Αρκετά χρόνια τώρα διάφορα γεγονότα ιστορικής σημασίας διατήρησαν στο προσκήνιο με έντονο – αιματηρό και συχνά φρικαλέο – τρόπο τη θρησκεία του Ισλάμ. Σημαντικότερα από αυτά, η τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, η Αραβική Άνοιξη το 2011 σε διάφορες ισλαμικές χώρες, ενώ τελευταία ο πλανήτης συγκλονίζεται από τις θηριωδίες του υποτιθέμενου «Ισλαμικού Κράτους».

Η 11/9 άλλαξε εντελώς την εικόνα του Ισλάμ στη Δύση, την καθημερινότητα των ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη και αναδιαμόρφωσε τη στρατηγική όλων των πρωταγωνιστών του παγκόσμιου σκηνικού. Ο φόβος της διεθνούς τυφλής τρομοκρατίας – που βέβαια πάντοτε τυφλή ήταν και παραμένει – απλώθηκε παντού και η ισλαμοφοβία επηρέασε μεγάλες μάζες. Ο φόβος λειτούργησε ως ιδανικό άλλοθι για την κυριαρχία του Μεγάλου Αδελφού που έγινε ακόμη μεγαλύτερος δοκιμάζοντας τα όρια των προσωπικών ελευθεριών. Θα λέγαμε ότι ο παγκόσμιος «πόλεμος κατά της ισλαμικής (ισλαμιστικής) τρομοκρατίας», αν βέβαια μπορεί να χαρακτηριστεί ως τέτοια, έχει σε πολλά επίπεδα αρκετές παρόμοιες παραμέτρους με τον λεγόμενο παλαιότερα Ψυχρό Πόλεμο.

Εξίσου σημαντική ήταν η συναισθηματική φόρτιση που προκλήθηκε και η επίδρασή του στις αντιλήψεις των ανθρώπων. Η ισλαμοφοβία σε αυτό το επίπεδο οδήγησε στη συλλήβδην καταδίκη οτιδήποτε ισλαμικού. Η ισλαμική σκέψη, θεολογία, πολιτισμός, η χαρακτηριστική εμφάνιση των μουσουλμάνων, όλα αντιμετωπίζονταν με φόβο που συχνά έφτανε μέχρι τη βίαιη ρατσιστική συμπεριφορά ή στην καλύτερη περίπτωση με έκφραση έντονης δυσαρέσκειας και ήπιες θρησκευτικές διακρίσεις.

Η συγκεκριμένη διάσταση έβλαψε σοβαρά ένα από τα σημαντικότερα διακυβεύματα όλων των εποχών: την ειρηνική και δημιουργική συνύπαρξη των ανθρώπων. Από τότε, για πολλούς και μάλιστα άθελά τους, ο Άλλος έγινε εχθρός και είχε τη μορφή του μουσουλμάνου. Αυτή η διαστρέβλωση των αντιλήψεων είναι η πιο επικίνδυνη και μπορεί να θεραπευθεί μόνο με την κατάλληλη εκπαίδευση. Το εγχείρημα είναι πολύ δύσκολο, επειδή στην ουσία του αφορά την αλλαγή νοοτροπίας, ωστόσο εφικτό. Ο τρόπος είναι η παρουσίαση και άλλων, πραγματικών, ήπιων διαστάσεων του Ισλάμ και η εξοικείωση των ανθρώπων με αυτό μέσω της εκπαίδευσης.

Η Αραβική Άνοιξη απελευθέρωσε διάφορες δυνάμεις συντελώντας στην αναδιαμόρφωση του πολιτικού, κοινωνικού και θρησκευτικού σκηνικού σε ισλαμικές χώρες, με τρόπο που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως παράδειγμα. Την περίοδο που η Δύση, ειδικά η Ευρώπη, βίωναν το φθινόπωρο ή μάλλον το χειμώνα λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης με πολυεπίπεδες σοβαρές συνέπειες, κυρίως στη συναισθηματική κατάσταση εκατομμυρίων ανθρώπων, από διάφορες και διαφορετικές μεταξύ τους ισλαμικές χώρες έρχονταν ειδήσεις για πολύ σημαντικές κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές καλλιεργώντας κλίμα αισιοδοξίας, ελπίδας και θετικής αναμονής.

Η πολιτική-κοινωνική αυτή κινητικότητα σε αρκετές περιπτώσεις εμπεριείχε κεκαλυμμένα ή φανερά και θρησκευτική διάσταση, είτε ως αφετηριακή δύναμη έμπνευσης που οδηγούσε ή φαινόταν να οδηγεί τους ανθρώπους σε μια πιο αυθεντική μορφή της θρησκείας, είτε, αντίστροφα, ως παράμετρος που έπρεπε να μετριαστεί ή να επαναδιαμορφωθεί η επιρροή της. Σε κάθε περίπτωση, οι θρησκευτικές διαστάσεις -στο επίπεδο που υπήρχαν- δεν ήταν αυτοσκοπός, αλλά λίγο πολύ αναδείχθηκαν από πολιτικούς παράγοντες για την επίτευξη των σκοπών τους.

Έτσι, λόγω των δύο γεγονότων, παράλληλα με την ισλαμοφοβία εκδηλώθηκε και η ισλαμολαγνεία. Η συγκεκριμένη τάση στα άκρα της εξέφρασε τις παθολογικές αντιλήψεις ορισμένων σε Ευρώπη και Αμερική ότι εμφανίστηκε ένας νέος διεθνής ρυθμιστικός παράγοντας πολλών αδικιών και ανισοτήτων του παρελθόντος. Έλπιζαν ότι το Ισλάμ θα λειτουργούσε ως αντίπαλο δέος στην αμερικανική και βρετανική μονοκρατορία. Συγχρόνως, σχηματοποιήθηκε και εκφράστηκε η δυναμική του πιο σκληροπυρηνικού μέρους των ακραίων μουσουλμάνων, οι οποίοι έβλεπαν την ευκαιρία για διαρκή και εκτεταμένο ιερό πόλεμο – jihād- που θα εγκαθιδρύσει την ισλαμική κυριαρχία σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη.

Τόσο η ισλαμοφοβία όσο και ισλαμολαγνεία είναι ψυχολογικά έντονα φορτισμένες εκφράσεις που παρασύρουν εύκολα σε παραπλανητικές, άστοχες ή προκατειλημμένες ερμηνείες ενός πραγματικά απλούστερου και πιο προσιτού Ισλάμ από τη διαχρονικά προβαλλόμενη εικόνα του στη Δύση. Τελικά, οι δύο αυτές προσεγγίσεις είναι για διαφορετικούς λόγους πολωτικές και εντελώς αναληθείς, ενώ βλάπτουν ανεπανόρθωτα την πεμπτουσία του Ισλάμ χρεώνοντάς του αρνητικά στερεοτυπικά χαρακτηριστικά που απέχουν πολύ από την πραγματικότητα.

* Ο Μιχάλης Μαριόρας είναι λέκτορας Ιστορίας Θρησκευμάτων του τμήματος Θεολογίας του ΕΚΠΑ