Σχεδόν δέκα χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου, ο Οσάμα Μπιν Λάντεν, ο πλέον καταζητούμενος τρομοκράτης στον κόσμο, είναι νεκρός. Παραμένει όμως ένα μεγάλο ερώτημα κατά πόσο η δολοφονία του θα επηρεάσει τη δράση της Αλ Κάιντα και άλλων οργανώσεων στη Μέση Ανατολή. Για πολλούς από τους ειδικούς σε θέματα της τρομοκρατίας ο Οσάμα Μπιν Λάντεν αποτελούσε ήδη τα τελευταία χρόνια περισσότερο μια συμβολική παρά ηγετική φιγούρα. Αυτή είναι και η εκτίμηση του Jerrold Μ. Post, καθηγητή Ψυχιατρικής, Πολιτικής Ψυχολογίας και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιιο Τζορτζτάουν της Ουάσιγκτον, που έχει ειδικευθεί στην πολιτική ψυχολογία της τρομοκρατίας και έχει μελετήσει τόσο την προσωπικότητα του Μπιν Λάντεν όσο και τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας της Αλ Κάιντα.

Ads

Ο Οσάμα Μπιν Λάντεν είναι πλέον νεκρός. Θα έχει η δολοφονία του επιπτώσεις ή θα είναι απλώς μια πολιτική νίκη για την κυβέρνηση του Ομπάμα;

Η δολοφονία του Μπιν Λάντεν έχει περισσότερο συμβολική παρά ουσιαστική σημασία. Σε καμία περίπτωση δεν θα αλλάξει τα σχέδια της Αλ Κάιντα ούτε θα μειώσει τη δράση τρομοκρατικών οργανώσεων στη Μέση Ανατολή ή αυτή των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν. Ο πόλεμος των ΗΠΑ ενάντια στον τρόμο είχε προσωποποιηθεί στον Οσάμα Μπιν Λάντεν – και αυτό ήταν μεγάλο λάθος. Η Αλ Κάιντα δεν είναι μια τυπική τρομοκρατική οργάνωση που βασίζεται σε μια αυταρχική χαρισματική φυσιογνωμία, και κινδυνεύει να καταρρεύσει όταν χάσει τον ηγέτη της, όπως συμβαίνει με τις περισσότερες τρομοκρατικές οργανώσεις. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια ο ρόλος του Μπιν Λάντεν στην Αλ Κάιντα ήταν συμβολικός παρά ηγετικός.

Σκιαγραφήστε μας το πολιτικό ψυχολογικό προφίλ του Μπιν Λάντεν, όπως το έχετε διαμορφώσει μέσα από τις έρευνές σας και εξηγήστε μας πώς ακριβώς διέφερε από άλλους ηγέτες τέτοιων οργανώσεων.

Ο Μπιν Λάντεν είχε διαφορετικό στιλ ηγεσίας από αυτό που είχαν οι ηγέτες άλλων τέτοιων οργανώσεων, όπως για παράδειγμα ο Βελουπιλάι Πραμπχακαράν των Τίγρεων Ταμίλ και ο Αμπιμαέλ Γκουσμάν του Φωτεινού Μονοπατιού. Ηταν ένας χαρισματικός ηγέτης, αλλά δεν ήταν αυταρχικός, όπως είναι οι περισσότεροι ηγέτες ανάλογων οργανώσεων και οι οποίοι αναλώνουν μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων τους σε πολιτικές ίντριγκες και μηχανορραφίες για να κρατήσουν μακριά αυτούς που προσδοκούν να αναλάβουν την ηγεσία της οργάνωσης. Ο Μπιν Λάντεν ήταν ένας μαέστρος στον τομέα της επικοινωνίας, ενεργά δραστήριος στη στρατολόγηση νέων μελών και ικανός να προσαρμόζει την Αλ Κάιντα με βάση την πορεία των εξελίξεων. Σε αντίθεση με άλλους ηγέτες οι οποίοι έψαχναν να βρουν διαφορές σε οργανώσεις με ιδεολογική συγγένεια με τη δική τους, ο Μπιν Λάντεν ενδιαφερόταν να εντοπίσει ομοιότητες και να προχωρήσει σε συγχωνεύσεις και εξαγορές. Η Αλ Κάιντα έχει πολλά παρακλάδια σε όλη τη Μέση Ανατολή με οργανώσεις τις οποίες δεν ελέγχει, αλλά είναι συνδεδεμένες με την Αλ Κάιντα. Ο Μπιν Λάντεν ήταν περισσότερο μια συμβολική ηγετική παρουσία παρά ένας απόλυτος ηγέτης. Γι’ αυτό θεωρούσα λάθος την εμμονή με τον Μπιν Λάντεν στον πόλεμο ενάντια στην τρομοκρατία. Είναι βέβαιο πως τίποτα δεν θα αλλάξει με τη δολοφονία του.

Οργανωτικά η Αλ Κάιντα ήταν ανέκαθεν η οργάνωση που είναι σήμερα;

Η Αλ Κάιντα ξεκίνησε με μια κεντρικοποιημένη δομή εξουσίας, αλλά προσαρμόστηκε με ιδιαίτερη ικανότητα στις ανάγκες των καιρών. Αλλά όταν, ως αποτέλεσμα των μαζικών βομβαρδισμών στο Αφγανιστάν, στον απόηχο της 11ης Σεπτεμβρίου, η Αλ Κάιντα υπέστη σοβαρές απώλειες, που συμπεριλάμβαναν τον θάνατο και τη σύλληψη αρκετών εκ των ηγετών της και την καταστροφή του αρχηγείου της, ο Μπιν Λάντεν και η Αλ Κάιντα αντέδρασαν σε αυτή την οργανωσιακή κρίση, μετατρέποντας τη δομή εξουσίας από μια κεντρικοποιημένη μορφή σε ένα ημιαυτόνομο δίκτυο, με διαφορετικές εστίες και πυρήνες, κάτω από την ομπρέλα της Αλ Κάιντα. Το μεγαλύτερο μέρος του καθημερινού ελέγχου, ο λειτουργικός σχεδιασμός και η χρηματοδότηση διασκορπίστηκαν τοπικά, καθιστώντας ακόμα πιο δύσκολη την αντιτρομοκρατική πρόκληση.

