Αν σας ρωτούσαν ποια είναι η αρχαιότερη εφεύρεση του ανθρώπου, τι θα απαντούσατε; Μια βιαστική απάντηση θα ήταν ο τροχός αλλά πολλοί μετά από ώριμη σκέψη θα έλεγαν η φωτιά. Όχι αυτή καθαυτή η φωτιά, η οποία βεβαίως δεν εφευρέθηκε, αλλά το άναμμα της φωτιάς όποτε ο άνθρωπος τη χρειαζόταν, δηλαδή, ο έλεγχος και η χρήση της.

Παρότι η χρήση της φωτιάς μετρά σχεδόν δύο εκατ. χρόνια (εποχή του Homo Erectus), στα οποία μας έδινε ζεστασιά, προστασία, δεξιότητες ακόμα και άλλες εφευρέσεις, όπως το μαγείρεμα, δεν είναι η αρχαιότερη εφεύρεση. Η αρχαιότερη όλων είναι η αγορά που «γεννήθηκε» πριν κι απ’ την φωτιά όταν δύο άνθρωποι αντάλλαξαν κάτι μεταξύ τους.

Στην πορεία των χιλιάδων χρόνων που ακολούθησαν την «γέννηση» της αγοράς οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν την δύναμή της και βάλθηκαν να την ερμηνεύσουν έτσι ώστε να την υποτάξουν στους σκοπούς τους χωρίς μέχρι σήμερα καμιά σοβαρή επιτυχία. Το αποτέλεσμα ήταν σχεδόν αναμενόμενο και παραμένει ως τις μέρες μας. Κάποιοι την θεοποίησαν και ορκίζονται στ’ όνομά της. Στο νεοφιλελεύθερο χώρο όπου γης θα βρείτε χιλιάδες ιερείς και αρχιερείς της θεοποίησης της αγοράς. Άλλοι τη δαιμονοποίησαν, ενώ κάποιοι «αριστεροί» τη χάρισαν στους πολιτικούς τους αντιπάλους.

Το μόνο που κατάφερε η ανθρώπινη σκέψη ήταν να διαπιστώσει μερικές από τις ιδιότητες της αγοράς και συνακόλουθα της οικονομίας. Η ποιο σημαντική απ’ αυτές είναι ότι η αγορά έχει τα πάνω της έχει και τα κάτω της. Ο Μωυσής με την εξήγηση στο όνειρο του Φαραώ, για τις επτά παχιές και επτά ισχνές αγελάδες, ίσως να είναι και ο πρώτος που διαπίστωσε την κυκλικότητα της οικονομίας.

Γι’ αυτό και τα λόγια του John Kenneth Galbraith (απεβίωσε στις 26 Απρ 2006), ενός από τους μεγαλύτερους οικονομολόγους και σίγουρα πιο πολυβραβευμένου, παραμένουν επίκαιρα και ίσως πιο ισχυρά από ποτέ. «Κάθε φορά που ακούτε να λένε ότι η κυκλικότητα έχει πάψει να ισχύει στην οικονομία και εισερχόμαστε σε μια περίοδο διαρκούς προόδου και ανάπτυξης χωρίς προηγούμενο στην ιστορία της ανθρωπότητας, πουλήστε τα όλα και κρυφτείτε κάτω από το τραπέζι».

Όλα αυτά είναι λίγο πολύ γνωστά. Ούτε νομίζω πως είναι κανείς τόσο αφελής να πιστεύει πως η πρόσφατη κρίση θα είναι η τελευταία. Άλλωστε, όπως σωστά λέγεται, καπιταλισμός χωρίς κρίσεις είναι παράδεισος χωρίς κόλαση αφού αυτά πάνε πακέτο. Όσο αιθεροβάμων κι αν είναι κανείς, τα σύννεφα στον ορίζοντα είναι ήδη τόσα πολλά που δεν μπορεί παρά να έχει, έστω και λίγο, ανησυχήσει.

