Όταν κάποιοι είδαν Ρομά σε πολιτικές συγκεντρώσεις, έσπευσαν να πουν ότι αυτοί που έκαναν τις συγκεντρώσεις τους πλήρωσαν και τους μετέφεραν με λεωφορεία για να γεμίσουν τις πλατείες. Ήταν ένα ακόμα κρούσμα ρατσισμού εναντίον συμπολιτών μας που είναι ίσοι προς ίσους, αλλά κάποιοι το ξεχνούν, παρακάμπτοντας το γεγονός ότι είναι Έλληνες πολίτες με δικαίωμα ψήφου.

Η ψήφος στις ευρωεκλογές έχει ιδιαίτερο βάρος για τους Ρομά όλης της Ευρώπης. Μπορούν να μείνουν αδιάφοροι για τις ευρωπαϊκές εκλογές εδραιώνοντας έναν εν μέρει κατανοητό κυνισμό και σκεπτικισμό προς την Ευρωπαϊκή Ένωση ή μπορούν να πάνε στην κάλπη επιλέγοντας ανθρώπους που θα κάνουν τη φωνή τους να ακουστεί σε αυτή.

Τι έχουν να κερδίσουν και τι να χάσουν οι Ρομά από τις ευρωεκλογές

Το τι έχουν να κερδίσουν οι Ρομά από τις ευρωεκλογές δεν είναι σαφές, το τι έχουν να χάσουν είναι όμως προφανές. Στην πλειοψηφία τους οι εθνικές κυβερνήσεις δεν έχουν καταφέρει να κρατήσουν τις υποσχέσεις τους για τη βελτίωση της ζωής των Ρομά. Στις Βρυξέλλες μόνο λίγοι πολιτικοί, αξιωματούχοι και γραφειοκράτες στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα υποστηρίζουν τα δικαιώματά τους. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση είναι πιο ανοιχτοί.

«Αν χάσουμε ακόμη και τη μικρή υποστήριξη που έχουμε από την ΕΕ, θα βιώσουμε αναπόφευκτα τις αρνητικές συνέπειες που θα έχει στη ζωή μας. Ομοίως, δεν θα έχουμε να κερδίσουμε τίποτα από το νέο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υπό τη μεγαλύτερη επιρροή εκείνων που όχι μόνο αγνοούν τα προβλήματά μας, αλλά και που υπόσχονται τον διωγμό μας», αναφέρει σε ανοιχτή επιστολή του ο Zeljko Jovanovic, διευθυντής του Open Society Roma Initiatives Office. Σημειώνει επίσης πως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέτυχαν να αυξήσουν την αναγνώριση του αντι-τσιγγανισμού στο ίδιο επίπεδο με τον αντισημιτισμό και την ισλαμοφοβία και πως μια άνοδος της ακροδεξιάς θα είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη για τους Ρομά. «Το ευρωπαϊκό σχέδιο βασίστηκε στην υπόσχεση ότι δεν θα αναβιώσει ποτέ η φρίκη του φασισμού. Σήμερα, βλέπουμε ότι η άκρα δεξιά κερδίζει τη στήριξη των Ευρωπαίων, αφήνοντας χώρο στους δεξιούς λαϊκιστές για να μας ταπεινώσουν, να μας παρενοχλήσουν και να μας εκδιώξουν», συνεχίζει. «Η ψήφος των Ρομά μπορεί να κάνει τη διαφορά», καταλήγει ο Jovanovic.

