειτουργία της δικαιοσύνης. Πολλά δικαστήρια είναι ανεπαρκώς στελεχωμένα, ενώ η χρήση σύγχρονης τεχνολογίας στη δικαστική διαδικασία παρά τις προσπάθειες που έγιναν κατά την περίοδο της πανδημίας, μπορεί να βελτιωθεί περαιτέρω. Σύμφωνα με ψήφισμα της Ένωσης Διοικητικών Δικαστών, η υποχρηματοδότηση, οι ελλείψεις σε υποδομές και προσωπικό, καθώς και οι ακατάλληλες συνθήκες στέγασης δημιουργούν ένα ανεπαρκές πλαίσιο λειτουργίας.

Η σχέση της δικαιοσύνης με την ανάπτυξη: Μια σχέση καθοριστική

Ένα ανεξάρτητο και αποτελεσματικό δικαστικό σύστημα δεν είναι μόνο ζήτημα ηθικής τάξης, αλλά και οικονομικής ανάπτυξης.

Στο βιβλίο Γιατί Αποτυγχάνουν τα Έθνη, οι Daron Acemoglu και James A. Robinson επισημαίνουν ότι τα κράτη με ισχυρούς και ανεξάρτητους θεσμούς είναι αυτά που ευημερούν μακροπρόθεσμα.

Όταν η δικαιοσύνη είναι ανεξάρτητη, διασφαλίζει τη σταθερότητα, ενισχύει τις επενδύσεις και προωθεί την οικονομική ανάπτυξη. Αντίθετα, όταν υπόκειται σε πολιτικές πιέσεις, δημιουργεί ένα περιβάλλον αβεβαιότητας που αποτρέπει τόσο την επιχειρηματικότητα όσο και την κοινωνική πρόοδο. Οι ξένοι επενδυτές αποφεύγουν τις χώρες όπου η δικαιοσύνη δεν λειτουργεί με ανεξαρτησία, οδηγώντας σε οικονομική στασιμότητα και ανισότητες.

Η κατεύθυνση προς το μέλλον

Η ανεξαρτητοποίηση της δικαιοσύνης απαιτεί συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις:

• Αναθεώρηση της διαδικασίας διορισμού δικαστών, με τη δημιουργία ανεξάρτητου συμβουλίου αξιολόγησης, απαλλαγμένου από κυβερνητικές επιρροές.
• Αύξηση της χρηματοδότησης και των υποδομών της δικαιοσύνης – με έμφαση στην πλήρη ψηφιοποίηση των διαδικασιών και στη στήριξη των ανθρώπινων πόρων.
• Ενίσχυση της λογοδοσίας και της διαφάνειας, μέσω θεσμών εξωτερικού ελέγχου και αυστηρότερων μηχανισμών πρόληψης διαφθοράς.
• Διαρκής επιμόρφωση των δικαστών, ώστε να παρακολουθούν τις διεθνείς εξελίξεις και τις βέλτιστες πρακτικές.
• Απαγόρευση κατοχής υψηλόβαθμων θέσεων σε δημόσιους οργανισμούς από αφυπηρετήσαντες δικαστές, ώστε να αποτρέπεται κάθε υπόνοια ανταπόδοσης ή πολιτικής συναλλαγής.

Επίλογος

Η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης είναι βασικός πυλώνας κάθε δημοκρατίας – και στην Ελλάδα, μια επείγουσα ανάγκη. Χωρίς ανεξάρτητη δικαιοσύνη, δεν μπορεί να υπάρξει ούτε εμπιστοσύνη στους θεσμούς, ούτε βιώσιμη ανάπτυξη. Οι μεταρρυθμίσεις δεν είναι απλώς επιθυμητές – είναι επιβεβλημένες, ώστε να αποκατασταθεί η αξιοπιστία του κράτους δικαίου και να ενισχυθεί η κοινωνική συνοχή. Μια αποτελεσματική, ανεξάρτητη και διαφανής δικαιοσύνη δεν είναι μόνο εγγύηση για τα δικαιώματα των πολιτών, αλλά και θεμέλιο για το μέλλον της χώρας.

Ο Κωνσταντίνος Ζιάβρας είναι οικονομολόγος (Μ.Β.Α.) και συμπρόεδρος των Οικολόγων ΠΡΑΣΙΝΩΝ.