Φυσικά ελπίζει, και πολύ καλά κάνει, σε ένα καλύτερο αύριο για τον ίδιο και τα παιδιά του γνωρίζοντας πως το καλύτερο αύριο δεν φύεται στη φύση ούτε χαρίζεται ούτε και μπορεί να γίνει με τα παλιά υλικά. Όμως, ταυτόχρονα επιλέγει τα βαμπίρ του χθες να είναι οι μηχανοδηγοί προς το καλύτερο αύριο και οι αρχιτέκτονες αυτού. Κάτι που, ανεξάρτητα αν γίνεται συνειδητά ή όχι, είναι αντίφαση εν τοις όροις.

Το ίδιο ισχύει και γι’ αυτούς που ενώ δημιούργησαν το πρόβλημα και είναι μέρος του, εμφανίζουν τους εαυτούς τους ως λύση του προβλήματος και μάλιστα μοναδική. Δηλαδή, ένα μέρος του προβλήματος θα λύσει το πρόβλημα!! Την ίδια στιγμή οι ύποπτοι γίνονται διώκτες υπόπτων και οι αρχάγγελοι της διαπλοκής μετατρέπονται σε αρχάγγελους της κάθαρσης. Παρότι κανείς δεν αμφιβάλει πως τα δανεικά θα γίνουν κι αγύριστα, τις εκκρεμείς δικαστικές υποθέσεις θα τις φάει το σκοτάδι κ.λπ.

Το αύριο χτίζεται ήδη μέσα στην κρίση. Η κρίση πάλι δεν είναι ποτέ κεραυνός εν αιθρία. Ενηλικιώνεται στα χρόνια των παχιών αγελάδων που προηγούνται αυτής. Στην περίοδο των ισχνών αγελάδων, δηλαδή στο διάστημα εξέλιξης της κρίσης και για όσο διαρκεί αυτή, γεννιέται ένας νέος κύκλος. Αυτός έχει πάντα νέα χαρακτηριστικά σε σχέση με τον προηγούμενο κι αυτά κρίνονται από την έκβαση που θα έχει ο πόλεμος της κρίσης.

Αυτός ο πόλεμος, όπως και κάθε πόλεμος, έχει τα δικά του πεδία μάχης. Αν κάποιος πιστεύει πως η κρίση δεν είναι πόλεμος αλλά «άλλη μια μέρα στο γραφείο» ή μια ωραία εκδρομή στη φύση, προφανώς έχει πρόβλημα. Πρόβλημα έχει κι αν πιστεύει πως ναι μεν είναι πόλεμος αλλά δεν κρίνεται κάτι άξιο λόγου, οπότε ας πάμε μια εκδρομή την μέρα των εκλογών ή ας ψηφίσουμε για χαβαλέ ή για την «ομάδας» μας.

Στα πεδία μάχης όλων των κρίσεων δύο είναι τα θεμελιώδη ζητήματα που κρίνονται: (1ο) Ποιοι θα πληρώσουν «το μάρμαρο» και (2ο) ποιο θα είναι το αύριο της κρίσης. Είναι πρόδηλο πως σ’ αυτήν την κρίση το πρώτο έχει ήδη απαντηθεί και δη με οδυνηρό τρόπο για την πολύ μεγάλη πλειονότητα των ελλήνων. Το ότι γίνεται όργιο σπέκουλας και παραπληροφόρησης δεν μπορεί να κρύψει αυτούς που γέμισαν το ποτήρι των βαρών, ούτε και ισοφαρίζεται με τις σταγόνες των βαρών που ξεχείλισαν το ποτήρι.