Πράγματι πρόσφατα κατέστη σαφές ότι οι Ρομά και η ΕΕ μοιράζονται έναν κοινό εχθρό: τον ακροδεξιό λαϊκισμό. Από τον Ματέο Σαλβίνι που ζητά την απέλαση των Ρομά μέχρι τον Βίκτορ Ορμπάν που τους θεωρεί εσωτερικούς «μετανάστες», οι λαϊκιστές ηγέτες «κακοποίησαν» τους Ρομά στις εκλογικές τους εκστρατείες.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα του μίσους εναντίον των Ρομά είναι οι επιθέσεις από πολιτοφύλακες στη Γαλλία έπειτα από Fake News που κυκλοφόρησαν ευρέως περί απαγωγής παιδιών από τσιγγάνους. Στην Ιταλία η νεοφασιστική ομάδα Casa Pound και η ακροδεξιά Forza Nuova πραγματοποίησαν βίαιες διαμαρτυρίες κατά της μετακίνησης Ρομά, συμπεριλαμβανομένων 33 παιδιών, σε ένα κέντρο υποδοχής σε προάστιο της Ρώμης. Στην Ουγγαρία, ένα νεοϊδρυθέν ακροδεξιό κόμμα κάλεσε τους οπαδούς του αυτή την εβδομάδα να πολεμήσουν με το «τσιγγάνικο έγκλημα».

Αυτά που έχουν καταφέρει

Και είναι επίσης γεγονός ότι λίγοι ηγέτες και υποψήφιοι ευρωβουλευτές απευθύνθηκαν ανοιχτά προς την κοινότητα των Ρομά κατά τις εκστρατείες τους, φοβούμενοι μάλιστα μην τυχόν και χάσουν ψήφους.

Η Σλοβακία έδωσε όμως το παράδειγμα. Εκεί, μια νεαρή ακτιβίστρια και δικηγόρος, η Ζούζανα Τσαπούτοβα, κέρδισε την προεδρία από τον Αντρέι Κίσκα, απευθυνόμενη σε πολύ μεγάλο βαθμό κατά την εκστρατεία της στους Ρομά, τους οποίους μάλιστα μετά τη νίκη της ευχαρίστησε για τη στήριξη που έδειξαν στο πρόσωπό της. Η συμμαχία τους ενάντια στην άκρα δεξιά συνέβαλε μάλιστα στην ήττα του Μάριαν Κοτλέμπα, ενός πολιτικού αρχηγού γνωστού για την προώθηση της βίας κατά των Ρομά, στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών.

Η ανάδειξη προοδευτικών δυνάμεων στο ευρωπαϊκό πολιτικό προσκήνιο και η παράλληλη απειλή της ακροδεξιάς φέρνει όλο και πιο πολλούς Ρομά στα ψηφοδέλτια. Στην Ισπανία υπάρχουν Ρομά υποψήφιοι στο ευρωψηφοδέλτιο των Ciudadanos αλλά και στην Ελλάδα η Μαρία Τζαμπατζή εκπροσωπεί τους Ρομά στη λίστα του ΣΥΡΙΖΑ.

Πέρα από τις ευρωεκλογές, όμως, σε ολόκληρη την Ευρώπη γεννιέται μια ισχυρή κίνηση πολιτικών δράσεων των Ρομά, όπου συνασπισμοί ακτιβιστών κινητοποιούν τις κοινότητές τους για να μιλήσουν εναντίον του μίσους, της ρατσιστικής βίας και της ακροδεξιάς. Κι έχουν πετύχει σημαντικές νίκες σε αυτό τον αγώνα.

Οι δολοφονίες του περασμένου καλοκαιριού στην Ουγγαρία και οι ρατσιστικές δηλώσεις του Σαλβίνι έκαναν χιλιάδες Ρομά να βγουν στους δρόμους από την Ισπανία μέχρι την Βόρια Μακεδονία και να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Στη Ρουμανία η Ρομά κέρδισαν τη δημόσια συγγνώμη του Προέδρου της χώρας για τη μη αναγνώριση των θυμάτων του Ολοκαυτώματος των Ρομά. Στη Βουλγαρία, ο εθνικιστής αντιπρόεδρος Valeri Simeonov αναγκάστηκε να παραιτηθεί τον περασμένο Νοέμβριο, επειδή συνέκρινε τους άνδρες Ρομά  με «άγρια ανθρωποειδή» και τις γυναίκες Ρομά με «αδέσποτες σκύλες».

Κι αυτές οι νίκες είναι μόνο η αρχή.