Ο τρόπος που προσαρμόστηκε στην κρίση αντανακλά και το μη αυταρχικό ηγετικό στιλ του Μπιν Λάντεν, ο οποίος σπούδασε οργανωσιακή διοίκηση στο πανεπιστήμιο της Τζέντα και δημιούργησε την Αλ Κάιντα στα πρότυπα της σύγχρονης θεωρίας μάνατζμεντ. Είναι μια επίπεδη αποκεντρικοποιημένη οργάνωση και η ηγεσία που σχεδίασε ο Μπιν Λάντεν δεν ήταν αυταρχική.

Από πού και πώς ξεκινούν οι ρίζες της Αλ Κάιντα και του Μπιν Λάντεν;

Ενας ηγέτης δεν διαμορφώνεται έως ότου συναντήσει τους ακολούθους του. Οι ρίζες της οργάνωσης του Μπιν Λάντεν ξεκινούν από τον πρώτο πόλεμο στο Αφγανιστάν, μετά την εισβολή των Σοβιετικών το 1979. Νέος, πλούσιος και βαθιά αφοσιωμένος στα θρησκευτικά κηρύγματα του μέντορά του, του Αμπντουλά Αζαμ, ο οποίος ήταν καθηγητής Μουσουλμανικών Σπουδών και εξτρεμιστής, ο Οσάμα Μπιν Λάντεν απέκτησε σχεδόν αμέσως πιστούς ακολούθους, ανάμεσα στους 10.000 περίπου Αφγανούς Αραβες που στρατολόγησε απ’ όλη τη Μέση Ανατολή για να πολεμήσουν ενάντια στους «άθεους κομμουνιστές». Χρησιμοποίησε απλόχερα τη δική του περιουσία, και φυσικά την τεράστια οικονομική ενίσχυση που έλαβε από τις ΗΠΑ, για να διεξάγει έναν ιερό πόλεμο ενάντια στους Σοβιετικούς. Εχτισε σχολεία και νοσοκομεία και αποκήρυξε τη χλιδάτη ζωή. Ζούσε μια ασκητική ζωή στις σπηλιές του Αφγανιστάν με τους ακολούθους του, οι οποίοι έφτασαν στο σημείο να τον λατρεύουν. Ο Μπιν Λάντεν έβλεπε τη Σοβιετική Ενωση ως «χάρτινο τίγρη» που μπορούσε να ηττηθεί. Με τη νίκη στο Αφγανιστάν, διεύρυνε το όραμά του και αποφάσισε να διεξάγει έναν ιερό πόλεμο σε παγκόσμια κλίμακα, προσφέροντας βοήθεια στους μουσουλμάνους που βρίσκονταν σε σύγκρουση, στην Αλγερία, στην Αγκόλα, στη Βοσνία, στην Τσετσενία, στην Ερυθραία, στη Σομαλία, στο Σουδάν και αλλού. Η παρουσία των αμερικανικών βάσεων στον Κόλπο αποτέλεσε και το έναυσμα για την κριτική του στάση απέναντι στη Σαουδική Αραβία. Η στάση του απέναντι στη Σαουδική Αραβία έγινε τόσο σκληρή, που η κυβέρνηση του αφαίρεσε την υπηκοότητα το 1994 και η οικογένειά του, η οποία εξαρτιόταν από τη σαουδική ηγεσία για τον πλούτο της, στράφηκε εναντίον του. Λίγα χρόνια αργότερα θα κηρύξει εχθρούς όλους τους Αμερικανούς, ανεξαρτήτως αν ήταν στρατιωτικοί ή απλοί πολίτες, σε όλο τον κόσμο. Πριν από τα τρομοκρατικά χτυπήματα της 11ης Σεπτεμβρίου, η Αλ Κάιντα είχε ήδη δείξει πόσο επικίνδυνη είναι, βομβαρδίζοντας τις αμερικανικές πρεσβείες στην Κένυα και την Τανζανία και χτυπώντας μέσα στο λιμάνι του Αντεν στην Υεμένη.

Πιστεύετε ότι θα υπάρξουν σοβαρές αντιδράσεις στο Πακιστάν για μια ακόμη δολοφονία της CIA μέσα στην επικράτεια της χώρας;

Για κάποιους, η πράξη αυτή ενισχύει την εικόνα των ΗΠΑ. Για άλλους, αποτελεί παραβίαση της εθνικής επικράτειας του Πακιστάν. Φαίνεται πάντως πως η Ουάσιγκτον δεν είχε ενημερώσει την κυβέρνηση του Πακιστάν γι’ αυτή την επιχείρηση. Βέβαια, είναι αμφίβολο σε ποιο βαθμό η κυβέρνηση εκεί ελέγχει τις μυστικές υπηρεσίες και η παρουσία του Μπιν Λάντεν όλα αυτά τα χρόνια στο Πακιστάν εγείρει σοβαρά ερωτήματα. Οπως και να ‘χουν τα πράγματα, η τρομοκρατία στη μετά Μπιν Λάντεν εποχή θα συνεχιστεί με την ίδια ένταση και τους ίδιους κινδύνους.

Δημοσιεύθηκε στην Ελευθεροτυπία στις 08/05/11.