Οι αριθμοί είναι αδιάψευστοι μάρτυρες και για τα δύο. Όπως άλλωστε είναι και για το ποιοι με τις πολιτικές τους επιλογές έφεραν τη χώρα στην πτώχευση και την καταστροφή. Όσα «εκλογικά συγχωροχάρτια» κι αν τους δοθούν εκ των υστέρων, τα ιστορικά γεγονότα δεν αλλάζουν ούτε η Ιστορία γράφεται ξανά κατά το δοκούν. Αν όμως όλα αυτά είναι ήδη παρελθόν και δεν αλλάζουν, υπάρχει ακόμα ανοικτό το αύριο της κρίσης.
Κι αυτή η μάχη για το αύριο της κρίσης θα καθορίσει ποιοι κανόνες, ποιες δυνάμεις, ποια συμφέροντα και τελικά ποιες ιδέες και πολιτικές θα κυριαρχήσουν στη μετά κρίση εποχή. Αυτό είναι το κορυφαίο και πραγματικό δίλλημα των εκλογών. Αυτό καλούμαστε να απαντήσουμε κι όπως έλεγε ο Πωλ Σουήζη, πρέπει να «αντιμετωπίσουμε το Παρόν ως Ιστορία, όσο ακόμα είναι Παρόν, πριν καταστεί οριστικά Ιστορία και δεν μπορούμε να επηρεάσουμε τη διαμόρφωσή του».

Για να το πώς κι αλλιώς, πιο ελληνικά, μετά την απομάκρυνση από την κάλπη ουδέν λάθος αναγνωρίζεται. Η επιταγή της επιλογής όλων μας θα εκδοθεί στις 7 Ιουλίου με μεταχρονολογημένη ημερομηνία αλλά μην έχετε την παραμικρή αμφιβολία πως θα πληρωθεί. Αν πάλι προτιμάτε την ανάπτυξη των λίγων ελπίζοντας πως θα είστε ανάμεσά τους, τις εποχές που πέρασαν και «τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα», θα απογοητευτείτε.
Κλείνω όπως άρχισα. Με ένα ερώτημα. Χρονικά, πόσο κοντά ή μακριά εκτιμάτε πως βρίσκεται η επόμενη κρίση. Θα μου πείτε πως κανείς δεν ξέρει ή κάνε με προφήτη να σε κάνω πλούσιο. Σωστά. Επειδή όμως τα σύννεφα έχουν ήδη αρχίσει να βαραίνουν, ας αφήσουμε κατά μέρος τις επιμέρους αντιθέσεις και με το χέρι στην καρδιά ας σκεφτούμε λίγο τα παρακάτω.

Η κυβέρνηση σχημάτισε ένα «μαξιλάρι» 35 δις €, και επειδή είναι στον «αφρό» το θέμα των συντάξεων να θυμίσω πως για πρώτη φορά, εδώ και πάρα πολλά χρόνια, τα ασφαλιστικά ταμεία είχαν πλεόνασμα 188 εκατ. € ήδη από τον Οκτώβριο του 2017 (που αυξήθηκε το επόμενο διάστημα). Αυτά τα δύο που ενδεικτικά αναφέρω, μόνο καμένη γη δεν τα λες. Αλλού όμως θέλω να εστιάσω. 

Σε ανύποπτο χρόνο και πριν οι έλληνες δώσουν στη ΝΔ αυτήν την θηριώδη διαφορά των ευρωεκλογών, η κυβέρνηση στο Ζάππειο (Τσίπρας, Δραγασάκης, Τσακαλώτος, Αχτσιόγλου) και συγκεκριμένα ο Γ. Δραγασάκης, είχε πει κάτι πολύ σημαντικό. Επειδή στην Ευρώπη υπάρχει μια υποχώρηση της οικονομίας που μπορεί να εξελιχθεί σε ύφεση, παίρνουμε αυτά τα μέτρα προληπτικά και ως ανάχωμα έναντι πιθανής ύφεσης και πως είναι συμπληρωματικά του αναπτυξιακού σχεδιασμού.