Αυτά για τα οποία έχουν να παλέψουν

Το Pata-Rât απέχει μόλις λίγα μίλια από την συμπρωτεύουσα της Ρουμανίας, την Cluj-Napoca. Αν και τόσο κοντά, αισθάνεται κανείς όμως ότι πρόκειται για έναν άλλο κόσμο που καμία σχέση δεν έχει με τα κοσμοπολίτικα δρομάκια και την μπαρόκ αρχιτεκτονική του πολυσύχναστου θερέτρου. Εκεί, τα σκουπίδια μοιάζουν με τείχη γύρω από την πόλη και ο παχύς αέρας ταξιδεύει τη μυρωδιά τους παντού.

Για περίπου 1,800 ανθρώπους όμως, στην μεγάλη πλειοψηφία τους Ρομά, αυτός ο τόπος είναι το σπίτι τους. Ο πρόχειρος και καταθλιπτικός καταυλισμός τους βρίσκεται σε μία χωματερή. Πολλοί ζούσαν σε σπίτια στο κέντρο της πόλης, εκδιώχθηκαν όμως από αυτά και αναγκάστηκαν να βρουν στέγη στις παράγκες του Pata-Rât.

Η Linda Zsiga, είναι μια 37χρονη Ρομά που πέρασε αρκετά χρόνια στην Pata-Rât. Η ίδια και η οικογένειά της ζούσαν σε κανονικά σπίτια στο κέντρο της Cluj, όταν το 2010 τους ήρθε ξαφνικά ένα ειδοποιητήριο που τους καλούσε μέσα σε 2 μόλις μέρες να φύγουν από εκεί. Έκτοτε έχει αγωνιστεί για να κλείσει τον καταυλισμό και να επανατοποθετηθούν οι κάτοικοί τους σε κοινωνικές εστίες μέσα στον ιστό της πόλης. Παρά τις κυβερνητικές υποσχέσεις και την πίεση των ευρωπαϊκών οργάνων, όμως, ο αγώνας της παραμένει άκαρπος.

Το Pata-Rât είναι μια από τις πολλές έντονες υπενθυμίσεις για τις κακές συνθήκες στις οποίες ζουν εκατομμύρια Ρομά. Παρόλο που έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος όσον αφορά την πρόσβαση στην εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη κατά την τελευταία δεκαετία, σε πολλές περιοχές της Ευρώπης οι Ρομά εξακολουθούν να ζουν σε γκέτο και υπόκεινται σε διακρίσεις.

Όπως σημειώνει ο βρετανικός Guardian, η Zsiga ήθελε να κατέβει στις ευρωεκλογές της 26ης Μαΐου ως υποψήφια ευρωβουλευτής, με την υποστήριξη ενός νεοϊδρυθέντος αριστερού συνασπισμού, ο οποίος όμως δεν μπόρεσε να συγκεντρώσει τις 200.000 υπογραφές που χρειάζεται ένα νέο κόμμα για να έχει το δικαίωμα συμμετοχής στις εκλογές. Σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, υπάρχουν μόνο λίγοι υποψήφιοι Ρομά στα ψηφοδέλτια και ακόμη λιγότεροι έχουν πιθανότητες να εκλεγούν,λέει.

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, στο βαθμό που μπορούν να υπάρχουν, πιστεύεται ότι αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη ζουν περίπου 10 εκατομμύρια Ρομά, όσο μια Ελλάδα δηλαδή, και η έλλειψη εκπροσώπησης της κοινότητας τους στους ευρωπαϊκούς θεσμούς είναι ιδιαίτερα ανησυχητική.

«Είναι δύσκολο για τους πολιτικούς να διατηρήσουν για πολύ καιρό την Ισλαμοφοβία. Ο πανικός για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες έχει υποχωρήσει λίγο και οι Ρομά έχουν γίνει και πάλι αποδιοπομπαίος τράγος», δηλώνει στον Guardian ο Bernard Rorke, στέλεχος του Ευρωπαϊκού Κέντρου για τα Δικαιώματα των Ρομά.