Ας παραβλέψουμε το γεγονός πως η ΝΔ έσπευσε να εμφανίσει ακόμα και την 13η σύνταξη ως ελεημοσύνη κι ας πάμε στο κρίσιμο ερώτημα. Πότε και ποια κυβέρνηση νοιάστηκε να φτιάξει ένα κουμπαρά στην οικονομία, στα ασφαλιστικά ταμεία και γενικά ένα ανάχωμα για τις δύσκολες μέρες. Όχι μόνο ποτέ και καμιά, αλλά ξόδευαν (ου μην αλλά και «έτρωγαν») τα μελλοντικά. Κι όλοι ξέρουμε πως αυτήν την παθογένεια την μετακύλησαν μαζί με την διαφθορά τους στο επίπεδο του απλού πολίτη. Ως κοινωνία είχαμε μια σπατάλη διαφθοράς και συνενοχής;

Μετέτρεψαν την ελληνική κοινωνία από μια κοινωνία αποταμίευσης σε μια κοινωνία κατανάλωσης. Δηλαδή, η κατανάλωση αλλά και η απόκτηση περιουσιακών στοιχείων δεν έπονται αλλά προηγούνται της απόκτησης των αναγκαίων εισοδημάτων. Η κοινωνία σπρώχτηκε από «το αγοράζω ότι είμαι» στο «είμαι ότι αγοράζω» και ο καταναλωτής της πραγματικότητας μετατράπηκε σε καταναλωτή της δυνατότητας.
Αυτά σας έχουν λείψει; Αυτά ποθείτε να ξαναζήσετε; Σας χαλάει που ο ΣΥΡΙΖΑ όχι μόνο δεν σας έκλεψε αλλά φρόντισε να διαφυλάξει τις θυσίες όλων μας και την κοινή περιουσία (ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ κ.λπ.) για τα παιδιά μας και τις δύσκολες μέρες; Καλά να του κάνετε του «αλήτη» γιατί εκτός που χαλάει την πιάτσα, να έρθει ο Μητσοτάκης να δώσει το χρήμα του κουμπαρά. Το που θα το δώσει είναι γνωστό.
Αλλά κι από πού θα πάρει όταν η ανάπτυξη, της ανάπτυξης, ω ανάπτυξη που υπόσχεται αποδειχτεί άδειο πουκάμισο είναι επίσης γνωστό. Έστω κι αν φταίνε οι διεθνείς (οικονομικές και άλλες) συγκυρίες. Άλλωστε ο επανελθών από την στρούγκα της μούγκας Καραμανλής έχει το Know How από την αρχή της κρίσης. Τότε που μας διαβεβαίωνε πως η «κρίση είναι εισαγόμενη», «η οικονομία είναι θωρακισμένη, άλλαξε ρότα, ξέφυγε από τον κάβο της δημοσιονομικής εκτροπής» κ.λπ.

Και δεν τα έλεγε μόνο. Τα έγραφε στην επιστολή του στον πρόεδρο της Δημοκρατίας με την οποία ζητούσε πρόωρες εκλογές. Προφανώς, αν κρίνουμε κι από τις επιστολές για το «μακεδονικό», ή δεν έμαθε στη Νομική πως verba volant, scripta manent ή ως «νόμιμος ιδιοκτήτης» της εξουσίας μας έχει γραμμένους. Κάποιοι, λένε, ξέρουν τι θα γίνει στις εκλογές. Για μετά έχει ο Θεός.
Έτσι κι αλλιώς η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει κι όπως είχε πει ο Μάνος Χατζιδάκις «γι’ αυτό δεν μπορεί να αναστηθεί». Στο μεταξύ η μητέρα των κρίσεων κοιλοπονάει, η ακροδεξιά θεριεύει και εσύ «πηδάς σε ένα βαθύ πηγάδι πιστεύοντας πως η μοίρα είναι υποχρεωμένη να σε βγάλει από κει.» (Thomas Fuller).