«Για να αλλάξουν τα πράγματα, είναι ζωτικής σημασίας να υπάρξουν περισσότεροι Ρομά εκεί όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις», δηλώνει η Soraya Post, ευρωβουλευτής του φεμινιστικού κόμματος της Σουηδίας, η οποία είναι Ρομά και συνέβαλε στη θέσπιση μιας ετήσιας εβδομάδας Ρομά στις Βρυξέλλες. Η ίδια αναμένεται να επανεκλεγεί αλλά η αλήθεια είναι ότι λίγοι συνάδελφοί της θα είναι Ρομά και στην επόμενη σύνθεση του Ευρωκοινοβουλίου. Μέχρι σήμερα στο Ευρωκοινοβούλιο υπήρχαν άλλοι δύο Ρομά: ένας Γερμανός των Πρασίνων και ένας από τον Fidesz, το κόμμα του Ούγγρου πρωθυπουργού, Βίκτορ Ορμπάν, με τον οποίο η Post δηλώνει ότι δεν είναι εφικτό να συνεργαστείς. Η Ουγγαρία μάλιστα θεωρείται πρότυπο για την ενσωμάτωση των Ρομά, αλλά στα αλήθεια απλά έχει «ξεφορτωθεί» πολλούς από αυτούς τους ανθρώπους σε χαμηλόμισθα προγράμματα για δημόσια έργα, ενισχύοντας τον διαχωρισμό.

Στη Ρουμανία, όπου υπάρχουν περίπου 1 εκατομμύριο ή και περισσότεροι Ρομά, δεν υπάρχει ένα λαοφιλές ακροδεξιό κόμμα, αλλά ο αυτοπεριοριζόμενος κύκλος διαχωρισμού και διακρίσεων αποτελεί από καιρό πρακτική της κοινωνίας. Έχουν υπάρξει πολυάριθμα εθνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα και προγράμματα χρηματοδότησης που απευθύνονται στους Ρομά, αλλά χωρίς τις κατάλληλες παρεμβάσεις συχνά δεν πετυχαίνουν σημαντικές αλλαγές.

Στο Pata-Rat, όταν οι πρώτες οικογένειες μετακινήθηκαν για πρώτη φορά στην περιοχή γύρω από τη χωματερή, τα παιδιά έγιναν αντικείμενο χλευασμού επειδή ήταν βρόμικα, λέει η Zsiga. Μετά από μια δεκαετία που έζησε στον καταυλισμό, τα περισσότερα από τα αυτοσχέδια σπίτια κατάφεραν να αποκτήσουν τρεχούμενο νερό και ηλεκτρικό ρεύμα, αλλά το καμπ εξακολουθεί να μην είναι κατάλληλο για κατοίκηση και να είναι αποκομμένο από τις δημόσιες συγκοινωνίες ή τις ασφαλτοστρωμένες οδούς.

Πριν από δύο χρόνια, η Zsiga μετακόμισε σε ένα διαμέρισμα στη Cluj, ένα από τα περίπου 20 σπίτια που χρηματοδοτήθηκαν από μια νορβηγική κυβερνητική επιχορήγηση, αλλά πολλά από τα μέλη της οικογένειάς της εξακολουθούν να ζουν στον καταυλισμό. «Δεν θέλουν όλοι να εγκαταλείψουν αυτή τη ζωή», λέει. Κάποιες οικογένειες επιβιώνουν από τα χρήματα που βγάζουν από τη διαλογή ανακυκλώσιμων υλικών από το χώρο υγειονομικής ταφής και φοβούνται ότι εάν μετακινηθούν, θα χάσουν ακόμη και αυτή τη μικρή πηγή εισοδήματος. Ωστόσο, η Zsiga εκτιμά πως οποιαδήποτε αντίθεση στο κλείσιμό του καταυλισμού, οφείλεται κυρίως στην έλλειψη αυτοεκτίμησης της κοινότητας.

«Πολλοί Ρομά σκέφτονται: Αφού είμαι Ρομά, μου αξίζει να είμαι φτωχός. Αφού είμαι Ρομά μου αξίζει να ζήσω σε μια χωματερή », λέει. «Αλλά αν αφήσουμε τους Ρομά να ζουν έτσι, ποια ευκαιρία μπορούν να έχουν τα παιδιά τους σε μια κανονική ζωή;», αναρωτιέται.